خیلی از مردم کشور در حال مهاجرت به شهرهای شمالی هستند تا از تغییرات اقلیمی مناطق خودشان در امان باشند، لذا اگر می‌خواهیم کل مردم ایران را نجات دهیم باید نگاه ملی به اثر تغییرات اقلیمی در سواحل شمال ایران داشته باشیم چون به نوعی آخرین تنفسگاه مردم ایران است.
هشداری تغییر اقلیم در حوزه اکولوژی و تنوع زیستی خزز؛
دریای خزر ناجی می‌خواهد
تاریخ انتشارشنبه ۴ شهريور ۱۴۰۲ - ۰۰:۱۶
کد مطلب : ۴۷۶۲۱۶
۰
دریای خزر در گذشته بخشی از دریای تتیس بود که اقیانوس آرام را به اقیانوس اطلس متصل می‌کرد اما در نهایت با حرکت ورقه‌های زمین، بین خشکی‌ها محصور شد. این دریاچه با مساحت ۴۳ هزار و ۸۰۰ کیلومتر مربع بزرگترین دریاچه آب شور جهان است.
کم‌عمق‌ترین ناحیه این دریاچه با عمق ۲۵ متر در منطقه شمالی است و عمیق‌ترین مناطق در قسمت مرکزی و جنوبی واقع شده که در بعضی از مناطق جنوبی ۹۰۰ الی ۱۰۰۰ متر عمق دارد.
دریای خزر در سال‌های اخیر توسط عواملی مختلفی از جمله آلودگی‌های نفتی، ورود فاضلاب، آلودگی‌های پلاستیکی و... تهدید می‌شود اما در میان همه تهدیدات «کاهش تراز آب» دریای خزر در حال حاضر اصلی‌ترین تهدید این دریا محسوب می‌شود.
سال ۲۰۲۰ میلادی، مقاله‌ای با عنوان «طرف دیگر سطح تراز آب دریاها» در نشریه نیچر آلمان چاپ شد که نتایج پژوهش‌های آن نشان می‌دهد، بر اساس سناریوهای مختلف، سطح آب دریای خزر تا پایان قرن حاضر ۹ تا ۱۸ متر پایین خواهد آمد! این پژوهش می‌گوید که دریای خزر با «فاجعه» روبه‌رو است.
بر اساس این گزارش، طی سه دهه گذشته سطح دریای خزر مقداری افت کرده اما تبخیر زیاد آب، یخ نبستن دریای خزر طی زمستان در مناطق شمالی و عدم تعادل در میزان آب‌های ورودی باعث خواهد شد که تا پایان قرن حداقل ۹ متر از سطح آب دریا کاهش یابد و این رقم حتی می‌تواند به ۱۸ متر برسد.
گزارش یاد شده چنین سناریویی را تهدید زیست‌محیطی نامیده و می‌گوید سطح دریای خزر به صورت فزاینده‌ای پایین‌تر می‌آید و شتاب کاهش آب در حال افزایش است، با توجه به اینکه آب‌های بخش روسیه و ترکمنستان خزر، کم عمق است، با افت ۹ متری آب حدود ۲۴ درصد از مساحت سطح خزر کوچک خواهد شد و اگر ۱۸ متر آب افت کند، ۳۴ درصد از سطح این دریاچه خشک خواهد شد.
یک پژوهشگر حوزه اقلیم‌شناسی، نوسان دریای خزر را خطرناک دانست و گفت: با توجه به همزمانی کاهش تراز آب و پسروی عمده دریا که به دلیل تغییرات اقلیمی است، تا پایان سال ۲۱۰۰ پیش بینی‌ها حاکی از این است که ۸ تا ۱۹ متر آب دریا کاهش می‌یابد.
