اوقات فراغت برای هر انسانی می‌تواند بهترین بستر را برای رشد و تعالی در عین امنیت و آرامش روانی بوجود آورد که همه انسان‌ها بابت از دست دادن فرصت‌های طلائی در حوزه اوقات فراغت دچار حسرت و آه هستند.
صدها میلیون ساعاتی که از نسل جوان هدر می‌رود؛
اوقات فراغت، سرمایه‌ای که به راحتی از دست می‌رود/ دانش‌آموزان، متضررترین قشر جامعه در موضوع اوقات فراغت
تاریخ انتشارشنبه ۲۴ تير ۱۴۰۲ - ۰۰:۱۶
کد مطلب : ۴۷۳۷۲۰
۰
به گزارش بلاغ؛ براساس پژوهش‌های انجام شده، اوقات فراغت همواره بستر مناسبی برای بروز خلاقیت‌ها و نوآوری‌ها است. چون ذهن انسان به فعالیت موظفی مشغول نیست، لذا می‌تواند فارغ از قالب‌های ازپیش‌طراحی‌شده به مسائل مورد علاقه خود بپردازد. انسان در اوقات فراغت آزادانه می‌اندیشد و در حل مسائلی که در حوزه شناختی او مطرح‌اند از تفکر خلاق بهره می‌گیرد و همین خمیرمایه نوآوری‌ها و اختراعات بشری است.
یک دانش‌آموز در مدت تحصیلات ابتدایی تا اخذ دیپلم متوسطه حدود 3 سال از عمر خود را در فراغت به سر می‌برد. واقعیتی که کمتر بدان توجه شده است. 3 سال مدت‌زمان زیادی است و انسان می‌تواند در این مدت طولانی و با استفاده بهینه از آن زندگی خود را متحول کند.
در زبان فارسی، واژه فراغت به معنای آسودگی، استراحت و آسایش است. واژه فراغت بیشتر در برابر گرفتاری‌ها و مشغله‌های روزمره، به کار می‌رود. معنای دیگر فراغت از نظر لغوی یعنی فراغ بالی آسایش و آرامش است. این واژه آزاد بودن از کار روزمره و هر نوع زمان و فرصت دیگر نیز معنا شده است.
اوقات فراغت زمانی است که دانش‌آموزان از ارائه تکالیف اجباری برای مدرسه و پیروی از برنامه روزمره سال تحصیلی فراغت می‌یابند و فرصتی است برای سرگرم شدن، تفریح کردن و لذت بردن که متعلق به آنان است و ازاین‌رو باید به کارهایی بپردازند که به آنها علاقه‌مند هستند و همچنین پوشش‌دهنده برای نیازهای جسمانی و روان‌شناختی آنهاست.
اوقات فراغت از منظر اسلام
همان اندازه که انسان، به رعایت الگوهای دینی تعهد دارد، در برابر توجه به اوقات فراغت نیز مسئول است؛ بنابراین، هر مسلمانی وظیفه دارد اهمیت این مقوله را از یاد نبرد و از ظرفیت‌های سازمانی به بهترین شکل بهره‌برداری کند. پیامبر اعظم (ص) در این باره می‌فرماید: «بیشتر مردم در دو خصلت دچار گمراهی و ضلالت هستند؛ یکی درباره سلامت و صحت. دیگری در زمینه فراغت». حضرت علی (ع) به ابوذر فرمود: «ای اباذر، بسیاری از مردم دربارهِ دو نعمت زیانکارند و از آن قدردانی نمی‌کنند که تندرستی و فراغت است.»
امام رضا (ع) فرمودند: «کوشش کنید اوقات خود را به چهار قسمت تقسیم کنید: قسمتی برای عبادت و خلوت باخدا، قسمتی برای تأمین معاش، قسمتی برای مصاحبت با برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیوبتان واقف می‌سازند و در باطن نسبت به شما خلوص و صفا دارند و قسمتی را نیز به تفریح و لذایذ خود اختصاص دهید و از مسرت و نشاط ساعات تفریح نیروی انجام وظایف و ساعات دیگر را تأمین کنید.» در قرآن کریم نیز توجه به اوقات فراغت جایگاه خاص داشته و درباره موضوع فراغت در قرآن آیات زیادی وجود دارد، تا جایی که خداوند در این خصوص در قرآن کریم می‌فرماید: «فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ» که به معنای آن است که هرگاه از امر مهمی فارغ شدی به امر مهم دیگری بپرداز.
راهکارهای طلایی برای پر کردن اوقات فراغت
راهکار برایِ پر کردن اوقات فراغت کودکان بسیار است و رایج‌ترین آن ثبت‌نام کودکان در انواع و اقسام کلاس‌های آموزشی و تفریحی است؛ اما برنامه‌ریزی برای تابستان و پر کردن اوقات فراغت دانش‌آموزان فقط به اینها خلاصه نمی‌شود. اینکه فرزندتان را در کلاس‌های مختلف نام‌نویسی کنید و بعد آنها را به حال خود بگذارید، احتمالاً در نهایت نتیجه خاصی برای شما و او به دنبال ندارد.
رخساره مجد یک کتابدار توصیه دارد: «خواندن کتاب‌های غیردرسی یکی از مفیدترین فعالیت‌ها است که می‌توانید در برنامه‌ریزی برای تابستان بگنجانید؛ اما نکته مهم این است که می‌توانید کتاب‌خوانی را با قرض گرفتن کتاب از کتابخانه در کنار فرزندتان انجام دهید. خصوصاً برای کودکان سن کمتر، فضای کتابخانه، عضویت در کتابخانه و یاد گرفتن راه و روش کرایه کردن کتاب و در کنار آن آموزش دوری از مصرف‌گرایی می‌تواند به جز فواید مطالعه، او را با حمایت از محیط‌زیست و ورود به یک فضای جدید آشنا کند که بسیار جذاب است. می‌توانید به همراه فرزندتان جلسات کتاب‌خوانی خانوادگی برگزار کنید تا مهارت خوب صحبت کردن و خوب گوش دادن را تمرین کنند. در این مورد توصیه می‌کنیم مطلب دیگر ما با عنوان چگونه مهارت گوش دادن را به بچه ها بیاموزیم و هم مطالعه کنید.»
علی پورمند یک مربی ورزشی در حین تمرین ورزشی به نوجوانان می‌گوید: «منظورمان از فعالیت ورزشی این نیست که حتماً فرزندتان را در کلاس‌های خاص ورزشی ثبت‌نام کنید. هرچند یاد گرفتن بعضی از شاخه‌های ورزشی مانند شنا نیازمند حضور یک مربی حرفه‌ای و فضای مناسب است، اما می‌توانید ساعاتی از هفته را هم به‌صورت خانوادگی ورزشی مانند والیبال، فوتبال، بسکتبال، بدمینتون یا ساده‌تر از همه اینها پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری انجام دهید. این کار هم از شما یک الگوی مناسب در جهت انجام فعالیت فیزیکی برای فرزندتان می‌سازد و هم باعث پیوند عاطفی و صمیمیت عمیق‌تری بینتان می‌شود.»
وی در ادامه می‌افزاید: «به جز جسم، ذهن نیز نیاز به تمرین و ورزش دارد. بسیاری از بازی‌های فکری یا محاسباتی مانند حل جدول سودوکوهای ساده تا پیشرفته، حل مکعب روبیک و شطرنج هستند که دانش‌آموزان می‌توانند در تابستان با رفتن به کلاس آنها را بهتر یاد بگیرند و مغز خود را تمرین دهند. شرکت در مسابقات مکعب روبیک و شطرنج می‌تواند یک مسیر حرفه‌ای و انگیزه بیشتری برای ادامه ایجاد کند و درعین‌حال اعتمادبه‌نفس فرزندتان، تحمل و تمرین شکست خوردن و افزایش ظرفیت پیروزی در رقابت‌هایی سالم را در او پرورش دهد.»
در گوشه دیگری از پارک محله بچه‌ها مشغول نقاشی‌کردن یک داستان تصویری هستند. مربی‌شان لیلا ثقفی توضیح می‌دهد: «داستان‌نویسی، شعرسرایی، خطاطی، نقاشی و طراحی از جمله کارهای هنری هستند که باید در پر کردن اوقات فراغت دانش‌آموزان و کودکان جایگاه ویژه‌ای برای آنها باز کنید. خلاقیت و بروز هیجانات کودک با انجام کارهای هنری به اوج خود می‌رسد و به جز تقویت مهارت‌ها، موجب آرامش روان او می‌شود. در این مورد هم هرچند شرکت در کلاس بسیار خوب است؛ اما ضرورت ندارد. اگر نمی‌توانید یا به هر دلیلی نمی‌خواهید فرزندتان در کلاس‌های هنری شرکت کند، می‌توانید از آموزش‌های اینترنتی کمک بگیرید و در این کارها با او همراه شوید. مثلاً بخواهید داستان یا شعر بنویسد و برای خانواده بلند بخوانید. با یکدیگر کارت‌پستال طراحی کنید یا از مناظر اطراف با ساده‌ترین وسایل نقاشی بکشید، جعبه هدیه یا زیورآلات ساده درست کنید تقویت یا آموزش نوشتن به کودکان را هم می‌توانید با ترفند ساخت کارت‌پستال و نامه‌نویسی، درست کردن کتاب و کاردستی با آنها تمرین کنید.»
اوقات فراغت و بهداشت روانی
اوقات فراغت تضمین‌کننده سلامت و بهداشت روانی انسان است. اشتغال مستمر و بدون وقفه فکری و عملی موجب خستگی جسمی و ذهنی می‌گردد، به‌گونه‌ای که فرد نشاط و سرزندگی خود را از دست می‌دهد و در مواقعی زمینه را برای بروز بسیاری از اختلالات روانی موجب می‌شود، به‌خصوص از نوع بیماری‌های روان‌تنی. در این شرایط برخورداری از یک برنامه جامع و پیش‌بینی فرصتی آزاد و فارغ از کار موظف، اولین و مهم‌ترین گام در پیشگیری از آسیب‌های ذهنی و حفظ بهداشت روانی است.
ندا حسن‌زاده یک روان‌شناس برایمان می‌گوید: «استفاده مطلوب و برنامه‌ریزی‌شده از اوقات فراغت حتی برای دانش‌آموزانی که به عللی در بعضی از دروس تجدید شده‌اند، باعث نشاط و سرزندگی که یکی از شاخص‌های بهداشت روانی است، می‌گردد و قدرت یادگیری و نگاهداری ذهنی در آنها افزایش می‌یابد.»
