اجرای اصلاحات اقتصادی در ایران دولت شجاع می‌خواهد

او که تدریس را از دانشگاه ام آی تی آغاز کرده، استادیار اقتصاد دانشگاه تافتس (در 23 سالگی)، دانشیار در دانشگاه وین استیت، استاد مدیریت بین‌الملل و مطالعات خاورمیانه در دانشگاه تگزاس در آستین، رئیس دانشکده مدیریت و مدیر انستیتو پژوهش و مدیریت جهانی دانشگاه جرج واشنگتن بوده و اکنون نیز استاد ایران در رشته  کسب و کار  بین‌الملل  و امور بین‌الملل در همین دانشگاه است. زمینه تخصصی و بحثهای او در دانشگاه جورج واشنگتن بر اقتصاد، توسعه سیاسی و انسانی در خاورمیانه، اختلافات و جنگ‌ها در خاورمیانه، اقتصاد سیاسی نفت و اقتصاد اسلامی متمرکز است.

از سوابق اجرایی دکتر عسگری می توان به دو و نیم سال فعالیت در هیئت اجرایی صندوق بین‌المللی پول اشاره کرد. او در زمینه‌ سیاست‌توسعه اقتصادی، سیاست‌های نفتی و اقتصاد و تجارت بین‌الملل مشاور وزیران دارایی، روسای بانک‌های مرکزی، وزیران نفت و دیگر مقامات در خلیج فارس بوده است.

وی به اقتصاد اسلامی علاقمند است و کار بر روی این حوزه را از سالهای 72 و 73 آغاز کرده است. عمده دلیل گرایش او به اقتصاد اسلامی ریشه در اعتقاد او به عدالت اجتماعی و اقتصادی دارد. او دین اسلام را قانون مدارتر از سایر ادیان می داند که در آن به طور خاص از اقتصاد سخن به میان آمده است. از جمله کتابهای دکتر عسکری که اقتصاد اسلامی را اخلاقی تر از اقتصاد مدرن می داند ، «ثبات در بازارهای مالی اسلامی» و «اسلام و حرکت به سوی انسان و توسعه اقتصادی» و... هستند.

او با انتقاد به اختلاف طبقاتی موجود در ایران معتقد است؛ متاسفانه این شکاف عمیق فقط بین تهران و شهرهای دیگر نیست. کافی است از جنوب تهران به شمال تهران بروید. به نظر می‌آید که از «سه کشور» عبور کرده‌اید. آپارتمان‌ها، خانه‌ها و خودروهای شمیران برای کشوری که در شرایط سخت اقتصادی به سر می‌برد، اغراق‌آمیر و افراطی است، در حالی که فقر در جنوب تهران زیاد است.

عسگری بر این باور است کشور به سیستم مالیاتی عادلانه و کارآمد نیاز دارد.

وی معتقد است اگر ایران خواستار پیشرفت و توسعه به همراه رونق برای همه مردم است، اصلاحات در برخی نهادها اجتناب ناپذیر است.

دیگر نظرات این اقتصاددان را در خصوص چگونگی خروج از اقتصاد نفتی و دولتی، جبران کسری بودجه در شرایط کاهش درآمدهای نفتی و... را در ادامه می خوانید.

• فقط کارکنان دولت مالیات پرداخت می کنند و بقیه مردم از مالیات می گریزند
• ایران برای گسترش پایه مالیاتی خود نیاز به اصلاح نظام مالیاتی دارد

تسنیم: اینکه دولت در بودجه سال 94 خود علی رغم اینکه اوراق مشارکت آن در سال 93 هنوز فروش نرفته، بخشی از درآمد خود را بر اوراق مشارکت متکی کرده و از سویی با وجود مالیات گریزی و نیز بحران رکود حاکم بر اقتصاد آن، بخشی از درآمدش را بر افزایش مالیات متکی کرده، نظرشما در این خصوص چیست؟

عسگری: معمولا اگر دولت موفق به فروش اوراق مشارکت نشود نشانگر ارائه این اوراق با نرخ سود پایین است. به عبارت دیگر، مردم ایران برای خرید این اوراق، خواستار بهره بیشتر هستند. من نرخ سود فعلی اوراق مشارکت را در ایران نمی‌دانم ولی بسیار روشن است که ریسک وام دادن به دولت ایران بالا است. تورم بالا است. سیاست‌‌های اقتصادی کشور جهت مشخصی ندارند. روز به روز و از یک رئیس جمهور به رئیس جمهور دیگر تغییر می‌کند و ولی پیش بینی می‌شود که  در آینده تورم بالا برود، در نتیجه سرمایه گذاران درخواست نرخ بهره‌ای دارند که از آنچه با نرخ تورم کنونی تضمین می‌شود بیشتر باشد. افزون بر این، ممکن است سرمایه گذاران افت ارزش بیشتری برای ریال پیش بینی کنند که نرخ بازدهی بیشتری را برای دارایی‌های ریالی تضمین می‌کند. 