نیما فریدمجتهدی در خصوص اثرات تغییرات اقلیمی بر دریاها، اظهار کرد: در دنیا با تغییرات اقلیمی مواجه هستیم و این موضوع جدیدی نیست، همه کاملا به این موضوع آگاه هستیم، یکی از آثار تغییرات اقلیمی افزایش گرما است. تغییرات اقلیمی در حوزه دریاهای آزاد و اقیانوس‌ها با رشد تراز آب دریاها همراه است به این دلیل که یخچال‌های طبیعی و یخ‌های قطبی در حال ذوب شدن هستند.
وی با بیان اینکه ذوب یخ‌ها عامل افزایش تراز آب دریاست زیرا بخش منجمد آب به مایع تبدیل می‌شود لذا در چرخه آب شاهد بالا آمدن تراز آب دریاهای آزاد هستیم، افزود: در حوزه دریای کاسپین ما با یک دریاچه مواجه هستیم که از یک حوزه بسته برخوردار است و رفتار تغییرات اقلیمی در مورد دریاچه‌ها با دریاها متفاوت است.
این دکترای آب‌وهوا شناسی گفت: در دریاچه‌ها چون حوضه بسته است و به دریای آزاد راه ندارد به حوضه آبریزشان و مناطقی که آنها را تامین آب می‌کند، متکی هستند لذا در دریاچه‌ها واکنش با تغییرات اقلیمی منجربه کاهش تراز آبی دریاچه می‌شود، از سوی دیگر تبخیر در این حوزه‌ها افزایش می‌یابد چون به دریای آزاد راه ندارند و منبع‌شان با حوزه بسته ارتباط دارد.
این پژوهشگر حوزه اقلیم‌شناسی با بیان اینکه طبیعتا با کاهش حجم بارندگی‌ها که در اثر تغییر اقلیم و افزایش میزان تبخیر رخ می‌دهد، شاهد کاهش تراز دریاچه‌ها و حجم آب آن هستیم، تصریح کرد: طی دو ماه گذشته دانشمندان اعلام کردند «۵۰ درصد پهنه‌های آبی جهان از بین رفته و حجم‌شان کاهش پیدا کرده است». مشکل اصلی اینجاست که در کاهش تراز قبلی دریای کاسپین، تغییر اقلیم نداشتیم؛ در دو دهه اخیر بعد از آخرین پسرَوی با تغییرات اقلیمی مواجه شدیم.
این کارشناس جغرافیای طبیعی ادامه داد: در حوزه دریای کاسپین تغییرات اقلیمی به ویژه در حوزه گرمایش جهانی قابل توجه است. در برخی از زمستان‌ها در حوضه آبریز دریای کاسپین تا چهار درجه ناهنجاری دمایی مثبت داریم و کلا دو درجه منطقه گرمتر شده، این عوامل باعث می‌شود حجم تبخیر بیشتر شود و از سوی دیگر سال‌ها در حوضه آبریز دریای خزر به ویژه خوارزم خشکسالی مستمر داشته باشیم.
وی بیان کرد: نقشه‌های خشکسالی و بیابان‌زایی که در مورد آسیای میانه و خوارزم می‌آید نشان از استمرار و شدت خشکسالی‌ها در دو دهه اخیر در منطقه آسیای میانه و خوارزم و دریای کاسپین دارد. این به همراه افزایش قابل توجه ناهنجاری‌های دمایی مثبت و افزایش دو درجه‌ای دما را نشان می‌دهد که در مجموع منجربه می‌شود ورودی آب کمتر شود و از سوی دیگر تبخیر باعث شود سطح آب کاهش یابد و طبیعتا می‌تواند شدت پسروی را تشدید کند.
این دکترای آب و هواشناسی ادامه داد: افزایش گازهای گلخانه‌ای باعث می‌شود بخش قابل توجهی از گرمای زمین که می‌خواهد خارج شود به دام بیافتد و شدت گرمایش ادامه یابد، متاسفانه چون اراده جهانی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای وجود ندارد و با وجود پیش‌بینی‌های موجود این روند همچنان ادامه خواهد داشت زیرا در حال حاضر اقدام موثری در دنیا برای اینکه نحوه زندگی را عوض کنیم یا تولید گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهیم، وجود ندارد.
