به گزارش
بلاغ، امروزه واقعیت تاثیرگذار فضای مجازی بر زندگی انسانها و نقش موثر آن در مناسبات اجتماعی و شکلگیری انگارههای فکری و اعتقادی آحاد افراد صرفنظر از کشور، ملیت و مذهب بر کسی پوشیده نیست و غلبه فضای مجازی بر فرآیند زندگی انسانها میرود تا بر واقعیتهای زندگی مسلط شود.
نقش رسانهها و میزان نفوذ آنها در ساخت فرهنگی و سیاسی جوامع بر کسی پوشیده نیست. برخی از نظریهپردازان ارتباطات معتقدند که امروز جهان در دست کسی است که رسانهها را در اختیار دارد. نقش عمده رسانهها در شکلدهی به افکار عمومی باعث شده که اهمیت رسانهها تا این حد مورد توجه قرار گیرد.
امروزه شبکههای اجتماعی سکاندار اقیانوس پرتلاطم اینترنتاند. شبکههای اجتماعی از گروههایی عموماً فردی یا سازمانی تشکیل شده که از طریق یک یا چند نوع از وابستگیها به هم متصلاند و در بستر یک جامعه اطلاعاتی پیچیده، کارکرد مؤثر شبکه همگرا را تصویر میکنند و موفقیت و محبوبیت روزافزون آنها به دلیل داشتن رنگ و بوی اجتماعی است.
در جهان معاصر که موسوم به «
عصر اطلاعات و ارتباطات» است و رسانهها همه چیز را به تسخیر خود در آوردهاند؛ کارکرد و اهمیت رسانهها بر کسی پوشیده نیست. یکی از کارکردهای ویژه رسانهها، و خصوصا شبکههای اجتماعی مجازی، اطلاعرسانی و پوشش خبری است. این مجموعهها با ایجاد پوشش خبری کامل در زمینههای مختلف اعم از اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و...، سعی در جهت دهی به افکار عمومی به سمت اهداف خود را دارند. از این رو، شناخت نحوه اطلاعرسانی شبکههای اجتماعی مجازی در رابطه با حوادث و تحولات جهانی، امری لازم و ضروری پنداشته میشود.
به دلیل گستردگی حوزه تسلط شبکههای اجتماعی مجازی در جوامع امروزی و نیز برخورداری این پدیده از ویژگی سیال بودن و حرکت پویامدارانه، لازم است که همگام با رشد و تکامل تکنولوژیکی و محتوایی شبکههای اجتماعی مجازی، در ابعاد مختلف، کارکرد آنها، به ویژه نقش آنها در تحولات اجتماعی، در عصر جهانی شدن مطالعات بیشتری صورت بگیرد.
اهمیت فضای مجازی از نظر مقام معظم رهبری
مقام معظم رهبری سالها است که دغدغه فرهنگی و غفلت از آسیبهای فضای مجازی را گوشزد میکنند، ایشان فرموده است اگر من امروز رهبر انقلاب نبودم حتماً رئیس فضای مجازی کشور میشدم که این اهمیت فضای مجازی را نشان میدهد.
مقام معظم رهبری سالها است که دغدغه فرهنگی و غفلت از آسیب های فضای مجازی را مطالبه کردهاند. ایشان میفرمایند: زمانی که مباحث سیاسی و اقتصادی موضوعی مطرح است من به اندازه مسائل فرهنگی نگران نیستم. من به خاطر نگرانیهای فرهنگی شبها خواب به چشمم نمیآید. بلند میشوم و نگران هستم. چندی پیش، همین فرمایشات را با نمایندگان مجلس خبرگان مجدداً تکرار کردند.
مقام معظم رهبری فرموده است اگر من امروز رهبر انقلاب نبودم حتماً رئیس فضای مجازی کشور میشدم که این اهمیت فضای مجازی را برای مقام معظم رهبری نشان میدهد و دشمن نیز برای هر یک نفر از ۷۰ میلیون نفر جمعیت ایران پرونده درست کرده است و بر تصرف عقول و قلوب برنامه دارند.
دشمنان بهدنبال عوض کردن باور و اعتقاد هستند و فقط در زمینه فضای مجازی لشکری را به خط کردهاند مانند واتساپ و وایبر و ایمیل که پایه و کف کارهایی است که انجام میدهند و کارتلهای بزرگی برای همافزاییهای اینها برحسب هر کشور و قبیله شکل میگیرد.