درباره مالیات نیز باید بگویم که دولت به خوبی می‌داند که فقط کارکنان دولت مالیات پرداخت می‌کنند. بقیه مردم از مالیات می‌گریزند. ایران برای گسترش پایه مالیاتی خود، نیاز به اصلاح نظام مالیاتی دارد (مالیات بر درآمد، بر سود سرمایه‌ای و مالیات فروش یا مالیات بر ارزش افزوده) و بر اجرای آن نظارت دقیق داشته باشد. دولت همه این‌ها را می‌داند ولی هیچ قدمی بر نمی‌دارد. حتی ایرانی‌های خارج از ایران به ایران بازمی‌گردند، در املاک سرمایه‌گذاری می‌کنند، مالیاتی پرداخت نکرده و پول خود را به خارج از ایران می‌برند. آیا این منطقی است؟

• شجاعت لازم برای اصلاحات اقتصادی وجود ندارد

تسنیم: دولتی که برای بودجه خود به نفت اتکا داشته است، برای جبران کاهش قیمت نفت چه باید بکند؟

عسگری: سیاست‌گذاران اقتصادی در ایران هرگز درس عبرت نمی‌گیرند! هنگامی که اوضاع خوب بود، سیاست‌گذاران باید 1) یک حساب سرمایه‌گذاری برای درآمدهای نفتی ایجاد می‌کردند  2) به تدریج و در طول 10 تا 20 سال اتکای دولت بر نفت را قطع می‌کردند. بله، دولت صندوق ذخیره درآمدهای نفتی را به وجود آورد، ولی آن‌ها سالانه درصد فزاینده‌ای از درآمدهای نفتی را در آن لحاظ نکردند و از آن «قرض می‌گرفتند». آن‌ها این درآمد را خرج امور جاری و مصرفی و یارانه‌هایی می کنند که بیشتر به سود ثروتمندان بود. اکنون که اوضاع بد شده است، دولت خواستار تغییر است. هیچ شانسی ندارد! چرا که اکنون آن‌ها نیازمند شجاعت بیشتری برای انجام اصلاحات اقتصادی هستند.

• با یارانه نقدی مخالفم
• پرداخت یارانه به نفع ثروتمندان است

تسنیم: درباره یارانه‌ها چه کاری باید انجام شود؟ آیا باید معیارهایی از قبیل داشتن خودرو و خانه بالای 100 متر ( در حالی که63 درصد مردم ایران در خانه‌های کوچک‌تر از 100 متر سکونت دارند) را لحاظ کرد؟

پاسخ: صادقانه بگویم، من با یارانه نقدی مخالفم، چه برای بنزین ارزان باشد، چه برق ارزان،چه نان ارزان و یا هرچیز دیگر. دلیل آن ساده است. این گونه یارانه عادلانه نیست، چرا که شاید برخی از مردم نیازی به بنزین نداشته باشند و بیشتر یارانه‌ها (بنزین، برق و آب ارزان) به نفع ثروتمندان است، کسانی که به یارانه نیاز ندارند و باید به کم‌درآمدها یارانه نیز بدهند! من برای 25 سال طرفدار اخذ مالیات از ثروتمندان (حدود  10 درصد جمعیت که توانایی پرداخت پایه‌ای رو به رشد را از نرخ‌های پایین تا نرخ‌های بالا برای ثروتمندترها دارند) و سپس پرداخت یارانه نقدی «فقط» به مردم کم‌درآمدها بوده‌ام. احمدی‌نژاد رئیس جمهور سابق،  با ادامه پرداخت قسمتی از یارانه و پرداخت نقدی به همه (از جمله ثروتمندها و ثروتمندترها) و عدم اصلاحات مالیاتی؛ افتضاح بزرگی به بار آورد. یک کودک نیز قادر به پیش بینی اوضاع در هم ریخته در آینده می‌شد. اکنون انجام اصلاحات مشکل‌تر است.