این روان‌شناس درباره اصلاح رفتار و تعالی شخصیت در فرصت طلایی فراغت تابستانی توضیح می‌دهد: «کثرت و استمرار فعالیت‌های ذهنی و عملی در زندگی روزمره، بدون بهره‌گیری از فرصت‌های آزاد برای تعمق و بازنگری به عملکرد و برخورد با افراد و مقابله با پدیده‌های مختلف، ممکن است به‌تدریج موجب پدیداری عادات و رفتارهای نامطلوب در انسان شود. این مسئله در میان دانش‌آموزان راهنمایی و متوسطه به دلیل تراکم و فشردگی برنامه‌های درسی بیشتر قابل ملاحظه است؛ بنابراین یکی از ثمرات اوقات فراغت، پرداختن به چگونگی رفتار شخصی و اجتماعی خود و فرزندان است. باید توجه کرد که انحرافات اخلاقی و رفتاری به‌صورت ناگهانی ظاهر نمی‌شوند، بلکه به‌تدریج ظاهر می‌شوند و به همین دلیل غالباً والدین در طول سال تحصیلی، فرصت ارزیابی دقیق رفتار فرزندان خود را و راه‌های پیشگیری از بروز رفتارهای سازش‌نایافته را نمی‌یابند؛ بنابراین در شرایطی که کودکان و نوجوانان تحت تنش‌های ناشی از تکالیف درسی نیستند در دوران اوقات فراغت، پرداختن به اصلاح عادات، و رفتارهای نامطلوب امری بسیار بااهمیت است. به‌عنوان‌مثال رفتارهای دچار اختلال مانند پرخاشگری، افسردگی، اضطراب، کمرویی را در این ایام با استفاده از کارشناسان فن و در شرایطی مساعد می‌توان اصلاح کرد.»
نمی‌توان برای همه یک نسخه واحد تجویز کرد
پرکردن اوقات فراغت دانش‌آموزان در ایام تابستان به یک معضل برای برخی خانواده‌ها تبدیل شده است. برخی افراد فکر می‌کنند فراغت برابر با بیکاری است، درحالی‌که اوقات فراغت از جمله زمان‌های باارزش زندگی انسان است. دانش‌آموزان در ایام فراغت می‌توانند به کارهایی که علاقه دارند بپردازند و تجربیات خوبی به دست آورند. حتی گاهی همین کارهایی که در اوقات فراغت انجام می‌دهند سبب می‌شود که مسیر زندگی‌شان عوض شود. برنامه‌ریزی برای تابستان بر اساس سن و مقطع تحصیلی بچه‌ها می‌تواند متفاوت باشد.
اوقات فراغت تابستان برای دانش‌آموزانی که سال نهمی یا در مقطع متوسطه دوم هستند، اهمیت دوچندان دارد. همچنین برای آن دسته از دانش‌آموزانی که می‌خواهند در آزمون ورودی مدارس غیردولتی یا تیزهوشان شرکت کنند یا المپیادهای دانش‌آموزی را در پیش دارند. در واقع تابستان دوران طلایی برای این دانش‌آموزان محسوب می‌شوند که با برنامه‌ریزی درست، باید از آن استفاده کنند. پس از گذراندن اوقات تحصیلی و مطالعه مستمر و بی‌وقفه و فشار ذهنی و روانی ناشی از گذراندن آزمون‌ها روزهای فراغت در کشورهای دیگر 80 روز در سال و این رقم در کشور ما 90 روز است. پس از امتحانات تعطیلات تابستان فرامی‌رسد و این اوقات در تأمین بخشی از نیازهای جسمی و روانی جوانان و نوجوانان مؤثر است و برای ایشان بسیار خوشایند و لذت‌بخش است.
لزوم پرهیز از برنامه‌ریزی فشرده
عقیل بستان صاحب 3 فرزند که یکی از آنها دانش‌آموز است در این مورد می‌گوید: «او را در کلاس فوتبال ثبت‌نام کردم تا بازی کند و در اوقات دیگر هم او را با خود به دریا می‌برم. خودم هم زمانی که مدرسه می‌رفتم یا فوتبال بازی می‌کردم یا به دریا می‌رفتم.»
احسان کرمعلی‌زاده یک مشاور مدرسه می‌گوید: «با توجه به اینکه پر کردن اوقات فراغت و غنیسازی آن امری است که دغدغه‌های زیادی را برای والدین در هر تابستان فراهم می‌آورد، ولی گاهی اوقات این برنامه‌ریزی‌ها که گاهی هم فشرده و طاقت‌فرسا برای دانش‌آموزان حائز انگیزه‌هایی برای والدین است. شاید یکی از دلایل و انگیزه‌های قوی برای والدین و فرستادن فرزندان خود به کلاس‌های متعدد، نداشتن الگویی صحیح در تربیت و فقدان مهارت‌های لازم تربیتی از سوی والدین در مدیریت رفتار فرزندان باشد. مثلاً والدینی که خود به علت مشغله و فشارهای شغلی و داشتن گرفتاری‌های دیگر دچار عدم برقراری ارتباط صحیح با فرزندانشان هستند، انتظار دارند، همان‌طور که مدارس در طول سال تحصیلی وقت فرزندان آنها را پر می‌کنند در تابستان و ایام تعطیلات هم به این وظیفه خطیر بپردازند تا والدین را از زحمت درگیر شدن با اوقات بیکاری فرزندانشان خلاص سازند. این البته حاوی پیام‌های نامطلوبی از ناپختگی و عدم مهارت در این دسته از والدین است. از طرفی گاهی هم والدین بر سر ثبت‌نام کلاس‌های تابستانی برای فرزندان با یکدیگر به مسابقه و رقابت می‌پردازند و این را هم یکی از عوامل فخرفروشی و تفاخر به دیگران تلقی می‌کنند که متأسفانه حتی در امر آموزش فرزندان هم با این پدیده‌های نادرست و نامطلوب مواجه می‌شویم.»
وی در ادامه می‌افزاید: «استفاده از وقت را باید از کودکی به فرزندان آموخت. کودک باید یاد بگیرد که آرام بگیرد، با اینکه خوابش نمیبرد دراز بکشد، کتاب ورق بزند، به داستان گوش بدهد یا داستان و کتاب بخواند. برخی نوجوانان بدون برنامه بزرگ شده‌اند و متأسفانه، بیبرنامه بودن حتی به گذران اوقات فراغت آنان نیز سرایت کرده و نمی‌دانند از وقت خود چگونه استفاده کنند؟ در مورد برنامه‌های تلویزیون در اغلب خانواده‌ها اختلاف‌نظر زیادی وجود دارد. گاهی تداخل زمان پخش برنامه‌های تلویزیون مورد علاقه والدین و فرزندان به مشاجرات خانوادگی دامن میزند. ضمن اینکه محتوای برنامه‌های رایانه‌ای مورد استفاده فرزندان نیز باید تحت نظارت والدین باشد.»
این مشاور نسبت به فشردگی برنامه‌های تابستانی برخی از دانش‌آموزان هشدار داده و می‌گوید: «با توجه به مزایای زیادی که شرکت در کلاس‌های تابستانی از جمله بودن با همسالان، کاهش بی‌تحرکی و انزوای اجتماعی دارد و الزام به تحرک و فعالیت را در زندگی کودکان و نوجوانان فراهم می‌کند که به نوبه خود موجب بهبود اعتمادبه‌نفس و ارتقای روابط اجتماعی در کودکان می‌شود، اما شرکت در کلاس‌های متعدد نیز دارای آسیب‌هایی است که پرداختن به آن خالی از لطف نیست. اگر در انتخاب کلاس‌های تابستانی دقت شود این کلاس‌ها می‌توانند باعث افزایش اعتمادبه‌نفس و بهبود روابط اجتماعی، رشد استعداد ذهنی و جهت‌دهی مثبت و تشخیص توانایی‌های بچه‌ها و زمینه‌سازی و توان‌افزایی در نیازهای جدیدی مانند آموختن زبان دوم و بالا بردن آمادگی در حیطه‌های حسی - حرکتی و هماهنگی ذهن و عمل در بچه‌ها شود.
یکی از این آسیب‌ها می‌تواند اجبار و تحمیل شدن از سوی والدین بر پر کردن برنامه خالی فرزندانشان باشد. مثلاً کلاس‌های تقویت آموزشی که معمولاً مدارس و آموزشگاه‌ها برای تقویت بنیه دانش‌آموزان خود در ایام تابستان برگزار می‌کنند و دانش‌آموزان تمایل چندانی به شرکت دوباره در کلاس‌های درسی و فراگیری آموزش مجدد نخواهند داشت. یکی دیگر از این آسیب‌ها پر کردن تمامی وقت کودکان و نوجوانان است که گاهی بی‌محابا از طریق والدین صورت می‌گیرد. کودکانی هستند که ایام تابستان آنها حتی از زمان مدرسه هم پرکارتر می‌شوند، چرا که مجبورند صبح‌ها به چند کلاس و بعدازظهرها هم به کلاس‌های دیگری برده شوند و خب طبیعی است که این حجم از کلاس‌های تابستانی آن هم در زمان تعطیلات برای یک کودک یا نوجوان نه‌تنها لذت‌بخش نیست؛ بلکه در او ایجاد تنفر و انزجار از محیط مدرسه و آموزش ایجاد خواهد کرد.»
استعدادیابی دانش‌آموزان با هزینه معقول
در کشور ما اهمیت اوقات فراغت دانش‌آموزان به‌طور کلی با آغاز فصل تابستان و تعطیلی رسمی مدارس قوت زیادی به خود می‌گیرد و نیازمند است این بخش مهم نیز مانند برهه‌های دیگر در زندگی کودکان و نوجوانان مورد توجه قرار گیرد. اوقات فراغت پدیده‌ای است که از یک‌سو مناسب‌ترین بستر برای رشد و شکوفایی استعدادهای گوناگون و ابعاد مختلف وجود کودکان و نوجوانان به‌شمار می‌آید و از سویی دیگر در صورت عدم برنامه‌ریزی برای این ایام می‌تواند زمینه‌ساز بسیاری از مشکلات اجتماعی باشد؛ بنابراین اگر با آگاهی و دانش با آن روبه‌رو نشویم و برنامه‌ای سنجیده و منظم برای رویارویی با آن نداشته باشیم دچار صدمات و ضررهای جبران‌ناپذیری خواهیم شد.