این کارشناس جغرافیای طبیعی بیان کرد: با توجه به همزمانی کاهش تراز آب و پسروی عمده دریای کاسپین که به دلیل تغییرات اقلیمی است، تا پایان سال ۲۱۰۰ پیش بینی‌ها حاکی از این است که ۸ تا ۱۹ متر آب دریای کاسپین کاهش می‌یابد، اگر این اتفاق بیافتد علاوه بر تبعاتی که برای بحث بنادر و گردشگری دریایی، خطر بسیار عمده‌ای برای کشورها به خصوص کشور ما دارد؛ چون زمین‌های بیابانی زیادی را در معرض بادهایی قرار می‌دهد که از شمال شامل گیلان به سمت گلستان و مازندران می‌وزد، یعنی با پسروی ۸ الی ۱۹ متر اتفاقی برای کرانه جنوبی دریای خزر می‌افتد این است که طوفان‌های گردوخاک بسیار شدید و گسترده و همچنین تبعات منفی بی‌شمار را خواهد داشت.
این پژوهشگر حوزه اقلیم شناسی در خصوص کنترل روند تغییرات اقلیمی افزود: کنترل روند تغییرات اقلیمی این است که باید در سطح جهانی اتفاق بیافتد، تا زمانی که اراده جهانی نباشد و مصوبات جهانی که در زمینه کاهش گازهای گلخانه‌ای به تصویب رسیده عملیاتی نشود، کنترلی هم انجام نمی‌گیرد.
این دکترای آب و هوا شناسی گفت: خیلی از مردم ایران در حال مهاجرت به شهرهای شمالی هستند تا از تغییرات اقلیمی مناطق خودشان در امان باشند، لذا اگر می‌خواهیم کل مردم ایران را نجات دهیم باید نگاه ملی به اثر تغییرات اقلیمی در سواحل شمال ایران داشته باشیم چون به نوعی آخرین تنفسگاه مردم ایران است، اگر اینجا هم اتفاق منفی بیافتد عملا تنفس خود را از دست می‌دهیم.
اصغر عبدلی؛ عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی نیز در رابطه با تبعات کاهش تراز آب دریای خزر، عوامل ایجاد و راهکارهای عملی برای تبعات منفی کاهش تراز آب اینگونه بیان می کند که باید بپذیریم که سطح آب دریای خزر به شدت پایین رفته و به طور میانگین سالانه ۶ تا ۷ سانتی‌متر پایین می‌رود. روند کاهشی تراز خزر اتفاق افتاده و سرعت این روند زیاد است. پیش‌تر نیز روند نوسانات سطح دریای خزر وجود داشته است و هیچ موقع دلیل مشخصی برای آن ارائه نشده بود و بعضاً مسائل مربوط به زمین‌شناسی را مطرح کرده بودند.
برای اینکه دلیل پایین رفتن تراز آب خزر را کشف کنیم باید همه‌جانبه به تمام اتفاقاتی که درحال رخ دادن است، نگاه کنیم. اینکه بگوییم فقط تغییر اقلیم و یا فقط سدسازی‌ها مقصر هستند، درست نیست و نگاه ما باید جامع‌نگر باشد.
نتایج تحقیقات علمی نشان می‌دهد که بارندگی در حوضه آبریز خزر کاهش قابل توجهی داشته است. دما بالا رفته و تبخیر نیز زیاد شده و در نتیجه بیلان آب ورودی به دریای خزر جوابگوی این میزان تبخیر نیست و نتیجتاً، سطح آب پایین و پایین‌تر می‌رود!