پیدایش فناوریهای ارتباطاتی و اطلاعاتی، فرصتها و تهدیدهای انقلاب را چنان برجسته کرده که استمرار و تکامل انقلاب اسلامی منوط به توجه خاص و جدی و سرمایهگذاری نظام در این زمینه است. این یکی از جهاتی است که حوزهی فضای مجازی را در نظر رهبری معظم به اندازهی خود انقلاب اسلامی پراهمیت کرده است.
واقعیت آن است که انقلاب اسلامی ایران برخلاف انقلابهای معمول در دنیا، با وجود گذشت بیش از سه دهه از پیروزی آن، همچنان سرزنده و شاداب است و از اسلام و استقلال و ایستادگی ملی و توسعه درونزا و عدالت سخن میگوید و برای این اهداف بزرگ، تلاش میکند.
فضای مجازی به اندازه انقلاب اسلامی اهمیت دارد...فضای مجازی عرصه فرهنگی وعرصه جهاد است... اگر از فضای مجازی غافل باشیم، اگرنیروهای مؤمن وانقلابی این میدان را خالی کنند مطمئناً ضربه خواهیم خورد.
هرکس به اندازه وسع و توان و هنر خود باید در این میدان حضور یابد...گاهی انسان حرفی حق را میتواند با استدلال قوی و با زبان شیوا و هنرمندانه بیان کند که این حرف به گوش و چشم هزاران شاید میلیونها مخاطب برسد...
گاهی شاید ما حرفی برای گفتن نداشته باشیم اما میتوانیم با انتشار مطالب یا کانال انعکاس دهنده کارهای خوب و هنری دیگران در فضای مجازی بشویم و در ثواب این عمل شریک باشیم.
گاهی بایک کلام یا یک جمله میتوانیم باعث تقویت روحیه جناح مؤمن وانقلابی فعال در فضای مجازی بشویم. فضای مجازی محل خوشگذرانی نیست.
به اعتقاد من امروزه ذکر مستحبی بعد از نماز ما کار فرهنگی و جهادی در فضای مجازی است.
شبکه ملی ارتباطات و حرکت به سوی استقلال
شبکه ملی اطلاعات به عنوان زيرساخت ارتباطی فضای مجازی کشور، شبکهای مبتنی بر قرارداد اينترنت به همراه سوئیچها و مسیريابها و مراکز دادهای است به صورتی که درخواستهای دسترسی داخلی برای اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری میشوند به هیچ وجه از طریق خارج از کشور مسیریابی نشود و امکان ایجاد شبکههای اینترانت و خصوصی و امن داخلی در آن فراهم شود.
اساسیترین کار در ایجاد شبکه ملی اطلاعات بومیسازی است. یعنی باید پروتکلهای ارتباطی، رمزنگاری اطلاعات، سرورها، دیتاسنترها، روترها، سیستم عامل، دیوایس (ابزارهای ارتباطی مثل موبایل و تبلت و...)، جستوجوگر، مرورگر، شبکههای اجتماعی، آنتی ویروس و فایروال بومیسازی میشدند ولی حالا ما کابل شارژ گوشیمان را هم از چین وارد میکنیم و بعد وزیرمان ادعای ایجاد شبکه ملی اطلاعات دارد! آن هم با پروتکلهای ارتباطی اینترنت، رمزنگاری تحت لیسانس آمریکا، ضد بدافزار متصل به آمریکا، سیستم عامل آمریکایی!، همچنین در حوزه زیرساخت ارتباطی هم باید بومیسازی میکردیم تا هزینه فعالیت کاهش پیدا کند، در حالی که اینگونه نیست و میبینیم "هاست" ایرانی و خارجی هزینههای مشابهی دارند و نشان از آن است که معماری شبکه هم مشکل دارد.
با همه این تفاسیر، با این گونه مدیریتها و اجرای قوانین و همچنین برداشتهای شخصی از قوانین و اسناد بالادستی مرتبط با شبکه ملی اطلاعات، باید پرسید؛ وزارت ارتباطات در حال ایجاد کدام شبکه ملی اطلاعات است و جناب وزیر از تحقق 80 درصد کدام شبکه ملی اطلاعات سخن میگوید؟!.