سمانه اسدی روان‌شناس درباره اوقات فراغت و اثرات آن بر بهداشت روانی دانش‌آموزان توضیح می‌دهد: «حُسن گذران اوقات فراغت تضمین‌کننده سلامت و بهداشت روانی انسان است. اشتغال مستمر و بدون وقفه فکری و عملی موجب خستگی جسمی و ذهنی می‌گردد، به‌گونه‌ای که فرد به‌تدریج نشاط و سرزندگی خود را از دست می‌دهد. در واقع فشارهای ناشی از اشتغال ممتد ذهنی و جسمی نه‌تنها ممکن است با ازدست‌رفتن نشاط و تعادل حیاتی فرد همراه باشد، بلکه در مواقعی عامل مهمی برای بروز بسیاری از اختلالات روانی همچون روان‌رنجوری‌ها، افسردگی‌ها و نارسایی‌های جسمی که به‌ویژه از نوع بیماری‌های روان‌تنی محسوب می‌شود. در این شرایط برخورداری از یک برنامه جامع و پیش‌بینی فرصتی آزاد و فارغ از کار موظف و بهره‌وری از آن اولین و مهم‌ترین گام در پیشگیری از آسیب‌های ذهنی و حفظ بهداشت روانی است. فقدان حداقلی از اوقات فراغت در زندگی روزمره ولو ساعتی یا کمتر از آن باعث افزایش اضطراب یا فشار روانی شده، زمینه اختلال در قوای حسی و ادراکی را فراهم می‌آورد و فرد در تفکر مولد و خلاق با مشکل جدی مواجه می‌گردد.»
وی در ادامه می‌افزاید: «ضروری است که دانش‌آموزان خودشان با توجه به علاقه‌مندی‌هایشان توسط خانواده‌ها در این مسیر هدایت شوند. با توجه به اینکه امروزه شرکت در کلاس‌های تابستانی و اوقات فراغت به بخش مهمی از دغدغه‌های والدین در این ایام تبدیل شده است، نیاز است که والدین این توجه را داشته باشند که اوقات فراغت لزوماً یک پدیده گران‌قیمت نیست و شرکت در کلاس‌های پرهزینه اصلاً مورد مطلوب نخواهد بود. همچنین رفتن به کلاس‌های تابستانی هم آخرین راهکار برای گذراندن اوقات فراغت نیست، بلکه نیاز است با خرج کمی خلاقیت به برنامه‌ریزی در این زمینه پرداخت تا فرزندان بتوانند از طریق داشتن سرگرمی‌های شاد و مفرح نیازهای خود را برآورده سازند. یکی از این راهکارهایی که می‌تواند هم به کودک و نوجوان و هم به والدین آنها در تعیین نحوه گذراندن اوقات فراغت کمک زیادی بکند، دریافت نظر خود آنها است. اینکه از آنها بپرسیم به چه چیزهایی علاقه‌مند هستند و یا اینکه چگونه برای اوقات فراغت خود برنامه‌ریزی کنند؟ در واقع با این پرسش‌ها می‌توان دانش‌آموزان را به برنامه‌ریزی کردن در مورد اوقات بیکاری و تعطیلات خود ترغیب کرد که از طرفی هم می‌تواند تأثیر مثبتی در ایجاد حس مسئولیت‌پذیری نسبت به امور خودشان در آنها ایجاد کند و هم اینکه والدین را از تصمیم‌گیری تحمیلی و اجباری برای فرزندانشان دور سازد. درواقع بسیار نیاز است تا خانواده‌ها نقشی راهنما و هدایتگر را ایفا کنند تا تصمیم‌گیر مطلق. پس می‌توان گفت بهترین راه پر کردن اوقات فراغت دانش‌آموزان از طریق برنامه‌ریزی در این زمینه صورت می‌گیرد. در رابطه با شرکت در کلاس‌های تابستانی توصیه نمی‌شود که حتماً باید با کلاس‌های تابستانی این اوقات پر شود یا نشود، بلکه مسئله این است که شرکت در این کلاس‌ها تا چه حد به رفع نیازهای جسمی و روحی دانش‌آموزان منجر خواهد شد؟ و یا اینکه آیا این روش می‌تواند صرفاً راه فراری برای خلاصی از بی‌برنامگی و بطالت در ایام تعطیلات دانش‌آموزان باشد؟ قطعاً با یک برنامه‌ریزی صحیح از سوی والدین اهداف غنیسازی در زمان فراغت قابل‌تحقق و عملی است.»
بازی‌های دسته‌جمعی با خانواده
امروزه کودکان و نوجوانان زمان زیادی را صرف انجام بازی با موبایل و تبلت می‌کنند که مضرات بسیاری مانند ناهنجاری‌های ستون فقرات در اثر وضعیت ثابت و نامناسب بدن، اضافه‌وزن، کاهش تحرک، کاهش تمرکز، افزایش استرس و کاهش قدرت ذهنی به دنبال دارند. از طرفی هیچ‌گاه حذف یک فعالیت آن هم چیزی که حسابی برای بچه‌ها جذابیت دارد، بدون ایجاد یک جایگزین، موفقیت‌آمیز نخواهد بود.
یکی از راهکارهای سرگرم کردن کودکان در تابستان بازی کردن با فرزندتان است. ایام تابستان فرصت خوبی است تا دور هم بنشینید و از انواع و اقسام بازی‌های رومیزی یک، دو تا چندنفره ماند انواع پازل، چینش دومینو، بازی‌های فکری و استراتژیک لذت ببرید. حین این بازی‌ها با یکدیگر تعامل بیشتری دارید، می‌خندید، هیجان‌زده می‌شوید و دانش‌آموزان نیز همکاری کردن، برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری را یاد می‌گیرند. این بازی‌ها را می‌توانید خریداری کنید یا خیلی ساده و با همکاری فرزندتان از روی تصاویر و اطلاعاتی که در اینترنت وجود دارد، یک نسخه شخصی برای خودتان درست کنید و با یک تیر دو نشان بزنید.
یکی از چیزهایی که شاید ساده به نظر برسد، اما اهمیت زیادی در پر کردن اوقات فراغت دانش‌آموزان در تابستان دارد، سپردن مسئولیت متناسب به آنها است. بر اساس اینکه فرزند شما چقدر زمان اضافه دارد و چه مهارت‌هایی بلد است، سعی کنید راه و روش کسب درآمد هرچند اندک، اما باارزش، از طریق مهارت‌های فردی‌اش را به او بیاموزید. این مسئله هوش مالی و اقتصادی نوجوانان را تقویت می‌کند و به آنها احساس ارزشمندی و اعتمادبه‌نفس می‌دهد، حتی اگر توانمندی او در حد کسب درآمد نیست، می‌توانید کارهای ساده‌ای را در خانه به او بسپارید تا تحت نظارت شما وسیله‌ای را تعمیر کند، غذایی بپزد، کارهای ساده انجام دهد و در رسیدگی به باغچه و گلدان‌ها کمکتان کند تا هم با مسئولیت‌های خانه و زندگی آشنا شود و هم مبلغ تشویقی برای انجام این کارها دریافت کند. با این روش بچه‌ها هم مسئولیت‌پذیری را تمرین می‌کنند و هم یاد می‌گیرند که کسب درآمد نیاز به تلاش دارد.
یکی از مهم‌ترین کارهایی که والدین و کادر مدارس که باید برای آن تصمیم‌گیری هدفمند داشته باشند، برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت در تابستان است. ویژگی‌های دانش‌آموزان موفق این است زمانی که سایر دانش‌آموزان به بطالت می‌گذرانند یا بی‌هدف فعالیت می‌کنند، آنها به دنبال رفع اشکال سال تحصیلی قبل و آمادگی برای سال بعد هستند.
این همه کلاس رفتی چه یاد گرفتی؟!
محمد کاویانی کارمند پتروشیمی ۴۳ساله می‌گوید: «سه فرزند دارم که برای تابستان آنها را به کلاس زبان و مهارت‌آموزی‌های دیگر خواهم فرستاد. یادگیری مهارت برای آینده فرزندان بسیار مفید است.»
پرکردن اوقات فراغت دانش‌آموزان در ایام تابستان به یک چالش برای خانواده‌ها تبدیل شده است. برخی افراد فکر می‌کنند فراغت برابر با بیکاری است درحالی‌که اوقات فراغت از جمله زمان‌های باارزش زندگی انسان است. دانش‌آموزان در ایام فراغت می‌توانند به کارهایی که علاقه دارند بپردازند و تجربیات خوبی به دست آورند. حتی گاهی همین کارهایی که در اوقات فراغت انجام می‌دهند سبب می‌شود که مسیر زندگی‌شان عوض شود به این صورت که برای مثال دانش‌آموزی در تعطیلات تابستان به کلاس نقاشی می‌رود و در این عرصه بااستعداد نشان می‌دهد و علاقه‌اش هم به همین سمت است و کلاً سرنوشتش عوض می‌شود و به سمت هنر کشیده می‌شود. برخی، اوقات فراغت را با کتاب خواندن و یا فیلم دیدن پُر می‌کنند. اکثر دانش‌آموزانی که کتاب زیاد می‌خوانند و فیلم زیاد می‌بینند در آینده نثر قوی دارند و توانمندی بالایی در سخنوری کسب می‌کنند، هرچند به نوع و سبک فیلم و کتابی که انتخاب می‌کنند هم بستگی دارد. کلاس‌های آموزش زبان و یا کلاس‌های تقویتی درسی هم در این ایام طرفداران خاص خودش را دارد، ولی هیچ‌گاه نباید دانش‌آموزان را مجبور به انجام کاری کرد. مثلاً اگر می‌خواهیم دانش‌آموز ما به کلاس زبان برود برایش یک دلیل منطقی بیاوریم که چرا کلاس زبان خوب است و چرا از او می‌خواهیم که به این کلاس برود. چون اگر دانش‌آموز به اجبار خانواده به کلاس برود نه‌تنها سعی نمی‌کند چیزی یاد بگیرد؛ بلکه به مرور از آن درس متنفر هم می‌شود. کلاً اجبار کردن دانش‌آموزان به انجام کاری اشتباه است بارها شده که والدین این پاسخ را به دانش‌آموز می‌دهند که این برای تو خوب است صرفاً به همین بسنده می‌کنند درحالی‌که تا دانش‌آموز قانع نشود و دلیلش را نداند آن کار را انجام نخواهد داد.
