هدف از نزول این فرشتگان بر اهل استقامت آن است تا آنان را به آرامشی خاص در همین دنیا برساند که شباهتی بسیار به آرامش ابدی و اخروی دارد.
۱
به گزارش بلاغ؛ آموزههای قرآنی بر این نکته تاکید دارد که فرشتگان از سوی خداوند برای مسائل و امور مختلف بر انسانهای گوناگون وارد میشوند. از جمله میتوان به دو فرشته همراه همیشگی آدمی اشاره کرد که به عنوان رقیب و عتید در حال مراقبت و نظارت و گزارشنویسی هستند. فرشتگانی که حافظ جان و روح آدمی هستند و فرشتگانی که هر روز نزول میکنند تا مسائل مختلف آدمی را حل و فصل کنند و رزق و روزی را آورده و اخبار آسمان و زمین را منتقل نمایند.
این دسته از فرشتگان را میتوان فرشتگان عمومی با مأموریتهای عمومی دانست. اما فرشتگانی نیز بر انسان نازل میشوند که فرشتگان خاص با مأموریتهای خاص هستند. از جمله این فرشتگان میتوان به فرشته وحی حضرت جبرئیل امین اشاره کرد. فرشتگان عذاب نیز از دیگر فرشتگان با مأموریتهای خاص بر افراد و یا جوامع مشخص میباشند. در کنار اینها میتوان به فرشتگان و روحی اشاره کرد که هر ساله در شب قدر از سوی خداوند به زمین میآیند و به نزد خلیفه کامل و حجت بالغ الهی رفته و سرنوشت و تقدیر هر موجودی را مشخص میکنند و گزارش میدهند. این موضوع در سوره قدر و آیاتی دیگر چون آیات نخست سوره دخان تبیین شده است.
یک دسته دیگر از فرشتگان خاص که برای مأموریتهای خاص به سوی انسانهای خاص نازل میشوند، فرشتگانی هستند که به سوی مؤمنان اهل استقامت میآیند. نویسنده در این مطلب به بررسی علل و انگیزه نزول این فرشتگان خاص بر اینگونه افراد پرداخته است
فرشتگان، کارگزاران الهی
هر چند که خداوند به همه هستی احاطه کامل دارد و ارتباط وجودی هر موجودی با خداوند، ارتباط فقری است و همه هستی در حکمشانی از شئونات حضرت حق هستند؛ اما خداوند هستی را دارالاسباب قرار داده و نظام احسن را به این شکل پدید آورده است تا هر چیزی بر اساس نظام و قانونی حرکت کند که میان آنها ارتباط علی و معلولی و سبب و مسببی برقرار باشد. اینگونه است که نظام احسن، نظام علی و معلولی قرار داده شده است.
پس هستی در نظام احسن خویش نظامی بر پایه اسباب است. در این میان فرشتگان با توجه به مأموریتهای خویش در مقام کارگزاری عمل میکنند. به فرشتگان دارای مقام معلومی هستند که نمیتوانند از آن تجاوز و یا تعدی کنند. به این معنا که هر یک برای کار در مقام و منزلتی ساخته و مأمور شدهاند و جز برای همان مقام و کار مشخص، کاری را نمیتوانند انجام دهند. از این رو فرشتگان بسیاری در مقام رفت و آمد میان آسمان و زمین میباشند و گزارشها و امر دنیا را منتقل میکنند. هر فرشتهای مأموریت خاص و مشخصی دارد که باید انجام دهد.
از جمله فرشتگان میتوان به فرشتگانی اشاره کرد که بر اهل استقامت نازل میشوند و مأموریت خاصی دارند. این مطلب به صراحت در آیات ۳۰ و ۳۱ سوره فصلت و آیه ۱۳ سوره احقاف بیان شده است.
ویژگی مؤمنان اهل استقامت و مصادیق آنها
اکنون این پرسش مطرح میشود که اهل استقامت چه کسانی هستند و این فرشتگان خاص دارای چه مأموریت ویژهای میباشند؟
استقامت که از واژه قوم به معنای استمرار و پایداری گرفته شده در فارسی به معنای راستی، ایستادن، راست شدن، راست بایستادن (لغتنامه دهخدا) میباشد؛ ولی در کاربردهای قرآنی چنانکه فرهنگشناس قرآنی، راغب اصفهانی بیان میکند به معنای قرار داشتن در راه راست بدون منحرف شدن از آن است.(مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ذیل واژه قوم)
آیات پیش گفته در تفسیر و تبیین مشخصات اهل استقامت میفرماید که آنان کسانی هستند که بهصراحت اعلام میکنند که پروردگارشان الله است و در این راه استقامت و پایداری میورزند و تحت هیچ شرایط بیرونی و درونی کوتاه نمیآیند و از این باور و ایمان علنی شده خویش منحرف نمیشوند.
از آیاتی که به اهل استقامت اشاره میکند میتوان دریافت که آنان چه خصوصیات و ویژگیهای دیگری دارند. خداوند در بیان مصادیق اهل استقامت به کسانی چون حضرت ابراهیم(ع) اشاره میکند که در برابر بتپرستان تا پای جان مقاومت میکند و حتی به درون آتش خشم آنها میافتد ولی دست از پایداری برنمیدارد و حرکت توحیدی خویش را با ثباتتر از پیش ادامه میدهد.
