جدال نفس‌گیر مازندران باخشکسالی

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی بلاغ به نقل از ایرنا، مازندران که همواره از آن به‌عنوان یکی از مناطق پرآب فلات ایران یاد می‌شود، چندین سال با تنش‌های آبی مواجه شده است.

این استان پس از سال ها تر سالی، بار دیگر در شرایط خشکسالی شدید قرار گرفته، به‌طوری که به‌گفته مسئولان و کارشناسان، سال آبی پشت‌سرگذاشته شده یکی از خشک‌ترین سال‌های آبی مازندران در ۱۰ سال اخیر بوده است و مهم‌ترین دلیل بروز این وضعیت نیز کاهش بارندگی‌ها و پیرو آن کم‌شدن حجم آب رودهای این استان است.

و به این موضوع باید افزایش دمای هوا در زمستان و بهار و ذوب‌شدن زودهنگام برف ارتفاعات به‌عنوان یکی از منابع تامین آب استان را نیز اضافه کرد، هرچند که نشانه‌های خشکسالی و تنش آبی در سراسر مازندران دیده می‌شود، اما مناطق شرقی این استان بیشتر از سایر نقاط در معرض تنش آبی قرار دارند.

کارشناسان خشکسالی را بارش کمتر از حد معمول که منجر به تغییر الگوی آب وهوایی می شود، تعریف کرده اند و در همین راستا نیز خشکسالی از نظر هواشناسی به حالتی از خشکی ناشی از کمبود بارندگی اطلاق می‌شود.

خشکسالی به طور معمول براساس درجه خشکی در مقایسه با مقادیر نرمال یا میانگین و طول دوره خشکی تعریف می شود. تعاریف خشکسالی هواشناسی باید به صورت موردی برای هر منطقه خاص درنظر گرفته شود چرا که شرایط جوی که موجب کمبود بارش می شود، از منطقه ای به منطقه دیگر تغییر می کند.

از دیدگاه اقلیم شناسان، خشکسالی یک پدیده طبیعی است که در اثر تغییرات الگوه‌های آب وهوایی ناشی از کاهش نزولات جوی کمتر از حد معمول خود به خود به وجود می آید و ادامه آن موجب عدم تعادل اکولوژیکی و هیدرولوژیکی می شود.

از طرفی چون از دیدگاه جغرافیایی تعریف خشکسالی مفهومی مکانمند است، شدت خشکسالی در هر محل تابعی از ضریب تغییرپذیری بارش در همان محل است بنابراین از نظر اقلیم شناسی خشکسالی قابل تعیین است به طوری که در این روش درجه خشکسالی و ترسالی تعیین می شود.

با این حال تعدادی از پژوهشگران بابلی در رشته های تاریخ و موسیقی به همراه شهروندان علاقمند به فرهنگ و تمدن برای روایت گری این سنت دیرینه در بنیاد علمی حریری بابل گرد هم آمده و ضمن روایت گری تاریخی این واقعه ورف چال را روش طبیعی مبارزه با خشکسالی برشمردند.

«ورف چال مقوم چشنی برای گذر از خشکسالی» عنوان جشن و مراسمی بود که علاقمندان به میراث کهن این مرز و بوم در بابل برگزار کردند و بعد از بیان روایت های تاریخی قصه ورف چال، استاد موسقی سنتی عبدالرضا حجازی آثار فاخری از قصه های کهن این خطه از شمال را برای علاقمندان در این جشن اجرا کرد.

«ورف چال» واژه مازندرانی و به معنای چاهی است که اهالی روستای اسک هر ساله در یکی از روزهای اردیبهشت آن را برای استفاده از احشام و زراعت در محدده دماوند پر از برف می کنند.

روستای آب اسک در حدود کیلومتر ۹۰ جاده هراز واقع است و مسیر منتهی به «اسک وش» هم از شهر رینه، آبگرم و منطقه لار در ارتفاعات قله دماوند می گذرد.

این سنت نزدیک به ۷۰۰ ساله نه تنها به فراموشی سپرده نشد بلکه هر ساله بر تعداد شرکت کنندگان در این آیین افزوده می شود و آوزاه این سنت در سراسر ایران پیچیده است.

تعدادی از پژوهشگران بابلی در رشته های تاریخ و موسیقی برای روایت گری این سنت دیرینه در بنیاد علمی حریری بابل گرد هم آمده و ضمن روایت گری تاریخی این واقعه ورف چال را روش طبیعی مبارزه با خشکسالی برشمردند.

روایت گران تاریخی ورف چال بر این باورند آغاز گر این سنت کهن «سیدحسن ولی» از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) بود.

روایت گران تاریخ بر این باورند امامزاده سیدحسن ولی از ورامین به سمت نیاک لاریجان درحرکت بود که در منطقه «اسک وش» به افرادی بر می خورد که در حال کندن چاه آب بودند.