لعیا روح‌افزا یک مشاور کودک و نوجوان برایمان توضیح می‌دهد: «اشکالی که امروزه در جامعه خیلی زیاد شده است این است که بعضی از والدین بدون اینکه خودشان علمی بر آن کلاسی که دانش‌آموز می‌رود داشته باشند، صرفاً به علت اینکه فرزند فامیل یا همکارشان به آن کلاس می‌رود و می‌خواهند که به‌اصطلاح فرزند خودشان از بقیه عقب نماند؛ ولی اینکه از چه چیزی عقب نماند و یا اینکه اصلاً آن کلاس برای فرزندشان مفید است یا نه؟ را مورد بررسی قرار نمی‌دهند. بهترین کاری که می‌شود انجام داد این است که قبل از اینکه دانش‌آموزمان را به کلاسی بفرستیم از خود او سؤال کنیم که به چه موضوعاتی علاقه‌مند است؟ و اگر او خودش هنوز دیدگاهی از علاقه‌مندی‌اش ندارد و نمی‌داند چه باید بکند؟ خودمان با پرس‌وجو و شناختی که از فرزندمان داریم اوقات فراغتش را پر کنیم. به این نکته توجه کنید، قرار نیست دانش‌آموز شما با گذراندن یک دوره سه‌ماهه تمامی فنون و یا اطلاعات را کسب کند. بعد از پایان دوره از دانش‌آموزمان انتظار این را نداشته باشیم که بخواهد در آن زمینه استاد شده باشد. این جمله که این همه کلاس رفتی چه یاد گرفتی؟ یک آفت بزرگ است و انگیزه را از دانش‌آموز می‌گیرد. سعی کنیم همواره دانش‌آموزمان را تشویق کنیم حتی اگر نتیجه خوبی نگرفت باز هم او را تشویق کنیم. تشویق کردن به دانش‌آموز انگیزه می‌دهد و کمک می‌کند تلاشش را در آن زمینه زیاد کند. سعی کنیم با فکر و تحقیق اوقات فراغت فرزندانمان را پر کنیم و به علایق و تصمیماتشان جهت دهیم.»
توجه به استعدادهای پنهان دانش‌آموزان
دکتر مهدی علی اکبرزاده، یک فعال فرهنگی در مورد اوقات فراغت به ما می‌گوید: «اوقات فراغت در کنار مهم بودن کارهای رسمی ما به گونه‌ای دیگر تعریف می‌شود؛ یعنی حتی اوقات فراغت و زمان‌هایی که متناسب با علایق و نیازها می‌خواهیم سپری کنیم هم به اندازه زمانی که به یک کار رسمی می‌پردازیم مهم است و حتی چه‌بسا مهم‌تر از آن هم باشد؛ چرا که اگر اوقات فراغت به درستی پر نشود و نیازهای روحی و روانی فرد تأمین نشود، به‌طور قطع پرداختن مجدد به یک کار رسمی و در چارچوب، سخت و مشکل خواهد بود ضمن اینکه فعالیت‌های جنبی یک فعالیت رسمی در بسیاری از اوقات می‌تواند تأثیرگذارتر در کلیه فرآیندهای زندگی یک فرد باشد، بنابراین تمامی تعطیلات و از جمله پنجشنبه و جمعه جزئی از اوقات فراغت دانش‌آموزان است و حتی بازه زمانی روزانه پس از اتمام ساعت رسمی مدرسه تا صبح روز بعد نیز جزء دیگری از اوقات فراغت دانش‌آموزی محسوب می‌شود.»
وی در ادامه می‌افزاید: «اوقات فراغت دانش‌آموز در میان زندگی او گسترده شده و فقط خاص ایام تابستان نیست. در این زمینه باید دو مقوله را در کنار یکدیگر به‌خوبی تعریف کرد: اول نقش جامعه در برآوردن نیازهای دانش‌آموز در اوقات فراغت و دوم برنامه‌ریزی درست والدین و تأثیر درست خانواده در پر کردن فضای ایجاد شده. به نظر می‌رسد که هر دو مورد در کنار هم و با برنامه‌ریزی درست و تأثیرگذار نسبت به هم باید وارد عمل شوند. اولیاء از فرزند خود بهتر از هر کس دیگری شناخت دارند و علایق و استعدادهای او را باور دارند؛ بنابراین اولیاء باید قبل از فرا رسیدن فصل تابستان به فکر پر کردن اوقات فراغت فرزند خود باشند، اگرچه اوقات فراغت فقط منحصر به فصل تابستان نیست. وقتی که اولیا علایق، سلایق و استعدادهای فرزند خود را می‌شناسند بهتر است که با یک مشورت خانوادگی و یک صحبت جمعی درباره چگونگی پر کردن اوقات فراغت فرزند خود مشورت کنند و به یک نتیجه منطقی برسند؛ اما در کنار این مورد اولیا باید به جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند توجه داشته باشند و این‌جاست که نقش جامعه پررنگ می‌شود و فضاهایی را برای برنامه‌ریزی اوقات فراغت توسط والدین و دانش‌آموز در اختیار آنها قرار می‌دهد و بنابراین وظیفه همه نهادهاست که در این امر ورود پیدا کنند و پرکردن اوقات فراغت نباید به آموزش و پرورش اختصاص یابد. آموزش‌وپرورش امکانات خاص خود را دارد و در طول سال تحصیلی نیز به دانش‌آموزان خدمات خود را ارائه می‌دهد؛ اما اوقات فراغت تابستانی فضای وسیعی است و نقش جامعه و نهادهای اجتماعی در پرکردن این اوقات برجسته‌تر می‌شود که چه امکاناتی را چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی بتوانند در اختیار دانش‌آموزان قرار دهند، بنابراین مطلوب این است که همه نهادهای اجتماعی چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی بتوانند برنامه‌های خود را در اختیار خانواده‌ها بگذارند تا آنها بتوانند انتخاب درستی داشته باشند. بدون شک بهترین زمان تربیت دانش‌آموز همان زمان فراغت اوست و بهترین شرایط برای گذراندن اوقات فراغت توسط یک دانش‌آموز این است که به دنبال یک سری از آموزش‌های مهارتی از جمله آموزش‌های مرتبط با مسائل فرهنگی و هنری و حتی آموزش‌های مهارتی و فنی و حرفه‌ای، آموزش‌های قرآنی، آموزش‌های مرتبط با تربیت بدنی و ورزشی و فعالیت‌های پژوهشی باشند.»
این فعال فرهنگی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «والدین طبیعتاً به تربیت فرزند خود اهمیت می‌دهند و سعی دارند فرزندشان از لحظه‌لحظه زندگی خود در مسیر آموزش و تربیت استفاده کند. بسیار اتفاق می‌افتد که اولیا به آن چیزی که خود علاقه داشتند و به آن نرسیدند، فرزند خود را به اجبار به سمت آن هدایت می‌کنند و طبیعتاً این‌جا محل بروز مشکل است که فرزند ما به چیزی که ما علاقه داریم علاقه نداشته باشد. استعدادی که در وجود فرزند ماست ممکن است از اجداد او به ارث رسیده باشد و شاید آن استعدادها در وجود من نباشد؛ بنابراین والدین باید توجه داشته باشند که پر کردن اوقات فراغت فرزندشان به یک‌چشم و هم چشمی تبدیل نشود و آموزش‌ها به فرزندان تحمیل نشود که سبب مشکلات و تنش‌های روحی در فرزندان خواهد شد. کسی که به کاری علاقه‌مند باشد هیچ‌گاه از آن خسته نخواهد شد؛ بلکه حتی زمان استراحت خود را نیز در آن راستا قرار خواهد داد. قطعاً تعدد کلاس‌های آموزشی تابستانی از یک کلاس آموزشی به یک کلاس ورزشی و از یک کلاس ورزشی به یک کلاس مهارتی از صبح تا شب زمان دانش‌آموز را به گونه‌ای پر خواهد کرد که برای او ملال‌آور خواهد شد. گاهی اوقات به علت گرفتاری‌های والدین آنها مجبورند فرزند خود را به یک مؤسسه بسپارند تا به بهانه آموزش از او نگهداری شود. اگر آن مؤسسه کاملاً حساب شده اوقات فراغت را تعریف کند به‌نحوی‌که دانش‌آموز هم استراحت کند و هم مسائل آموزشی و پرورشی و حتی فضای نشاط و جنب‌وجوش او را فراهم کند مطلوب است؛ اما معمولاً این اتفاقات به‌سهولت صورت نمی‌گیرد و فرزندان ما یک روز کاملاً خسته‌کننده را طی می‌کنند. ما باید برای فرزندانمان تعریف درستی از اوقات فراغت داشته باشیم و آن را به درستی اجرا کنیم تا او هم بتواند آن را به نحو احسن برنامه‌ریزی کند و به نسل بعد از خود نیز منتقل سازد.»
نقش فناوری در اوقات فراغت
داوود چرغانی کارمند پتروشیمی که یک فرزند دانش‌آموز دارد، به ما می‌گوید: «او را در کلاس زبان انگلیسی و رباتیک ثبت‌نام کردم تا تابستان خود را هدر ندهد. دانستن علوم روز برای بچه‌ها بسیار خوب و مفید است.»
علی مستوری یک کتابدار به خانواده‌ها درباره غنیسازی اوقات فراغت فرزندان توصیه دارد: «امروزه با پیشرفت تکنولوژی و اپلیکیشن‌های تلفن همراه در واقع اوقات فراغت از بیرون به درون منزل و از جمع خانواده به اتاق‌های تک‌نفری فرزندان کشیده شده است. این اتفاق متأسفانه موجب شده اوقات فراغت صحیح معنا نشود. همچنین تعلیم‌های ناسالم در رسانه‌ها موجب شده کودکان و نوجوانان نسبت به مطالعه بی‌انگیزه شوند. رسانه‌ها اطلاعات تصویری همراه با برنامه‌های سرگرم‌کننده دارند، اما خطوط کتاب از این ویژگی‌ها بی‌بهره هستند. در این میان نقش والدین، این است که کتاب خواندن را برای فرزندان خود جالب کنند و مشوقی برای آنها باشند. والدین می‌توانند در مقابل کتاب خواندن با دادن پاداش‌های کوچک به فرزندان، آنها را به این کار تشویق کرده و به آنها از این طریق انگیزه بدهند. پژوهش‌ها نشان داده افرادی که اوقات فراغت خود را سودمند و مطلوب سپری می‌کنند، از نظر اقتصادی بازده خوشایندتری دارند و از لحاظ روحی نسبت به دیگران شادترند.»