زیرساختترین عامل فضای مجازی در کمند غفلت دولت
شبکه ملی اطلاعات بهعنوان زیرساخت ارتباطی فضای مجازی کشور یکی از مهمترین پروژههای ملی در عرصه فضای مجازی به شمار میآید که تحقق آن بنابر ضرورتهای ملی همچون «ارائه خدمات زیرساختی پیشرفته» و «بهرهمندی از مزایای زیستبوم ملی فضای مجازی» در کنار «حفاظت از اطلاعات و ارتباطات کاربران ایرانی»، در اسناد بالادستی نظام الزام شده است.
شبکهای که از جمله اهداف مهمش تأمین امنیت کاربران و ارائه اینترنت سریع و ارزان است. چرا این دو مهم هستند؟ موضوع امنیت کاربران بهعنوان پروتکلهای مصوب در بسیاری از کشورها پیگیری و خط قرمز جدی آنها محسوب میشود. همانگونه که در حوزه فیزیکی این مسئله مهم است که امنیت مشتریان در بانکها هنگام تبادل تأمین شود، در فضای اینترنت که امروز جایگزین فضاهای فیزیکال است نیز دارای اهمیت است. امنیت جسمی افراد در جوامع مهم است و امروز امنیت روانی جوامع با همین فضاها در حال تهدید و از بین رفتن است و اساساً مبحث تأمین امنیت موضوع مهم و کارویژه شبکه ملی اطلاعات است. شبکه ملی اطلاعات این امکان را فراهم میکند که تهدیدکنندگان و از بین برندگان اقسام امنیت را در کشور محدود و مسلوب کند تا شهروندان فضای اینترنت فعالیت و زیست بیمخاطرهای داشته باشند. بنابراین بحث تأمین و حفظ امنیت حیاتی است تا جایی که موسسه آمریکایی هوور در گزارشی مینویسد که منافع حیاتی آمریکا بیشتر از سوی سه نوع حمله سایبری مورد تهدید مستقیم قرار میگیرند. این حملات عبارت است از: ۱) سرقتهای گسترده سایبری از سرمایههای فکری که میتواند به رقابت اقتصادی ملی آسیب وارد کرده و موجب تضعیف منبع قدرت آمریکا شود، ۲) حملات سایبری علیه ارتباطات نظامی و عملیاتی که میتواند موجب مختل شدن ظرفیتهای کشور در انجام حملات و یا دفاع از خود شود، ۳) حملات سایبری به زیرساختهای حیاتی و بسیار مهم که میتواند موجب بروز اختلالات گسترده و عظیم در اقتصاد و جامعه آمریکا شود.
قصه پرغصه شبکه ملی اطلاعات در ایران
دبیر سابق شورای عالی فضای مجازی اضافه کرد: وقتی که مسئولیت دبیری شورای عالی فضای مجازی به بنده سپرده شد، ما یک تعریف مشخص بهعلاوه الزامات آن را طراحی کردیم و در جلسه پانزدهم شورای عالی فضای مجازی با اکثریت مطلق اعضایی که در جلسه بودند به تصویب رسید. ما موظف بودیم که مصوبات شورای عالی را جهت استحضار خدمت حضرت آقا بفرستیم که اگر ایشان نظر خاصی دارند بفرمایند. شاید تنها مصوبهای که در طول این 9 سال حضرت آقا روی آن دستور دادند و پینوشت فرمودند همین مصوبه بود. ایشان نوشتند: «مصوبه خوبی است، خبر اجرایی شدنش را به من بدهید.» از این نظر که ایشان مطالبه میکنند، این یک مصوبه بسیار مهمی است. یعنی اگر ما شبکه ملی اطلاعات داشته باشیم، فضای مجازی مستقل برای خودمان خواهد بود. البته طرحهای مهم دیگری هم در پیوست اوّل حکم حضرت آقا بود، ولی شاید خیلیهایش اجرا نشدند یا کموبیش اجرا شده باشند. البته از همان موقع که آن 6 بند بهعنوان الزامات فضای مجازی در دیماه ۱۳۹۲ مصوب شد، آنها را یک مقدار دقیقتر تفصیل دادیم. بعد از من هم، وقتی آقای دکتر فیروزآبادی دبیر شورای عالی شدند، در تابستان ۱۳۹۵ سند دیگری دوباره درباره شبکه ملی اطلاعات به نام «سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» تصویب شد که آن هم سند بسیار مهمی است و اینها مرجع ما هستند.
