غدیر، بهانه نزول رحمت بیکران خداوند

به گزارش بلاغ؛ هجدهم ذی‌الحجه روز عید غدیر خم به عنوان بزرگ‌ترین عید مسلمانان شناخته می‌شود؛ روزی که باید آن را اتصال مبدا با مقصد بدانیم، روزی که یکی از وقایع مهم تاریخ صدر اسلام در آن رقم خورد؛ آغازگر تاریخی است به وسعت جهان و به عمق بشریت و انسانیت که با أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ حجت و میثاق ابدی یافت و به راستی غدیر را نمی‌توان حدیث مکان و زمان واحدی دانست چرا که غدیر تنها یک روز نیست، غدیر تجلی کمال انسانیت در فلسفه بعثت نبی مکرم اسلام (ص) است.

واقعه «غدیر خم» و عید سعید غدیر، ترجمان یکی از کلیدی‌ترین پیام‌ها و دستورالعمل‌های دین مبین اسلام است؛ مسئله ولایت، یعنی تعیین تکلیف «ضمانت اجرا» برای احکام شرع مقدس و سپردن اداره امور جامعه اسلامی به فردی منصوب از جانب پروردگار.

بدون درک این معنا و گرامی‌داشتن غدیر، صرفاً به منظور بزرگداشت روز رسمیت یافتن جانشینی امیرالمؤمنین(ع) پس از رسول‌خدا(ص)، جفایی است به مفهوم این واقعه بزرگ تاریخی. حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای در فرازی از بیاناتی که در دیدار قشرهای مختلف مردم، به مناسبت عید غدیر (۳۰ شهریور ۱۳۹۵) ایراد کردند، پس از ذکر مقدماتی، تصریح می‌کنند: «این که در بعضی از تعبیرات گفته شده‌است که عید غدیر عیدا...‌الاکبر و از همه اعیاد بالاتر است، علّت این و وجه این چیست؟ خب، در قرآن کریم آیاتی هست که به غیر از مسئله غدیر به مسئله دیگری قابل تطبیق نیست. همین آیه معروف که در اوایل سوره مائده است، با غیر مسئله‌ای در وزن و اهمیت و اندازه مسئله غدیر، قابل تطبیق نیست؛ فقط یک‌چنین مسئله‌ای است که می تواند تعبیر درباره‌اش بیاید. آن‌کسانی که در مضمون این آیات خدشه کرده‌اند، حرف‌هایی می‌زنند، مطالبی گفته‌اند، مخالفان و کسانی که قضیّه غدیر را قبول ندارند، این آیه را به نحوی تأویل کرده‌اند؛ لکن این بخش از آیه قابل تأویل نیست. امروز روزی است که دشمنان -کفّار- از دین شما مأیوس شدند. چه چیزی مگر بر دین اضافه شد که دشمن را مأیوس کرد؟ آن احکامی که در این آیه، در اوّل سوره مائده، قبل و بعد از این فقره آمده است، مگر چقدر اهمیت دارد؟ این تعبیر درباره نماز نیامده است، درباره زکات نیامده است، درباره جهاد نیامده است؛ درباره هیچ یک از احکام فرعی الهی نیامده است که «اَلیَومَ یَئِسَ الَّذینَ کَفَروا مِن دینِکُم»؛ پس این یک قضیّه دیگری است؛ غیر از این احکام فرعی است. آن قضیّه چیست؟

قضیّه رهبری جامعه اسلامی؛ قضیّه نظام حکومت و امامت در جامعه اسلامی.» به همین دلیل، امامان(ع) همواره بر بزرگداشت ویژه عید غدیر تأکید و آن را برتر از دیگر اعیاد اسلامی معرفی می‌کردند. شیخ حرّ عاملی – که رضوان خداوند بر او باد – در جلد پنجم «وسائل الشیعه»، روایتی را از امام صادق(ع) نقل می‌کند که مؤید این معنای عمیق است: روز غدیرخم عید بزرگ خداست، پروردگار پیامبری را مبعوث نکرده، مگر این‌که [او] این روز را عید گرفته و عظمت آن را شناخته و نام این روز در آسمان، روز عهد و پیمان و در زمین، روز پیمان محکم و حضور همگانی است. به همین دلیل، عید غدیر، به رغم برخی دیدگاه‌های سلیقه‌ای، انعکاسی تمام در آثار اندیشمندان جهان اسلام، از قرون اولیه اسلامی تا امروز، داشته ‌است و ما در ادامه، به بررسی برخی از گزارش‌های مربوط به عید غدیر و بزرگداشت آن در کتاب‌های این اندیشمندان خواهیم پرداخت.