یک دانش‌آموز در مدت تحصیلات ابتدایی تا اخذ دیپلم متوسطه حدود 3 سال از عمر خود را در فراغت به سر می‌برد. واقعیتی که کمتر بدان توجه شده است. 3 سال مدت‌زمان زیادی است و انسان می‌تواند در این مدت طولانی و با استفاده بهینه از آن زندگی خود را متحول کند.
در زبان فارسی، واژه فراغت به معنای آسودگی، استراحت و آسایش است. واژه فراغت بیشتر در برابر گرفتاری‌ها و مشغله‌های روزمره، به کار می‌رود. معنای دیگر فراغت از نظر لغوی یعنی فراغ بالی آسایش و آرامش است. این واژه آزاد بودن از کار روزمره و هر نوع زمان و فرصت دیگر نیز معنا شده است.
اوقات فراغت زمانی است که دانش‌آموزان از ارائه تکالیف اجباری برای مدرسه و پیروی از برنامه روزمره سال تحصیلی فراغت می‌یابند و فرصتی است برای سرگرم شدن، تفریح کردن و لذت بردن که متعلق به آنان است و ازاین‌رو باید به کارهایی بپردازند که به آنها علاقه‌مند هستند و همچنین پوشش‌دهنده برای نیازهای جسمانی و روان‌شناختی آنهاست.
اوقات فراغت از منظر اسلام
همان اندازه که انسان، به رعایت الگوهای دینی تعهد دارد، در برابر توجه به اوقات فراغت نیز مسئول است؛ بنابراین، هر مسلمانی وظیفه دارد اهمیت این مقوله را از یاد نبرد و از ظرفیت‌های سازمانی به بهترین شکل بهره‌برداری کند. پیامبر اعظم (ص) در این باره می‌فرماید: «بیشتر مردم در دو خصلت دچار گمراهی و ضلالت هستند؛ یکی درباره سلامت و صحت. دیگری در زمینه فراغت». حضرت علی (ع) به ابوذر فرمود: «ای اباذر، بسیاری از مردم دربارهِ دو نعمت زیانکارند و از آن قدردانی نمی‌کنند که تندرستی و فراغت است.»
امام رضا (ع) فرمودند: «کوشش کنید اوقات خود را به چهار قسمت تقسیم کنید: قسمتی برای عبادت و خلوت باخدا، قسمتی برای تأمین معاش، قسمتی برای مصاحبت با برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیوبتان واقف می‌سازند و در باطن نسبت به شما خلوص و صفا دارند و قسمتی را نیز به تفریح و لذایذ خود اختصاص دهید و از مسرت و نشاط ساعات تفریح نیروی انجام وظایف و ساعات دیگر را تأمین کنید.» در قرآن کریم نیز توجه به اوقات فراغت جایگاه خاص داشته و درباره موضوع فراغت در قرآن آیات زیادی وجود دارد، تا جایی که خداوند در این خصوص در قرآن کریم می‌فرماید: «فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ» که به معنای آن است که هرگاه از امر مهمی فارغ شدی به امر مهم دیگری بپرداز.
راهکارهای طلایی برای پر کردن اوقات فراغت
راهکار برایِ پر کردن اوقات فراغت کودکان بسیار است و رایج‌ترین آن ثبت‌نام کودکان در انواع و اقسام کلاس‌های آموزشی و تفریحی است؛ اما برنامه‌ریزی برای تابستان و پر کردن اوقات فراغت دانش‌آموزان فقط به اینها خلاصه نمی‌شود. اینکه فرزندتان را در کلاس‌های مختلف نام‌نویسی کنید و بعد آنها را به حال خود بگذارید، احتمالاً در نهایت نتیجه خاصی برای شما و او به دنبال ندارد.
رخساره مجد یک کتابدار توصیه دارد: «خواندن کتاب‌های غیردرسی یکی از مفیدترین فعالیت‌ها است که می‌توانید در برنامه‌ریزی برای تابستان بگنجانید؛ اما نکته مهم این است که می‌توانید کتاب‌خوانی را با قرض گرفتن کتاب از کتابخانه در کنار فرزندتان انجام دهید. خصوصاً برای کودکان سن کمتر، فضای کتابخانه، عضویت در کتابخانه و یاد گرفتن راه و روش کرایه کردن کتاب و در کنار آن آموزش دوری از مصرف‌گرایی می‌تواند به جز فواید مطالعه، او را با حمایت از محیط‌زیست و ورود به یک فضای جدید آشنا کند که بسیار جذاب است. می‌توانید به همراه فرزندتان جلسات کتاب‌خوانی خانوادگی برگزار کنید تا مهارت خوب صحبت کردن و خوب گوش دادن را تمرین کنند. در این مورد توصیه می‌کنیم مطلب دیگر ما با عنوان چگونه مهارت گوش دادن را به بچه ها بیاموزیم و هم مطالعه کنید.»
علی پورمند یک مربی ورزشی در حین تمرین ورزشی به نوجوانان می‌گوید: «منظورمان از فعالیت ورزشی این نیست که حتماً فرزندتان را در کلاس‌های خاص ورزشی ثبت‌نام کنید. هرچند یاد گرفتن بعضی از شاخه‌های ورزشی مانند شنا نیازمند حضور یک مربی حرفه‌ای و فضای مناسب است، اما می‌توانید ساعاتی از هفته را هم به‌صورت خانوادگی ورزشی مانند والیبال، فوتبال، بسکتبال، بدمینتون یا ساده‌تر از همه اینها پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری انجام دهید. این کار هم از شما یک الگوی مناسب در جهت انجام فعالیت فیزیکی برای فرزندتان می‌سازد و هم باعث پیوند عاطفی و صمیمیت عمیق‌تری بینتان می‌شود.»
وی در ادامه می‌افزاید: «به جز جسم، ذهن نیز نیاز به تمرین و ورزش دارد. بسیاری از بازی‌های فکری یا محاسباتی مانند حل جدول سودوکوهای ساده تا پیشرفته، حل مکعب روبیک و شطرنج هستند که دانش‌آموزان می‌توانند در تابستان با رفتن به کلاس آنها را بهتر یاد بگیرند و مغز خود را تمرین دهند. شرکت در مسابقات مکعب روبیک و شطرنج می‌تواند یک مسیر حرفه‌ای و انگیزه بیشتری برای ادامه ایجاد کند و درعین‌حال اعتمادبه‌نفس فرزندتان، تحمل و تمرین شکست خوردن و افزایش ظرفیت پیروزی در رقابت‌هایی سالم را در او پرورش دهد.»
در گوشه دیگری از پارک محله بچه‌ها مشغول نقاشی‌کردن یک داستان تصویری هستند. مربی‌شان لیلا ثقفی توضیح می‌دهد: «داستان‌نویسی، شعرسرایی، خطاطی، نقاشی و طراحی از جمله کارهای هنری هستند که باید در پر کردن اوقات فراغت دانش‌آموزان و کودکان جایگاه ویژه‌ای برای آنها باز کنید. خلاقیت و بروز هیجانات کودک با انجام کارهای هنری به اوج خود می‌رسد و به جز تقویت مهارت‌ها، موجب آرامش روان او می‌شود. در این مورد هم هرچند شرکت در کلاس بسیار خوب است؛ اما ضرورت ندارد. اگر نمی‌توانید یا به هر دلیلی نمی‌خواهید فرزندتان در کلاس‌های هنری شرکت کند، می‌توانید از آموزش‌های اینترنتی کمک بگیرید و در این کارها با او همراه شوید. مثلاً بخواهید داستان یا شعر بنویسد و برای خانواده بلند بخوانید. با یکدیگر کارت‌پستال طراحی کنید یا از مناظر اطراف با ساده‌ترین وسایل نقاشی بکشید، جعبه هدیه یا زیورآلات ساده درست کنید تقویت یا آموزش نوشتن به کودکان را هم می‌توانید با ترفند ساخت کارت‌پستال و نامه‌نویسی، درست کردن کتاب و کاردستی با آنها تمرین کنید.»
اوقات فراغت و بهداشت روانی
اوقات فراغت تضمین‌کننده سلامت و بهداشت روانی انسان است. اشتغال مستمر و بدون وقفه فکری و عملی موجب خستگی جسمی و ذهنی می‌گردد، به‌گونه‌ای که فرد نشاط و سرزندگی خود را از دست می‌دهد و در مواقعی زمینه را برای بروز بسیاری از اختلالات روانی موجب می‌شود، به‌خصوص از نوع بیماری‌های روان‌تنی. در این شرایط برخورداری از یک برنامه جامع و پیش‌بینی فرصتی آزاد و فارغ از کار موظف، اولین و مهم‌ترین گام در پیشگیری از آسیب‌های ذهنی و حفظ بهداشت روانی است.
ندا حسن‌زاده یک روان‌شناس برایمان می‌گوید: «استفاده مطلوب و برنامه‌ریزی‌شده از اوقات فراغت حتی برای دانش‌آموزانی که به عللی در بعضی از دروس تجدید شده‌اند، باعث نشاط و سرزندگی که یکی از شاخص‌های بهداشت روانی است، می‌گردد و قدرت یادگیری و نگاهداری ذهنی در آنها افزایش می‌یابد.»