تمام کشورهایی که در حاشیه دریای خزر هستند از آب شیرینی که وارد دریا می‌شود، استفاده می‌کنند. ما اطلاعات کشور خودمان را داریم اما اطلاعات اینکه در حوضه ولگا که بیش از ۸۰ درصد آب خزر را تعیین می‌کند و دبی آن بیش از ۸ هزار مترمکعب بر ثانیه است چه اتفاقی در حال رخ دادن است، در دسترس ما نیست.
سدهایی روی رودخانه ولگا ساخته شده اما باید ببینم که هدف از ساخت این سدها چیست و تا زمانی که این اطلاعات را نداشته باشیم، نمی‌توانیم بفهمیم که چه مقدار آب از دسترس دریای خزر در این حوضه خارج می‌شود.
اینکه ما بگوییم سطح آب دریای خزر پایین آمده است و بخواهیم بین ۵ کشور حاشیه دریا تقسیم کار کنیم، نیاز به اطلاعات دقیق از هر ۵ کشور و به ویژه اتفاقاتی است که در حوضه ولگا اتفاق می‌افتد، دارد.
در حوضه قزاقستان رودخانه اورال را داریم که حجم بالایی از آب را وارد دریای خزر می‌کند و باید میزان ورودی این رودخانه به دریای خزر مشخص شود.
در کشور آذربایجان رودخانه ارس را داریم که آذربایجان و ایران از این رود بهره‌برداری می‌کنند و سدسازی‌های ترکیه بر روی آن بهره‌برداری حداکثری از این رودخانه را سبب شده است. ترکیه می‌گوید که هدفش مسائل برق‌آبی است اما قطعاً استفاده کشاورزی نیز صورت می‌گیرد.
ترکمنستان آب زیادی را وارد دریا نمی‌کند؛ در این کشور رودخانه اترک را داریم که از ایران سرچشمه می‌گیرد و در ادامه به ترکمنستان می‌رود. مقدار زیادی از آب این رود اترک در کشاورزی مصرف شده و به زحمت می‌شود حقابه تالابهای استان گلستان را از این رود تأمین کرد.
در ایران نیز رودخانه‌های زیادی داریم که البته آبی که نسبت به ولگا به دریای خزر وارد می‌کنند، بسیار ناچیز است اما بی‌تأثیر هم نیستند. ما بیش از ۸۰ درصد آب این رودخانه‌ها را در کشاورزی و آبزی‌پروری استفاده می‌کنیم.
موضوع تأثیرگذار در بحث تراز خزر، موضوع انکارنشدنی تغییر اقلیم است که در همه جای دنیا از جمله کشور خودمان مشکل‌ساز شده است. مقالات مختلفی نیز وجود دارند که این موضوع را تأیید می‌کنند. روزهای آفتابی ناحیه خزر ناشی از تغییر اقلیم هر روز بیشتر می‌شود و رکوردهای جدیدی از گرما در کل دنیا و این حوضه آبریز ثبت می‌شود. متأسفانه این تغییرات اقلیمی نیز روز به روز درحال بدتر شدن است.
در دنیا تغییر اقلیم اتفاق می‌افتد و اثر آن در گرمای هوا، کاهش بارش‌ها، پایین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی و... مشهود است.
وقتی که آب دریای خزر پایین می‌آید بیشترین تأثیرگذاری آن در کشورهای ساحل شمالی است. عمق آب خزر در این مناطق نسبت به جنوب خزر بسیار پایین‌تر است و حجم عمده آب در سمت جنوب خزر و سواحل ایران است. کاهش تراز آب بخش زیادی از بنادر کشورهای شمال دریا را خشک خواهد کرد و به همین دلیل باید ببینیم که آیا منافع این کشورها در خشک کردن دریای خزر است؟
اینکه برخی می‌گویند چند سال آینده روند تغییر کرده و تراز آب خزر افزایش پیدا می‌کند، موضوعی نیست که بتوان به راحتی اثبات کرد. اگر به عنوان مثال نقش تغییر اقلیم را در مسائل دریای خزر ۲۰ تا ۳۰ درصد در نظر بگیریم، با افزایش دمای جهان تأثیر آن در دریای خزر افزایش پیدا می‌کند و ممکن است به جایی برسد که اثرات ناشی از آن دیگر با بالا آمدن تراز خزر هم ممکن نباشد.