گزارش جالب توجه ابوریحان بیرونی
«ابوریحان بیرونی» در کتاب ارزشمند «آثارالباقیه» می نویسد:«روز هجدهم ماه ذی الحجه را غدیر خم می‌نامند و آن منزلی است که پیامبر(ص)، پس از حجة الوداع در آن جا فرود آمد، جهاز شتران را جمع کرد، بازوی علی بن ابی طالب(ع) را گرفت و از آن جهازها بالا رفت و فرمود: ای مردم! آیا من از شما نسبت به خودتان اولی تر نیستم؟ گفتند: آری! فرمود: هر کس که من مولای اویم، علی مولای اوست. خداوندا! دوستدار علی را دوست بدار و با دشمنش، دشمن باش. آنان که او را یاری می کنند، یاری کن و کسانی که خواری او را می خواهند، خوار گردان و در راهی که علی می رود، حق و حقیقت را همراهش کن. روایت کرده‌اند که پس از این گفتار، رسول خدا(ص) سر مبارک خود را به سوی آسمان بلند کرد و سه بار فرمود: خداوندا! آیا مأموریت خود را به انجام رساندم؟»

به گواهی تاریخ، عید غدیرخم همواره از اعیاد بزرگ مسلمانان بوده است. صراحت «بیرونی» در بیان واقعه غدیرخم، که معاصر سلطانی شیعه‌ستیز، مانند «محمود غزنوی» است و بخش زیادی از عمر خود را در دربار وی گذرانده، نشان دهنده آن است که مسلمانان، به این عید بزرگ و پرمنزلت، از ورای اعتقادات و باورهای مذهب خود می نگریسته و برای آن احترامی ویژه قائل بوده اند. به همین دلیل است که می توان اسناد و احادیث مربوط به واقعه غدیر را در تمام منابع روایی و تاریخی مسلمانان، اعم از شیعیان و اهل سنت، یافت و مطالعه کرد؛ نکته ای که دانشمند عالی قدر جهان اسلام، مرحوم علامه «سید عبدالحسین امینی»، آن را مورد توجه قرار داد و با مجاهدت ها و کوشش های خستگی ناپذیر خود در این عرصه، کتاب ارزشمند «الغدیر» را به رشته تحریر درآورد.

جلوه «غدیر خم» در آثار روایی، تاریخی و جغرافیایی
«احمد بن اسحاق یعقوبی»، مورخ و جغرافی‌دان نامور، در کتاب «البلدان» می نویسد: «از جحفه به قدر دو میل که دور شوی و در مسیر عادی طی طریق کنی، به غدیر خم می رسی.» غدیر خم، وادی خشکی بود که به علت نداشتن آب مناسب و چراگاه، قافله ای در آن توقف نمی کرد. با این حال، این بیابان سوزان، روز ۱۸ ذی الحجه سال دهم هجری، شاهد یکی از شکوهمندترین اجتماعات مسلمانان در محضر پیامبراکرم(ص) بود. آن حضرت پس از انجام مناسک حج، مکه را به مقصد مدینه ترک کرده و به سرزمین «رابغ» وارد شده بودند که فرشته وحی نازل شد و پیام خدا را ابلاغ کرد: «ای پیامبر، آنچه از جانب پروردگارت به سوی تو نازل شده، ابلاغ کن؛ و اگر نکنی پیامش را نرسانده‌ای. و خدا تو را از [گزند] مردم نگاه می‌دارد»(مائده-۶۷) .

«شیخ مفید» در «الارشاد» می نویسد:«پس رسول خدا(ص) در آن جا به خاطر دستوری که گفتیم فرود آمد و مسلمانان گرد او فرود آمدند و آن روز روزی بسیار گرم و طاقت فرسا بود ... چنان گرم که مردان نیمی از لباس خود را بر سر انداخته و نیمی دیگر را به پـای خـویـش پیچیده بودند.» پیامبرخدا(ص) در آن اجتماع هزاران نفری، خطبه ای غراء ایراد کردند. «احمد بن عبدا...» در کتاب «تاریخ اصبهان»، «احمد بن یوسف قرمانی» در «اخبار الدول و آثار الاول فی التاریخ»، «عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی» در «تاریخ الخلفاء» و بسیاری دیگر از علمای شیعه و اهل سنت، این خطبه را روایت کرده اند.