این روان‌شناس درباره اصلاح رفتار و تعالی شخصیت در فرصت طلایی فراغت تابستانی توضیح می‌دهد: «کثرت و استمرار فعالیت‌های ذهنی و عملی در زندگی روزمره، بدون بهره‌گیری از فرصت‌های آزاد برای تعمق و بازنگری به عملکرد و برخورد با افراد و مقابله با پدیده‌های مختلف، ممکن است به‌تدریج موجب پدیداری عادات و رفتارهای نامطلوب در انسان شود. این مسئله در میان دانش‌آموزان راهنمایی و متوسطه به دلیل تراکم و فشردگی برنامه‌های درسی بیشتر قابل ملاحظه است؛ بنابراین یکی از ثمرات اوقات فراغت، پرداختن به چگونگی رفتار شخصی و اجتماعی خود و فرزندان است. باید توجه کرد که انحرافات اخلاقی و رفتاری به‌صورت ناگهانی ظاهر نمی‌شوند، بلکه به‌تدریج ظاهر می‌شوند و به همین دلیل غالباً والدین در طول سال تحصیلی، فرصت ارزیابی دقیق رفتار فرزندان خود را و راه‌های پیشگیری از بروز رفتارهای سازش‌نایافته را نمی‌یابند؛ بنابراین در شرایطی که کودکان و نوجوانان تحت تنش‌های ناشی از تکالیف درسی نیستند در دوران اوقات فراغت، پرداختن به اصلاح عادات، و رفتارهای نامطلوب امری بسیار بااهمیت است. به‌عنوان‌مثال رفتارهای دچار اختلال مانند پرخاشگری، افسردگی، اضطراب، کمرویی را در این ایام با استفاده از کارشناسان فن و در شرایطی مساعد می‌توان اصلاح کرد.»
نمی‌توان برای همه یک نسخه واحد تجویز کرد
پرکردن اوقات فراغت دانش‌آموزان در ایام تابستان به یک معضل برای برخی خانواده‌ها تبدیل شده است. برخی افراد فکر می‌کنند فراغت برابر با بیکاری است، درحالی‌که اوقات فراغت از جمله زمان‌های باارزش زندگی انسان است. دانش‌آموزان در ایام فراغت می‌توانند به کارهایی که علاقه دارند بپردازند و تجربیات خوبی به دست آورند. حتی گاهی همین کارهایی که در اوقات فراغت انجام می‌دهند سبب می‌شود که مسیر زندگی‌شان عوض شود. برنامه‌ریزی برای تابستان بر اساس سن و مقطع تحصیلی بچه‌ها می‌تواند متفاوت باشد.
اوقات فراغت تابستان برای دانش‌آموزانی که سال نهمی یا در مقطع متوسطه دوم هستند، اهمیت دوچندان دارد. همچنین برای آن دسته از دانش‌آموزانی که می‌خواهند در آزمون ورودی مدارس غیردولتی یا تیزهوشان شرکت کنند یا المپیادهای دانش‌آموزی را در پیش دارند. در واقع تابستان دوران طلایی برای این دانش‌آموزان محسوب می‌شوند که با برنامه‌ریزی درست، باید از آن استفاده کنند. پس از گذراندن اوقات تحصیلی و مطالعه مستمر و بی‌وقفه و فشار ذهنی و روانی ناشی از گذراندن آزمون‌ها روزهای فراغت در کشورهای دیگر 80 روز در سال و این رقم در کشور ما 90 روز است. پس از امتحانات تعطیلات تابستان فرامی‌رسد و این اوقات در تأمین بخشی از نیازهای جسمی و روانی جوانان و نوجوانان مؤثر است و برای ایشان بسیار خوشایند و لذت‌بخش است.
لزوم پرهیز از برنامه‌ریزی فشرده
عقیل بستان صاحب 3 فرزند که یکی از آنها دانش‌آموز است در این مورد می‌گوید: «او را در کلاس فوتبال ثبت‌نام کردم تا بازی کند و در اوقات دیگر هم او را با خود به دریا می‌برم. خودم هم زمانی که مدرسه می‌رفتم یا فوتبال بازی می‌کردم یا به دریا می‌رفتم.»
احسان کرمعلی‌زاده یک مشاور مدرسه می‌گوید: «با توجه به اینکه پر کردن اوقات فراغت و غنیسازی آن امری است که دغدغه‌های زیادی را برای والدین در هر تابستان فراهم می‌آورد، ولی گاهی اوقات این برنامه‌ریزی‌ها که گاهی هم فشرده و طاقت‌فرسا برای دانش‌آموزان حائز انگیزه‌هایی برای والدین است. شاید یکی از دلایل و انگیزه‌های قوی برای والدین و فرستادن فرزندان خود به کلاس‌های متعدد، نداشتن الگویی صحیح در تربیت و فقدان مهارت‌های لازم تربیتی از سوی والدین در مدیریت رفتار فرزندان باشد. مثلاً والدینی که خود به علت مشغله و فشارهای شغلی و داشتن گرفتاری‌های دیگر دچار عدم برقراری ارتباط صحیح با فرزندانشان هستند، انتظار دارند، همان‌طور که مدارس در طول سال تحصیلی وقت فرزندان آنها را پر می‌کنند در تابستان و ایام تعطیلات هم به این وظیفه خطیر بپردازند تا والدین را از زحمت درگیر شدن با اوقات بیکاری فرزندانشان خلاص سازند. این البته حاوی پیام‌های نامطلوبی از ناپختگی و عدم مهارت در این دسته از والدین است. از طرفی گاهی هم والدین بر سر ثبت‌نام کلاس‌های تابستانی برای فرزندان با یکدیگر به مسابقه و رقابت می‌پردازند و این را هم یکی از عوامل فخرفروشی و تفاخر به دیگران تلقی می‌کنند که متأسفانه حتی در امر آموزش فرزندان هم با این پدیده‌های نادرست و نامطلوب مواجه می‌شویم.»
وی در ادامه می‌افزاید: «استفاده از وقت را باید از کودکی به فرزندان آموخت. کودک باید یاد بگیرد که آرام بگیرد، با اینکه خوابش نمیبرد دراز بکشد، کتاب ورق بزند، به داستان گوش بدهد یا داستان و کتاب بخواند. برخی نوجوانان بدون برنامه بزرگ شده‌اند و متأسفانه، بیبرنامه بودن حتی به گذران اوقات فراغت آنان نیز سرایت کرده و نمی‌دانند از وقت خود چگونه استفاده کنند؟ در مورد برنامه‌های تلویزیون در اغلب خانواده‌ها اختلاف‌نظر زیادی وجود دارد. گاهی تداخل زمان پخش برنامه‌های تلویزیون مورد علاقه والدین و فرزندان به مشاجرات خانوادگی دامن میزند. ضمن اینکه محتوای برنامه‌های رایانه‌ای مورد استفاده فرزندان نیز باید تحت نظارت والدین باشد.»
این مشاور نسبت به فشردگی برنامه‌های تابستانی برخی از دانش‌آموزان هشدار داده و می‌گوید: «با توجه به مزایای زیادی که شرکت در کلاس‌های تابستانی از جمله بودن با همسالان، کاهش بی‌تحرکی و انزوای اجتماعی دارد و الزام به تحرک و فعالیت را در زندگی کودکان و نوجوانان فراهم می‌کند که به نوبه خود موجب بهبود اعتمادبه‌نفس و ارتقای روابط اجتماعی در کودکان می‌شود، اما شرکت در کلاس‌های متعدد نیز دارای آسیب‌هایی است که پرداختن به آن خالی از لطف نیست. اگر در انتخاب کلاس‌های تابستانی دقت شود این کلاس‌ها می‌توانند باعث افزایش اعتمادبه‌نفس و بهبود روابط اجتماعی، رشد استعداد ذهنی و جهت‌دهی مثبت و تشخیص توانایی‌های بچه‌ها و زمینه‌سازی و توان‌افزایی در نیازهای جدیدی مانند آموختن زبان دوم و بالا بردن آمادگی در حیطه‌های حسی - حرکتی و هماهنگی ذهن و عمل در بچه‌ها شود.
یکی از این آسیب‌ها می‌تواند اجبار و تحمیل شدن از سوی والدین بر پر کردن برنامه خالی فرزندانشان باشد. مثلاً کلاس‌های تقویت آموزشی که معمولاً مدارس و آموزشگاه‌ها برای تقویت بنیه دانش‌آموزان خود در ایام تابستان برگزار می‌کنند و دانش‌آموزان تمایل چندانی به شرکت دوباره در کلاس‌های درسی و فراگیری آموزش مجدد نخواهند داشت. یکی دیگر از این آسیب‌ها پر کردن تمامی وقت کودکان و نوجوانان است که گاهی بی‌محابا از طریق والدین صورت می‌گیرد. کودکانی هستند که ایام تابستان آنها حتی از زمان مدرسه هم پرکارتر می‌شوند، چرا که مجبورند صبح‌ها به چند کلاس و بعدازظهرها هم به کلاس‌های دیگری برده شوند و خب طبیعی است که این حجم از کلاس‌های تابستانی آن هم در زمان تعطیلات برای یک کودک یا نوجوان نه‌تنها لذت‌بخش نیست؛ بلکه در او ایجاد تنفر و انزجار از محیط مدرسه و آموزش ایجاد خواهد کرد.»
استعدادیابی دانش‌آموزان با هزینه معقول
در کشور ما اهمیت اوقات فراغت دانش‌آموزان به‌طور کلی با آغاز فصل تابستان و تعطیلی رسمی مدارس قوت زیادی به خود می‌گیرد و نیازمند است این بخش مهم نیز مانند برهه‌های دیگر در زندگی کودکان و نوجوانان مورد توجه قرار گیرد. اوقات فراغت پدیده‌ای است که از یک‌سو مناسب‌ترین بستر برای رشد و شکوفایی استعدادهای گوناگون و ابعاد مختلف وجود کودکان و نوجوانان به‌شمار می‌آید و از سویی دیگر در صورت عدم برنامه‌ریزی برای این ایام می‌تواند زمینه‌ساز بسیاری از مشکلات اجتماعی باشد؛ بنابراین اگر با آگاهی و دانش با آن روبه‌رو نشویم و برنامه‌ای سنجیده و منظم برای رویارویی با آن نداشته باشیم دچار صدمات و ضررهای جبران‌ناپذیری خواهیم شد.