این عضو شورای عالی فضای مجازی با اذعان به سرعت پائین پیشرفت پروژه شبکه ملی کشور، گفت: یکی از دلایلی که این مسئله نتوانست خوب جلو برود، این است که روی آن نظارت ملی، نظارت مرکز ملی فضای مجازی اعمال نشد. الان هم اعمال نمیشود. این مسئله تا الان هم ادامه دارد. هیچ کارش هم نمیشود کرد، مگر اینکه براساس قانون، تخصیص بودجه به وزارت ارتباطات منوط به تأیید مرکز ملی فضای مجازی شود. اگر قانون نمیشود، لااقل رئیسجمهور بهعنوان مقام بالاتر دولت و رئیس سازمان برنامه و بودجه به آن دستگاه دستور دهد که بودجه شبکه ملی اطلاعات را بعد از تأیید مرکز ملی فضای مجازی تخصیص بدهید که در اینجا مرکز ملی بتواند طرحهایشان را کنترل کند.
سوءاستفاده مخالفان شبکه ملی اطلاعات
این کارشناس ارشد فضای مجازی با بیان اینکه یک نگرانی خیلی جدی در افکار عمومی مبنی بر اینکه راهاندازی شبکه ملی اطلاعات ارتباط مردم و کشور را با اینترنت بینالمللی قطع میکند وجود دارد، اظهار کرد: این شبهه را کسانی که میخواستند این شبکه شکل نگیرد در افکار عمومی وارد کردند. این فرضیه صددرصد غلط است. الان در جاهای مختلف بحث ایجاد شبکه ملی، به طرق مختلف پیش میرود. کره جنوبی بیشتر اطلاعاتش را محلی کرده است، یعنی حدود هشتاد تا هشتادوپنج درصد اطلاعات مورد نیاز مردم کره در داخل کشور تولید میشود. تنها اگر یک چیزی در داخل موجود نباشد این کار را میکنند. اینترنت بهعنوان یک سرویس لازم در شبکه ملی اطلاعات و جزو شبکه است.
در اروپا همین فرآیند جلو میرود. من یک بحث مفصلی اواخر سال ۱۳۹۷ در شورای عالی کردم که الان هر کشوری سازوکارهای متناسب خودش را دارد و هر کشوری کار خودش را میکند. هم اروپا، هم چین و هم روسیه این کار را میکنند. سال گذشته در مجمع جهانی «آیجیاف اینترنت گاورننس فروم» که در اروپا تشکیل شد، ماکرون رئیسجمهور فرانسه رسماً این را مطرح کرد که الان دو جور اینترنت داریم، یکی اینترنت آمریکایی و یکی اینترنت چینی. ما باید در اروپا اینترنت اروپایی داشته باشیم. چرا اروپا این را میگوید؟ علتش این است که پلتفرم غولهای سرویسدهنده آمریکایی مثل گوگل، فیسبوک و غیره تمام زمام و اختیار اروپاییها را در همه چیز گرفتهاند. مثلاً در انتخابات برگزیت، فیسبوک عملاً نظر خودش را به انگلیسیها تحمیل کرد. بعداً هم مارک زاکربرگ را آوردند در پارلمان اروپا و همینطور مجلس انگلیس گفتند شما چرا و چگونه این کار را انجام دادید. فیسبوک حتی در انتخابات ترامپ هم نقش بازی کرد. اطلاعات هشتاد میلیون را به یک شرکت تحلیلگر داد و فکر مردم را ساماندهی کرد. این تأثیرات در حوزه اقتصادی و اجتماعی هم وجود دارد. به همین دلیل اروپاییها بهفکر افتادند که خودشان زمام کار خودشان را بهدست بگیرند وگرنه اقتصادشان به دست پلتفرمهای خارجی میافتد.
این تصور که سرویس اینترنت قطع میشود، گزارهای ساختگی است از آنهایی که میخواهند این کار انجام نشود. به همین جهت این تصوراشتباه را در ذهن مردم ایجاد میکنند. سواد فضای مجازی در بسیاری از کسانی که اظهارنظر میکنند به عینه پایین است.