«سیوطی» در کتاب خود از مجلسی بزرگ سخن می گوید که با حضور صحابه کبار رسول خدا(ص) در سال ۳۵ هجری برگزار شد. او از «ابی طفیل» نقل می کند که ضمن بیان بخش هایی از خطبه پیامبر اکرم(ص) در غدیر خم، گفت:«به خدا سوگند [در غدیر خم] از رسول خدا(ص) شنیدم که فرمود: هرکس من مولای اویم، این علی مولای اوست.» «علی بن محمد بن مغازلی» فقیه شافعی مذهب، در کتاب «البیان» خود آورده است که پس از خطبه پیامبرخدا(ص)، امین وحی نازل شد و این آیه را آورد: امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم و اسلام را برای شما [به عنوان] آیینی برگزیدم.»(مائده-۳) پس از آن، حاضران در غدیر خم، به امیرمؤمنان(ع) تهنیت و شاد باش گفتند.

«غیاث الدین خواندمیر» در کتاب «حبیب السیر فی اخبار افراد البشر» می نویسد:«پس امیرالمؤمنین علی ـ کرم ا... وجهه ـ به موجب فرموده حضرت رسالت (ص ) در خیمه نشست تا طوایف خلایق به ملازمتش رفته لوازم تهنیت به تقدیم رساندند.» مورخان مسلمان آورده اند که پس از بیعت مسلمانان با امیرمؤمنان(ع)، «حسان بن ثابت»، شاعر چیره دست عرب، برخاست و پس از کسب اجازه از رسول خدا(ص)، چکامه ای شیوا در وصف آن روز بزرگ سرود.

امام رضا علیه‌ السلام در روایتی می‌فرماید: «در روزگار امیرمؤمنان علی علیه‌ السلام ، یک‌سال روز جمعه با عید غدیر هم‌زمان گشت. آن حضرت بر فراز منبر رفت و خدا را چنان ستود که همانند آن شنیده نشده بود؛ ستایشی که کسی غیر از او درک نمی‌کرد. سپس به یارانش فرمود: «ای مؤمنان! امروز خداوند متعال، دو عید گران‌سنگ و بزرگ را به هم پیوسته است؛ دو عیدی که پایداری و استواری هر کدام از اینها به دیگری است تا پدیده زیبای خویش را پیش شما کامل کند. شما را به راه رشد آگاه سازد و به روشنایی هدایت کند. راه میانه‌اش را برای پیمودن شما هموار کند و بخشش گوارایش را برایتان بگستراند. بی‌ تردید، امروز موقعیت عظیمی دارد. در این روز، گشایش رخ داده، نردبان [تکامل] برافراشته شده و دلیل‌ ها آشکار گشته است. امروز، روز ظاهر شدن و پرده‌ برداری از مقام پیراستگی [عصمت و امامت] است. روز کمال یافتن آیین و نمایان ساختن پیمان‌ ها از دورویی‌ ها و انکارهای آگاهانه است».

امیرمؤمنان علی علیه‌ السلام درباره وظایف مؤمنان در روز عید غدیر فرمود: «[در این روز] با گسترش دادن در هزینه و لوازم خانواده‌ تان به سوی آنان بروید و به برادرانتان نیکی کنید. خدای را برای آنچه به شما بخشیده است، سپاس گویید. با هم باشید؛ که خداوند، جدایی و پراکندگی شما را سامان می‌بخشد. به یکدیگر نیکی کنید؛ که خداوند، الفت شما را پایدار می‌ سازد. نعمت‌ های خدا را به همدیگر هدیه دهید؛ که خداوند چندین برابر عیدهای پیشین و عیدهای آینده به شما پاداش می‌دهد؛ پاداشی که ویژه چنین روزی است. نیکی‌ کردن در این روز، ثروت را ثمربخش می ‌سازد و بر عمر می‌ افزاید. هم‌دردی کردن و مهرورزی با یکدیگر در این روز، رحمت خداوندی را جلب می‌کند. آن اندازه که توان دارید از فضل خداوند برای برادران و خانواده‌ تان با بذل آنچه موجود است، آماده و فراهم سازید. لبخند و شادمانی را میان خویش و در برخوردهایتان آشکار سازید و ستایش و سپاس خداوند را بر آنچه به شما بخشیده است، نمایان کنید».

رهبر معظم انقلاب نیز درباره عید غدیر فرمودند "معنای این حرکت که در روز هجدهم ذی الحجه سال دهم هجرت اتفاق افتاد، این است که اسلام به مسأله مدیریت جامعه به چشم اهمیت نگاه می‌کند. این طور نیست که امر مدیریت در نظام اسلامی و جامعه اسلامی، رها و بی‌اعتنا باشد" و حقیقت این است که واقعه غدیرخم بیانگر اهمیت و جایگاه ولایت در حاکمیت اسلامی است.

انتهای پیام/