سمانه اسدی روان‌شناس درباره اوقات فراغت و اثرات آن بر بهداشت روانی دانش‌آموزان توضیح می‌دهد: «حُسن گذران اوقات فراغت تضمین‌کننده سلامت و بهداشت روانی انسان است. اشتغال مستمر و بدون وقفه فکری و عملی موجب خستگی جسمی و ذهنی می‌گردد، به‌گونه‌ای که فرد به‌تدریج نشاط و سرزندگی خود را از دست می‌دهد. در واقع فشارهای ناشی از اشتغال ممتد ذهنی و جسمی نه‌تنها ممکن است با ازدست‌رفتن نشاط و تعادل حیاتی فرد همراه باشد، بلکه در مواقعی عامل مهمی برای بروز بسیاری از اختلالات روانی همچون روان‌رنجوری‌ها، افسردگی‌ها و نارسایی‌های جسمی که به‌ویژه از نوع بیماری‌های روان‌تنی محسوب می‌شود. در این شرایط برخورداری از یک برنامه جامع و پیش‌بینی فرصتی آزاد و فارغ از کار موظف و بهره‌وری از آن اولین و مهم‌ترین گام در پیشگیری از آسیب‌های ذهنی و حفظ بهداشت روانی است. فقدان حداقلی از اوقات فراغت در زندگی روزمره ولو ساعتی یا کمتر از آن باعث افزایش اضطراب یا فشار روانی شده، زمینه اختلال در قوای حسی و ادراکی را فراهم می‌آورد و فرد در تفکر مولد و خلاق با مشکل جدی مواجه می‌گردد.»
وی در ادامه می‌افزاید: «ضروری است که دانش‌آموزان خودشان با توجه به علاقه‌مندی‌هایشان توسط خانواده‌ها در این مسیر هدایت شوند. با توجه به اینکه امروزه شرکت در کلاس‌های تابستانی و اوقات فراغت به بخش مهمی از دغدغه‌های والدین در این ایام تبدیل شده است، نیاز است که والدین این توجه را داشته باشند که اوقات فراغت لزوماً یک پدیده گران‌قیمت نیست و شرکت در کلاس‌های پرهزینه اصلاً مورد مطلوب نخواهد بود. همچنین رفتن به کلاس‌های تابستانی هم آخرین راهکار برای گذراندن اوقات فراغت نیست، بلکه نیاز است با خرج کمی خلاقیت به برنامه‌ریزی در این زمینه پرداخت تا فرزندان بتوانند از طریق داشتن سرگرمی‌های شاد و مفرح نیازهای خود را برآورده سازند. یکی از این راهکارهایی که می‌تواند هم به کودک و نوجوان و هم به والدین آنها در تعیین نحوه گذراندن اوقات فراغت کمک زیادی بکند، دریافت نظر خود آنها است. اینکه از آنها بپرسیم به چه چیزهایی علاقه‌مند هستند و یا اینکه چگونه برای اوقات فراغت خود برنامه‌ریزی کنند؟ در واقع با این پرسش‌ها می‌توان دانش‌آموزان را به برنامه‌ریزی کردن در مورد اوقات بیکاری و تعطیلات خود ترغیب کرد که از طرفی هم می‌تواند تأثیر مثبتی در ایجاد حس مسئولیت‌پذیری نسبت به امور خودشان در آنها ایجاد کند و هم اینکه والدین را از تصمیم‌گیری تحمیلی و اجباری برای فرزندانشان دور سازد. درواقع بسیار نیاز است تا خانواده‌ها نقشی راهنما و هدایتگر را ایفا کنند تا تصمیم‌گیر مطلق. پس می‌توان گفت بهترین راه پر کردن اوقات فراغت دانش‌آموزان از طریق برنامه‌ریزی در این زمینه صورت می‌گیرد. در رابطه با شرکت در کلاس‌های تابستانی توصیه نمی‌شود که حتماً باید با کلاس‌های تابستانی این اوقات پر شود یا نشود، بلکه مسئله این است که شرکت در این کلاس‌ها تا چه حد به رفع نیازهای جسمی و روحی دانش‌آموزان منجر خواهد شد؟ و یا اینکه آیا این روش می‌تواند صرفاً راه فراری برای خلاصی از بی‌برنامگی و بطالت در ایام تعطیلات دانش‌آموزان باشد؟ قطعاً با یک برنامه‌ریزی صحیح از سوی والدین اهداف غنیسازی در زمان فراغت قابل‌تحقق و عملی است.»
بازی‌های دسته‌جمعی با خانواده
امروزه کودکان و نوجوانان زمان زیادی را صرف انجام بازی با موبایل و تبلت می‌کنند که مضرات بسیاری مانند ناهنجاری‌های ستون فقرات در اثر وضعیت ثابت و نامناسب بدن، اضافه‌وزن، کاهش تحرک، کاهش تمرکز، افزایش استرس و کاهش قدرت ذهنی به دنبال دارند. از طرفی هیچ‌گاه حذف یک فعالیت آن هم چیزی که حسابی برای بچه‌ها جذابیت دارد، بدون ایجاد یک جایگزین، موفقیت‌آمیز نخواهد بود.
یکی از راهکارهای سرگرم کردن کودکان در تابستان بازی کردن با فرزندتان است. ایام تابستان فرصت خوبی است تا دور هم بنشینید و از انواع و اقسام بازی‌های رومیزی یک، دو تا چندنفره ماند انواع پازل، چینش دومینو، بازی‌های فکری و استراتژیک لذت ببرید. حین این بازی‌ها با یکدیگر تعامل بیشتری دارید، می‌خندید، هیجان‌زده می‌شوید و دانش‌آموزان نیز همکاری کردن، برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری را یاد می‌گیرند. این بازی‌ها را می‌توانید خریداری کنید یا خیلی ساده و با همکاری فرزندتان از روی تصاویر و اطلاعاتی که در اینترنت وجود دارد، یک نسخه شخصی برای خودتان درست کنید و با یک تیر دو نشان بزنید.
یکی از چیزهایی که شاید ساده به نظر برسد، اما اهمیت زیادی در پر کردن اوقات فراغت دانش‌آموزان در تابستان دارد، سپردن مسئولیت متناسب به آنها است. بر اساس اینکه فرزند شما چقدر زمان اضافه دارد و چه مهارت‌هایی بلد است، سعی کنید راه و روش کسب درآمد هرچند اندک، اما باارزش، از طریق مهارت‌های فردی‌اش را به او بیاموزید. این مسئله هوش مالی و اقتصادی نوجوانان را تقویت می‌کند و به آنها احساس ارزشمندی و اعتمادبه‌نفس می‌دهد، حتی اگر توانمندی او در حد کسب درآمد نیست، می‌توانید کارهای ساده‌ای را در خانه به او بسپارید تا تحت نظارت شما وسیله‌ای را تعمیر کند، غذایی بپزد، کارهای ساده انجام دهد و در رسیدگی به باغچه و گلدان‌ها کمکتان کند تا هم با مسئولیت‌های خانه و زندگی آشنا شود و هم مبلغ تشویقی برای انجام این کارها دریافت کند. با این روش بچه‌ها هم مسئولیت‌پذیری را تمرین می‌کنند و هم یاد می‌گیرند که کسب درآمد نیاز به تلاش دارد.
یکی از مهم‌ترین کارهایی که والدین و کادر مدارس که باید برای آن تصمیم‌گیری هدفمند داشته باشند، برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت در تابستان است. ویژگی‌های دانش‌آموزان موفق این است زمانی که سایر دانش‌آموزان به بطالت می‌گذرانند یا بی‌هدف فعالیت می‌کنند، آنها به دنبال رفع اشکال سال تحصیلی قبل و آمادگی برای سال بعد هستند.
این همه کلاس رفتی چه یاد گرفتی؟!
محمد کاویانی کارمند پتروشیمی ۴۳ساله می‌گوید: «سه فرزند دارم که برای تابستان آنها را به کلاس زبان و مهارت‌آموزی‌های دیگر خواهم فرستاد. یادگیری مهارت برای آینده فرزندان بسیار مفید است.»
پرکردن اوقات فراغت دانش‌آموزان در ایام تابستان به یک چالش برای خانواده‌ها تبدیل شده است. برخی افراد فکر می‌کنند فراغت برابر با بیکاری است درحالی‌که اوقات فراغت از جمله زمان‌های باارزش زندگی انسان است. دانش‌آموزان در ایام فراغت می‌توانند به کارهایی که علاقه دارند بپردازند و تجربیات خوبی به دست آورند. حتی گاهی همین کارهایی که در اوقات فراغت انجام می‌دهند سبب می‌شود که مسیر زندگی‌شان عوض شود به این صورت که برای مثال دانش‌آموزی در تعطیلات تابستان به کلاس نقاشی می‌رود و در این عرصه بااستعداد نشان می‌دهد و علاقه‌اش هم به همین سمت است و کلاً سرنوشتش عوض می‌شود و به سمت هنر کشیده می‌شود. برخی، اوقات فراغت را با کتاب خواندن و یا فیلم دیدن پُر می‌کنند. اکثر دانش‌آموزانی که کتاب زیاد می‌خوانند و فیلم زیاد می‌بینند در آینده نثر قوی دارند و توانمندی بالایی در سخنوری کسب می‌کنند، هرچند به نوع و سبک فیلم و کتابی که انتخاب می‌کنند هم بستگی دارد. کلاس‌های آموزش زبان و یا کلاس‌های تقویتی درسی هم در این ایام طرفداران خاص خودش را دارد، ولی هیچ‌گاه نباید دانش‌آموزان را مجبور به انجام کاری کرد. مثلاً اگر می‌خواهیم دانش‌آموز ما به کلاس زبان برود برایش یک دلیل منطقی بیاوریم که چرا کلاس زبان خوب است و چرا از او می‌خواهیم که به این کلاس برود. چون اگر دانش‌آموز به اجبار خانواده به کلاس برود نه‌تنها سعی نمی‌کند چیزی یاد بگیرد؛ بلکه به مرور از آن درس متنفر هم می‌شود. کلاً اجبار کردن دانش‌آموزان به انجام کاری اشتباه است بارها شده که والدین این پاسخ را به دانش‌آموز می‌دهند که این برای تو خوب است صرفاً به همین بسنده می‌کنند درحالی‌که تا دانش‌آموز قانع نشود و دلیلش را نداند آن کار را انجام نخواهد داد.