در عین حال، من عقیده ندارم که دولت باید به مردم بگوید چه خودرو و یا خانه‌ای داشته باشند. این کار دخالت بیش از حد است. اگر ایرانیان ثروتمند می‌خواهند مسلمانان بهتری باشند، باید طبق سفارشات قرآن و حضرت محمد (ص) زندگی کنند. زندگی ساده‌ای داشته باشند. ثروت را نپذیرند. مال خود را با تهیدستان سهیم شوند. و جامعه‌ای با عدالت ایحاد کنند. دولت نباید فقط درباره اسلام صحبت کند، بلکه باید با برخورد با فساد و اخذ مالیات از ثروتمندان برای ایجاد جامعه‌ای با عدالت زندگی در آن را محقق کند.

• کشور به سیستم مالیاتی عادلانه و کارآمد نیاز دارد

تسنیم: تفاوتهای بین سبک زندگی در تهران و شهرستان را چگونه در این سنجش می توان ملحوظ داشت؟

عسگری: متاسفانه این شکاف عمیق فقط بین تهران و شهرهای دیگر نیست. کافی است از جنوب تهران به شمال تهران بروید. به نظر می‌آید که از «سه کشور» عبور کرده‌اید. آپارتمان‌ها، خانه‌ها و خودروهای شمیران برای کشوری که در شرایط سخت اقتصادی به سر می‌برد، اغراق‌آمیر و افراطی است، در حالی که فقر در جنوب تهران شدید است.

کشور به سیستم مالیاتی عادلانه و کارآمد نیاز دارد تا به این فساد فراگیر خاتمه بخشد. 

دولت باید سیاست‌های اصلاحی و انگیزه‌هایی برای تشویق تنوع منطقه‌ای به همراه تنوع درآمد به جز نفت ایجاد کند. کره جنوبی را در نظر بگیرید. تا 40 سال پیش این کشور عقب‌تر از ایران بود و الآن در گروه کشورهای پیشرفته جهان است. ایران هم می‌تواند پیشرفت کند ولی این پیشرفت به کمک سیاست‌ها و محدودیت‌های تضعیف کننده شرکت‌های خصوصی اتفاق نمی‌افتد.

تسنیم: در شرایط اقتصادی موجود، توصیه شما به دولت چیست؟

پاسخ: مقامات منتخب ایران باید 20 تا 30 سال آینده را در نظر بگیرند و 1) تصویری از آینده اقتصادی ایران ترسیم کنند، 2) اصلاحات اساسی (ساختارهای سازمانی مورد نیاز، اصلاح بازار، قواعد و قوانین، برنامه‌های حمایتی دولت و غیره)  مورد نیاز برای تحقق توسعه و تغییرات مورد نظر خود را انجام دهند، 3) یک جدول زمان‌بندی برای اصلاحات ایجاد کنند، 4) تصویر، اصلاحات و زمان‌بندی را برای مردم توضیح دهند تا بیشتر مردم این راهکارها را به عنوان راهکاری عادلانه، منصفانه و دارای احتمال زیاد برای موفقیت باور کنند. ثروتمندان این تغییرات را دوست نخواهند داشت. آن‌ها شرایط کنونی را ترجیح می‌دهند. ولی باید درک کنند که ایران باید اصلاحات را انجام دهد. باید کمی فداکاری کنند. این تنها راه پیشرفت است.

ولی باید اضافه کنم که خوش‌بین نیستم. من همیشه دیده‌ام که اصلاحات منحرف شده‌اند. سیاست‌مداران ایران به خوبی صحبت می‌کنند ولی در مقابل منافع خاص مستحکمی که ضد اصلاحات هستند، ایستادگی نمی‌کنند. در نهایت اصلاحات انجام خواهد شد ولی حتی از امروز نیز دردناک‌تر خواهد بود. ببینید، حتی یونان، عضوی از اتحادیه اروپا نمی‌تواند در برابر اصلاحات مقاومت کند. ایران نفت و گاز دارد ولی یونان دارایی‌های دیگری دارد. اگر ایران خواستار پیشرفت و توسعه به همراه رونق برای همه مردم است، اصلاحات در برخی نهادها اجتناب ناپذیر است./آ

گفت وگو از: مریم سلیمی