از دیگر کسانی که به این مقام ستوده میشوند اصحاب کهف هستند که داستان ایشان مشهور و معروف است. آنان نیز در اعتقاد خویش به توحید و علنی کردن رسمی آن باکی نداشته و همه فشارها را در این راه تحمل کردند.
بیگمان جادوگران مؤمن به موسی(ع) که با اعلان توحید خویش، به صلیب کشیده و چارمیخ شدند از دیگر مصادیق استقامتند که در آیاتی چون ۱۲۴ تا ۱۲۶ سوره اعراف و ۷۰ تا ۷۲ سوره طه و ۴۷ تا ۵۰ سوره شعراء و نیز ۱۳ تا ۱۹ سوره یس خداوند داستان استقامت و پایداری ایشان در مسیر توحید را گزارش میکند.
در آیات دیگری از استقامت اصحاب شعیب(ع) و رسولان انطاکیه در انجام رسالت تبلیغی خویش و استقامت پیامبران و عالمان ربانی سخن گفته شده است. با بررسی هر یک از این داستانها میتوان علل و اسباب رسیدن ایشان به این مقامات عالی یعنی مقام اهل استقامت را دریافت.
از مهمترین علل استقامت ایشان میتوان به ایمان کامل توکل بر خدا و پایداری در برابر سختیها و فشارهای جانکاه یادآوری زیانهایی که بر دشمنان دین و ایمان از سوی خداوند در دنیا و آخرت وارد میشود و بهرهگیری از عواملی چون نماز شب و شب زندهداری و قرائت قرآن اشاره کرد.
هنگامی که انسان اینگونه در مسیر حق تعالی قرار گیرد و بکوشد تا با بهرهگیری از همه اسباب و علل درونی و بیرونی، خود را با عبادت به سوی خداوند بکشاند و متاله شود، زمینه آن را برای خود فراهم میآورد تا از عنایت و تفضل خاص الهی نیز بهره مند گردد و فرشتگانی خاص بر وی نازل شوند و دراین راه با امداد غیبی الهی او را به سوی عبودیت محض سوق دهند.
مأموریت فرشتگان خاص
هدف از نزول این فرشتگان بر اهل استقامت آن است تا آنان را به آرامشی خاص در همین دنیا برساند که شباهتی بسیار به آرامش ابدی و اخروی دارد. آنها که اهل استقامتند فرشتگانی از سوی خداوند نازل میشوند تا آنان را نسبت به آینده امیدوار کنند و ترس و هراس نسبت به آینده را از دلهایشان بزدایند و نسبت به گذشته نیز غم و اندوه را بردارند.
اینکه خداوند در این آیات، نخست بر زدودن خوف و سپس بر زدودن حزن تاکید میکند، به این دلیل است که بسیاری از انسانها از آینده بیش از گذشته خوف و وحشت دارند؛ زیرا گذشته را از سر گذراندهاند و هر مشکل و سختی را به هر شکل و تقدیری تحمل کردهاند ولی ترس از آینده است که جان آدمی را میفشارد و آرامش را از وی سلب میکند. از این رو خداوند نخست به آیندهای خوب و آرامش بخش بشارت میدهد و سپس آنان را نسبت به گذشته دلگرم میکند. این دلگرمی با زدودن همه آثاری است که کارهای گذشته با خود به همراه داشت.
بنابراین اگر خطا و گناهی بود که آثار و کارکردهای طبیعی آن هنوز باقی است و دل را میآزارد با برداشتن آن، دیگر غم و اندوهی در دل باقی نمیماند. این فرشتگان خاص، امدادهای خاصی نیز برای اهل استقامت به همراه میآورند. به این معنا که مؤمنان اهل استقامت در هر مشکل و سختی که قرار میگیرند از امدادهای این فرشتگان بهره میبرند و آنان در دنیا و آخرت همواره در کنار ایشان قرار دارند و به آنان کمک و امداد غیبی میکنند.
خداوند در همین آیات پیش گفته یکی از مأموریتهای خاص این فرشتگان را دریافت بشارتهای ویژه از خداوند و رساندن آن به گوش اهل استقامت میداند. بنابراین، اهل استقامت همواره در طول زندگی خویش در دنیا و آخرت از بشارتها و نعمتهای ویژه و استثنایی الهی بهره میبرند و این فرشتگان به طور دایم در حال رفت و آمد و بشارتدهی و نعمت بخشی هستند.
امدادها و کمکهای فرشتگان خاص به اهل استقامت موجب میشود تا آنان در مسیر کمالی خویش بر هر دشمن درونی و بیرونی از انسان و جنیان پیروز شوند و شکست واقعی را تجربه نکنند. هر چند که در این مسیر ممکن است در اثر آزمونی، دچار شکستهای ظاهری شوند ولی در اصل با یاری و یاوری این فرشتگان همواره آنان پیروز واقعی هر جنگ و جهادی هستند.
در حقیقت اهل استقامت با جلب محبت الهی نسبت به خود(آل عمران آیات ۱۴۶ و ۱۴۸ و صف آیه ۴) زمینه نزول فرشتگان و امدادهای غیبی آنان را فراهم میآورند و رستگاری را برای خود به ثبت میرسانند.
بنابراین میتوان گفت که اهل استقامت از کسانی هستند که در مسیر کمال گامهای بلندی را برداشتهاند و خود را به جایی رساندهاند که تکیهگاهشان خداوند است و خدا با نیروها و کارگزاران خاص به کمک ایشان میآید.