لعیا روح‌افزا یک مشاور کودک و نوجوان برایمان توضیح می‌دهد: «اشکالی که امروزه در جامعه خیلی زیاد شده است این است که بعضی از والدین بدون اینکه خودشان علمی بر آن کلاسی که دانش‌آموز می‌رود داشته باشند، صرفاً به علت اینکه فرزند فامیل یا همکارشان به آن کلاس می‌رود و می‌خواهند که به‌اصطلاح فرزند خودشان از بقیه عقب نماند؛ ولی اینکه از چه چیزی عقب نماند و یا اینکه اصلاً آن کلاس برای فرزندشان مفید است یا نه؟ را مورد بررسی قرار نمی‌دهند. بهترین کاری که می‌شود انجام داد این است که قبل از اینکه دانش‌آموزمان را به کلاسی بفرستیم از خود او سؤال کنیم که به چه موضوعاتی علاقه‌مند است؟ و اگر او خودش هنوز دیدگاهی از علاقه‌مندی‌اش ندارد و نمی‌داند چه باید بکند؟ خودمان با پرس‌وجو و شناختی که از فرزندمان داریم اوقات فراغتش را پر کنیم. به این نکته توجه کنید، قرار نیست دانش‌آموز شما با گذراندن یک دوره سه‌ماهه تمامی فنون و یا اطلاعات را کسب کند. بعد از پایان دوره از دانش‌آموزمان انتظار این را نداشته باشیم که بخواهد در آن زمینه استاد شده باشد. این جمله که این همه کلاس رفتی چه یاد گرفتی؟ یک آفت بزرگ است و انگیزه را از دانش‌آموز می‌گیرد. سعی کنیم همواره دانش‌آموزمان را تشویق کنیم حتی اگر نتیجه خوبی نگرفت باز هم او را تشویق کنیم. تشویق کردن به دانش‌آموز انگیزه می‌دهد و کمک می‌کند تلاشش را در آن زمینه زیاد کند. سعی کنیم با فکر و تحقیق اوقات فراغت فرزندانمان را پر کنیم و به علایق و تصمیماتشان جهت دهیم.»
توجه به استعدادهای پنهان دانش‌آموزان
دکتر مهدی علی اکبرزاده، یک فعال فرهنگی در مورد اوقات فراغت به ما می‌گوید: «اوقات فراغت در کنار مهم بودن کارهای رسمی ما به گونه‌ای دیگر تعریف می‌شود؛ یعنی حتی اوقات فراغت و زمان‌هایی که متناسب با علایق و نیازها می‌خواهیم سپری کنیم هم به اندازه زمانی که به یک کار رسمی می‌پردازیم مهم است و حتی چه‌بسا مهم‌تر از آن هم باشد؛ چرا که اگر اوقات فراغت به درستی پر نشود و نیازهای روحی و روانی فرد تأمین نشود، به‌طور قطع پرداختن مجدد به یک کار رسمی و در چارچوب، سخت و مشکل خواهد بود ضمن اینکه فعالیت‌های جنبی یک فعالیت رسمی در بسیاری از اوقات می‌تواند تأثیرگذارتر در کلیه فرآیندهای زندگی یک فرد باشد، بنابراین تمامی تعطیلات و از جمله پنجشنبه و جمعه جزئی از اوقات فراغت دانش‌آموزان است و حتی بازه زمانی روزانه پس از اتمام ساعت رسمی مدرسه تا صبح روز بعد نیز جزء دیگری از اوقات فراغت دانش‌آموزی محسوب می‌شود.»
وی در ادامه می‌افزاید: «اوقات فراغت دانش‌آموز در میان زندگی او گسترده شده و فقط خاص ایام تابستان نیست. در این زمینه باید دو مقوله را در کنار یکدیگر به‌خوبی تعریف کرد: اول نقش جامعه در برآوردن نیازهای دانش‌آموز در اوقات فراغت و دوم برنامه‌ریزی درست والدین و تأثیر درست خانواده در پر کردن فضای ایجاد شده. به نظر می‌رسد که هر دو مورد در کنار هم و با برنامه‌ریزی درست و تأثیرگذار نسبت به هم باید وارد عمل شوند. اولیاء از فرزند خود بهتر از هر کس دیگری شناخت دارند و علایق و استعدادهای او را باور دارند؛ بنابراین اولیاء باید قبل از فرا رسیدن فصل تابستان به فکر پر کردن اوقات فراغت فرزند خود باشند، اگرچه اوقات فراغت فقط منحصر به فصل تابستان نیست. وقتی که اولیا علایق، سلایق و استعدادهای فرزند خود را می‌شناسند بهتر است که با یک مشورت خانوادگی و یک صحبت جمعی درباره چگونگی پر کردن اوقات فراغت فرزند خود مشورت کنند و به یک نتیجه منطقی برسند؛ اما در کنار این مورد اولیا باید به جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند توجه داشته باشند و این‌جاست که نقش جامعه پررنگ می‌شود و فضاهایی را برای برنامه‌ریزی اوقات فراغت توسط والدین و دانش‌آموز در اختیار آنها قرار می‌دهد و بنابراین وظیفه همه نهادهاست که در این امر ورود پیدا کنند و پرکردن اوقات فراغت نباید به آموزش و پرورش اختصاص یابد. آموزش‌وپرورش امکانات خاص خود را دارد و در طول سال تحصیلی نیز به دانش‌آموزان خدمات خود را ارائه می‌دهد؛ اما اوقات فراغت تابستانی فضای وسیعی است و نقش جامعه و نهادهای اجتماعی در پرکردن این اوقات برجسته‌تر می‌شود که چه امکاناتی را چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی بتوانند در اختیار دانش‌آموزان قرار دهند، بنابراین مطلوب این است که همه نهادهای اجتماعی چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی بتوانند برنامه‌های خود را در اختیار خانواده‌ها بگذارند تا آنها بتوانند انتخاب درستی داشته باشند. بدون شک بهترین زمان تربیت دانش‌آموز همان زمان فراغت اوست و بهترین شرایط برای گذراندن اوقات فراغت توسط یک دانش‌آموز این است که به دنبال یک سری از آموزش‌های مهارتی از جمله آموزش‌های مرتبط با مسائل فرهنگی و هنری و حتی آموزش‌های مهارتی و فنی و حرفه‌ای، آموزش‌های قرآنی، آموزش‌های مرتبط با تربیت بدنی و ورزشی و فعالیت‌های پژوهشی باشند.»
این فعال فرهنگی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «والدین طبیعتاً به تربیت فرزند خود اهمیت می‌دهند و سعی دارند فرزندشان از لحظه‌لحظه زندگی خود در مسیر آموزش و تربیت استفاده کند. بسیار اتفاق می‌افتد که اولیا به آن چیزی که خود علاقه داشتند و به آن نرسیدند، فرزند خود را به اجبار به سمت آن هدایت می‌کنند و طبیعتاً این‌جا محل بروز مشکل است که فرزند ما به چیزی که ما علاقه داریم علاقه نداشته باشد. استعدادی که در وجود فرزند ماست ممکن است از اجداد او به ارث رسیده باشد و شاید آن استعدادها در وجود من نباشد؛ بنابراین والدین باید توجه داشته باشند که پر کردن اوقات فراغت فرزندشان به یک‌چشم و هم چشمی تبدیل نشود و آموزش‌ها به فرزندان تحمیل نشود که سبب مشکلات و تنش‌های روحی در فرزندان خواهد شد. کسی که به کاری علاقه‌مند باشد هیچ‌گاه از آن خسته نخواهد شد؛ بلکه حتی زمان استراحت خود را نیز در آن راستا قرار خواهد داد. قطعاً تعدد کلاس‌های آموزشی تابستانی از یک کلاس آموزشی به یک کلاس ورزشی و از یک کلاس ورزشی به یک کلاس مهارتی از صبح تا شب زمان دانش‌آموز را به گونه‌ای پر خواهد کرد که برای او ملال‌آور خواهد شد. گاهی اوقات به علت گرفتاری‌های والدین آنها مجبورند فرزند خود را به یک مؤسسه بسپارند تا به بهانه آموزش از او نگهداری شود. اگر آن مؤسسه کاملاً حساب شده اوقات فراغت را تعریف کند به‌نحوی‌که دانش‌آموز هم استراحت کند و هم مسائل آموزشی و پرورشی و حتی فضای نشاط و جنب‌وجوش او را فراهم کند مطلوب است؛ اما معمولاً این اتفاقات به‌سهولت صورت نمی‌گیرد و فرزندان ما یک روز کاملاً خسته‌کننده را طی می‌کنند. ما باید برای فرزندانمان تعریف درستی از اوقات فراغت داشته باشیم و آن را به درستی اجرا کنیم تا او هم بتواند آن را به نحو احسن برنامه‌ریزی کند و به نسل بعد از خود نیز منتقل سازد.»
نقش فناوری در اوقات فراغت
داوود چرغانی کارمند پتروشیمی که یک فرزند دانش‌آموز دارد، به ما می‌گوید: «او را در کلاس زبان انگلیسی و رباتیک ثبت‌نام کردم تا تابستان خود را هدر ندهد. دانستن علوم روز برای بچه‌ها بسیار خوب و مفید است.»
علی مستوری یک کتابدار به خانواده‌ها درباره غنیسازی اوقات فراغت فرزندان توصیه دارد: «امروزه با پیشرفت تکنولوژی و اپلیکیشن‌های تلفن همراه در واقع اوقات فراغت از بیرون به درون منزل و از جمع خانواده به اتاق‌های تک‌نفری فرزندان کشیده شده است. این اتفاق متأسفانه موجب شده اوقات فراغت صحیح معنا نشود. همچنین تعلیم‌های ناسالم در رسانه‌ها موجب شده کودکان و نوجوانان نسبت به مطالعه بی‌انگیزه شوند. رسانه‌ها اطلاعات تصویری همراه با برنامه‌های سرگرم‌کننده دارند، اما خطوط کتاب از این ویژگی‌ها بی‌بهره هستند. در این میان نقش والدین، این است که کتاب خواندن را برای فرزندان خود جالب کنند و مشوقی برای آنها باشند. والدین می‌توانند در مقابل کتاب خواندن با دادن پاداش‌های کوچک به فرزندان، آنها را به این کار تشویق کرده و به آنها از این طریق انگیزه بدهند. پژوهش‌ها نشان داده افرادی که اوقات فراغت خود را سودمند و مطلوب سپری می‌کنند، از نظر اقتصادی بازده خوشایندتری دارند و از لحاظ روحی نسبت به دیگران شادترند.»
پربيننده ترين
چهارشنبه ۱۲ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۰:۰۰
سه شنبه ۱۱ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۷:۱۷
چهارشنبه ۱۲ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۰:۱۳
جمعه ۷ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۱۵:۵۸
پنجشنبه ۶ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۸:۲۲
سه شنبه ۱۱ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۰:۱۰
يکشنبه ۹ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۰:۱۷
شنبه ۸ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۱۱:۲۱