وضعیت شبکه ملی اطلاعات در سایر کشورها
هر چند بسیاری از کشورها بعد از افشاگریهای اسنودن به فکر تحقق شبکه ملی اطلاعات در خاک خود افتادند، امروز این مهم به جهت انواع تهدیدات جدی سایبری از هک حسابهای دولتها تا ورود به حساب کاربران و لشکرکشی فیک نیوزها جهت مهندسی افکار عمومی موضوعی جدیتر شده است و آنها که پیش از این هوشمندانه رفتار نکردند، امروز تعلل نکرده و گامهای جدی برداشتهاند. روزنامه گاردین در سال ۲۰۱۳ اعلام کرد که به دنبال افشاگریهای ادوارد اسنودن در زمینه جاسوسی سازمانهای اطلاعاتی آمریکا و انگلیس از اطلاعات صنعتی و نقض حریم خصوصی شهروندان کشورهای دیگر، تفکیک ترافیک داخلی از ترافیک خارجی در دستور کار بسیاری از کشورهای دنیا قرار گرفته است. این موضوع حتی باعث شد کشورهایی همچون آلمان و برزیل نیز در همان سال به دنبال آن باشند که تدابیری اتخاذ کنند که دادههایی که مبدأ و مقصدشان خود این کشورهاست از داخل خود این کشورها عبور کند تا از مبادی و محلهایی که سازمان اطلاعات آمریکا در آنها به جاسوسی میپردازند این مهم را صدر اعظم آلمان در دیدار خود با رئیسجمهور فرانسه مطرح کرده و پیشنهاد ساخت شبکه ارتباطی اختصاصی اروپایی را برای جلوگیری از جاسوسی آمریکا ارائه کرده بود. به گفته آنگلا مرکل با ایجاد این شبکه، ایمیلها و سایر اطلاعات اروپا از مسیر آمریکا عبور نخواهد کرد.
شبکه ملی اطلاعات در هند ذیل شبکه ملی دانش و در برزیل تخت عنوان شبکه سلامت پیگیری شده است. رئیسجمهور برزیل گفته بود باید یک شبکه کاملاً بومی برای خودمان ایجاد کنیم. وی حتی معتقد بود داشتن دیتاسنتر (مرکز داده) برای خود بهتنهایی کافی نیست و حتی باید راهی برای استفاده نکردن از تجهیزات سوئیچ و روتر سیسکو نیز پیدا کنیم. (سیسکو یک تولیدکننده بزرگ تجهیزات شبکه در آمریکا است.)
یا دولت ژاپن از سال دو هزار میلادی مقدمات شبکهای ملی را بر مبنای شبکه ارتباط از راه دور بسیار قوی با پهنای باند ایجاد کرد و هماکنون ژاپنیها از داشتن سریعترین خدمات پهنای باند جهان و با صرف کمترین هزینه برای آن، بسیار راضی هستند.
شبکه ملی در کشورهایی مانند کره جنوبی و استرالیا نیز باعث ایجاد زندگی الکترونیک و متصل کاربران با تاکید بر اقتصاد خلاق و دانشبنیان شده است. به نحوی که هماکنون ۸۰ درصد پهنای باند در کره جنوبی به گردش اطلاعات داخلی اختصاص یافته است. شبکه ملی پهن باند استرالیا نیز با پوشش ۹۳ درصدی حداقل ۱۰۰ مگابیت بر ثانیه سرعت دارد. این مبحث در آلمان نیز با تاکید بر دولت الکترونیک یکپارچه از سال ۲۰۰۶ در حال توسعه است که هدف آن ایجاد زیرساختی امن و مبتنی بر فناوری اطلاعات در سطح ملی و منطقهای و مرکزی برای مدیریت سرویسها است. قانون ملی شدن اینترنت روسیه نیز چند روز گذشته اجرایی شد که طبق این قانون دولت این کشور در صورت اضطرار و وجود حمله سایبری میتواند سرویس اینترنت این کشور را از جهان جدا کند. اینترنت ملی روسیه برای محافظت از اینترنت این کشور در صورت حملات سایبری یا تهدیدهای خارجی طراحی شده است و بسیاری از کشورهای دیگر نیز در این زمینه اقدام کردهاند.
کلام آخر، کوتاه سخن آنکه تا شبکه ملی اطلاعات به عنوان زیرساختی استراتژیک مورد اهتمام دولت و سران سه قوه قرار نگیرد و برای آن وزارت ارتباطات موظف به پیگیری مسئولانه و مجدانه نشود، همواره کشور و امنی مردم در تمام حوزهها در معرض تهدید و چالش بالقوه قرار دارد. این مهم باید به صورت مطالبه عمومی، از خواستههای نخست نخبگان و ذینفوذان کشور در آید و از سوی رسانهها نیز بصورت مستمر مورد پیگیری قرار گیرد.