در حوضه محیط زیست باید روی سناریوهای بدبینانه برنامه‌ریزی کنیم و اینکه بگوییم دریای خزر مثلاً پس از ۲۰ سال به شرایط قبلی بازمی‌گردد، منطقی نیست. شرایط فعلی به ما می‌گوید که اوضاع درحال بدتر شدن است و لذا تصمیم‌گیری‌های ما نیز باید در همین جهت باشد.
کاهش تراز آب در کشور ما بیش از هرجایی بر سواحل جنوب شرقی، یعنی در منطقه گلستان تأثیر می‌گذارد. بحران اصلی نیز در استان گلستان خواهد بود. تالابهای ما در استان گلستان در معرض خشکی کامل است و باید فکری به حال تنوع زیستی در جنوب خزر شود. شهر گرگان چند ماه پیش دچار ریزگرد شد که برای استانی در شمال کشور ما واقعاً جای سؤال داشت.
تمام تالاب‌ها و رودخانه‌های شمال کشور ما در معرض تهدید کاهش تراز آب خزر هستند و خلیج گرگان نیز بیشترین آسیب را دیده است. پوشش گیاهی و حیات وحش خلیج گرگان و تالاب میانکاله دچار آسیب جدی شده است. مقدار زیادی از خشکی خلیج گرگان به دلیل پایین رفتن آب خزر است و رودخانه‌هایی هم که به خلیج می‌آیند، رودخانه‌های موقت و با حجم آب کم هستند که جوابگوی تبخیر و شیب خلیج که به سمت دریاست، نیستند.
پیش از اجرای لایروبی بارها هشدار دادیم که شیب خلیج گرگان به سمت دریاست و لذا انتقال آب از دریا یا پمپاژ آب به خلیج گرگان هیچ تأثیری نخواهد داشت اما متولیان اجرای لایروبی گفتند که چون رسوب در کانال ارتباطی دریای خزر با خلیج گرگان جمع شده باید این رسوب پاک‌سازی شود تا آب جریان پیدا کند.
باید مشخص شود که اکنون پس از یک سال از لایروبی، سرنوشت خلیج گرگان چه شده است و این پول چگونه و چرا برای گردشگری هزینه شده است؟ اصلاً سؤال این است که آینده گردشگری در خلیج گرگان با توجه به کاهش تراز آب دریای خزر چه می‌شود؟ باید بپذیریم که مشکل اصلاً از خلیج گرگان نیست و باید مشکل را در همین پایین رفتن آب دریای خزر ببینیم.
اکنون نیز بحث انتقال آب از نکارود به خلیج گرگان مطرح است که این طرح هم مردود است. وقتی رودخانه ولگا با دبی ۸ هزار مترمکعب در ثانیه نتوانسته سطح دریای خزر را نگه دارد از رود نکا که در مقابل ولگا مانند جوی آبی است چه توقعی است که تراز آب خلیج گرگان را حفظ کند!
پایین رفتن سطح آب دریای خزر بسیاری از فعالیت‌های صیادی، آبزی‌پروری در قفس و ... را با مشکل مواجه خواهد کرد و منجر به افزایش جمعیت گونه‌های مهاجمی ماند شانه‌دار، شکوفایی بیشتر جلبک‌ها، به خطر افتادن گردشگری، خشک شدن مصب رودخانه‌ها و تالابهای ساحلی، انقراض فک دریای خزر و ماهیاین خاویاری و ده‌ها گونه ماهی ارزشمند دیگر خواهد شد همچنین بسیاری دیگر از خدمات اکوسیستمی که این دریای ارزشمند دارد را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.
در حوزه بین‌الملل باید کشورهای دیگر را رصد کنیم؛ باید مشخص شود که ۴ کشور دیگر حاشیه خزر چه اقداماتی را انجام می‌دهند و از همه مهم‌تر درخصوص رود ولگا از روسیه مطالبه‌گری کنیم. در حوزه پژوهشی باید اطلاعات دقیق داشته باشیم که چه از نظر کمی و چه کیفی چه اتفاقاتی در دریای خزر افتاده است. سازمان حفاظت محیط زیست نیز باید در این منطقه ایستگاه‌های پایشی داشته باشد تا مشخص شود چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است.
نکته مهم‌تر که کار سختی را می‌طلبد، این است که ما سیاست‌های مدیریت محیط زیستی خود را با پایین رفتن آب دریای خزر متناسب کنیم. ما نه تنها تاکنون این اقدام را انجام نداده‌ایم، بلکه برخی فعالیت‌های ما با سرعت زیادی در خلاف این جهت در حال حرکت است. در واقع موضوعی که باید در کنار مطالبه‌گری از سایر کشورها داشته باشیم این است که چگونه باید خودمان را با این پدیده سازگار کنیم.
مشکلات دریای خزر تنها محدود به تغییر اقلیم نیست و دخالت انسانی و سوءمدیریت نیز نقش دارد اما باید رفتارهای خود را طوری تغییر دهیم که تغییر اقلیم به عنوان یک اصل تأثیرگذار در نظر گرفته شود و اگر این اتفاق نیفتد، مشکلات ما چند برابر خواهد شد. تغییر اقلیم باید در تمام معادلات در نظر گرفته شود. کشور ما نقش کمی در تغییر اقلیم دارد و کشورهایی مانند چین، آمریکا روسیه، هند و کشورهای اروپایی نقش زیادی دارند اما این کشورها هیچ اراده‌ای برای مدیریت آن ندارند لذا ما چاره‌ای جز سازگاری نداریم و باید تصمیمات ما به نحوی باشد که با این موضوع سازگار شود.
درست است که نمی‌توان خسارات را به صفر رساند اما اگر درست عمل کنیم، می‌توان این چالش‌ها را کم کرد. نگاه جامع‌نگر باید ایجاد شود و وظیفه ایجاد این جامع‌نگری در وهله اول با سازمان حفاظت محیط زیست است. در این میان نقش دانشگاهیان نیز بسیار مهم است. دانشگاه‌ها باید روی این موضوع فکر کنند و خروجی بدهند.
به گزارش بلاغ، سازمان فضایی ایران با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، وضعیت سطح آب دریای خزر به عنوان بزرگترین دریاچه جهان را بررسی کرده است. در این بررسی‌ها که توسط بخش سنجش از دور سازمان فضایی ایران در بازه زمانی حدود ۱۰ ساله انجام شده است، بخش‌های مختلف دریای خزر از منظر سطح آب دریا مورد ارزیابی قرار گرفت و نشان داد بخش شمالی دریای خزر به خصوص دو سال اخیر با کاهش سطح آب و پیشروی خط ساحل که نشأت‌گرفته از کاهش میزان آب بوده، مواجه شده است. در مجموع، سازمان فضایی ایران به عنوان متولی بخش فضایی کشور تایید می‌کند که سطح آب دریای خزر کاهش یافته و این کاهش سطح در صورت تداوم یافتن، در سالیان پیش‌رو مشکلات زیست محیطی زیادی را برای تمام کشورهای ساحلی ایجاد خواهد کرد.
انتهای پیام/
پربيننده ترين
چهارشنبه ۱۲ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۰:۰۰
سه شنبه ۱۱ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۷:۱۷
چهارشنبه ۱۲ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۰:۱۳
جمعه ۷ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۱۵:۵۸
پنجشنبه ۶ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۸:۲۲
سه شنبه ۱۱ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۰:۱۰
يکشنبه ۹ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۰:۱۷
شنبه ۸ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۱۱:۲۱