این چهره مذهبی علت این کار را از آنان جویا می شود و آنان می گویند که چند نقطه را برای کندن چاه برای تامین آب مزارع و احشام خود انتخاب کردند ولی هر چه کندند به آب نرسیدند و تلاششان بی نتیجه بود.

بر اساس روایت ها مطرح شده سیدحسن ولی با عصایی که در دست داشت، محلی را نشانه گذاری می کند و به افراد حاضر می گوید که اگر آنجا را بکنند، به آب می رسند و آنان نیز پس از چند متر کندن متوجه می شوند آب از دل زمین فوران کرده است.

این موضوع سبب شد تا اهالی منطقه از جمله روستای آب اسک از آن زمان تاکنون همه ساله آئینی را با نام ورف چال در منطقه اسک وش در اطراف کوه دماوند اجرا می کنند که در واقع گرامی داشتن آن واقعه ای است که با نشانه گذاری عصای امامزاده سیدحسن ولی رخ داد.

تاریخ برگزاری مراسم ورف چال بنا به شرایط جوی در یکی از روزهای اردیبهشت ماه تعیین می شود که مردان روستا برای اجرای این آیین باید به طور کامل روستا را ترک کنند.

اهالی روستای اسک بر اساس یک رسم و سنت قدیمی در منطقه اسک وش با جدا کردن تکه های برف و حمل آن حدود یک کیلومتر به سمت گودالی که حدود ۱۰ متر عمق و یک متر پهنا دارد، آن را پر از برف می کنند و معتقدند آب این گودال در فصل گرم سال برای رهگذران و احشام و زراعت در محدوده منطقه قابل استفاده است.

تاج شاهی بر سر یک زن

روایت گران تاریخ مازندران بیان می کنند یکی از ویژگی های ممتاز روز «ورف چال» آن است که هیچ مردی نباید در روستا حضور داشته باشد و زنان روستا یک نفر را به عنوان حاکم یا پادشاه در آن روز انتخاب می کنند تا امورات روستا را در نبود مردان اداره کند.

صبح روز مراسم ورف چال در روستای آب اسک، نان را اهالی روستای نیاک برای آب اسکی ها می برند که به نوعی نان نذری است بر اساس رسوم دیرینه، مراسم ورف چال در آمل فقط با حضور مردان برگزار می شود و از طرف دیگر هیچ زنی حق حضور در این مراسم را ندارد.

همان طور که گفته شد در این روز همچنین هیچ مردی حق ماندن در روستا را ندارد و البته زنان روستا نیز این اجازه را به هیچ مردی نخواهند داد.

در این روز زنان اسکی در روستا می مانند و مردان در پی برگزاری مراسم برف چال از روستا خارج می شوند و به این گونه است که زنان روستا به صورت موقت زمام امور روستا و به اصطلاح حکومت را در دست گرفته و برنامه «زن شاهی» را در میان خودشان اجرا می کنند.

زنان روستای اسک برای تحقق هدفشان از میان خود حاکمی بر می گزینند تا به نظام حکومتی که به طور موقت در روستا ایجاد شده سر و سامان دهند و این مراسم تا نزدیک ظهر ادامه دارد و با پذیرایی میهمانان با غذاهای متنوع سنتی که بر مبنای ادای نذورات جمع آوری می شود، پایان می یابد.

هم نشینی ورف چال با زیارت

اهالی روستای اسک بر اساس اعتقاد و باور قدیمی، یک روز پیش از برگزاری مراسم ورف چال به زیارت آستانه سیدحسن ولی در روستای «نیاک» می روند.

آرمگاه سیدحسن ولی که در دل روستای سرسبز، کوهستانی و تاریخی نیاک با کوچه هایی باریک و سراشیبی و سربالایی های فراوان واقع است، عصر پنجشنبه پیش از برگزاری مراسم ورف چال میعادگاه مردم منطقه است.

اهالی روستای اسک در این روز با سینی های نذری تزئین شده با غذاهای محلی و خرما به آستانه سیدحسن ولی می روند و ضمن ادای احترام به این نواده امام حسن مجتبی (ع)، برای مردگانشان خیرات می کنند.

مردانی که به منطقه اسک وش می روند، قبل از هر کاری اقدام به حفر یک حلقه چاه می کنند که حدود ۱۰ متر عمق و یک متر پهنا دارد.

پس از آن نیز به دامنه کوه دماوند می روند و با کندن تکه های یخ زده برف و حمل آن به طول حدود یک کیلومتر، به محل چاه حفر شده می آورند و آن را داخل چاه می ریزند تا پر شود.

برگزار کنندگان این آئین معتقدند که با ریختن برف در چاه، آب مورد نیاز مردم منطقه از جمله دامداران و رهگذران در فصل گرم سال تامین می شود.

یکی از ویژگی های این مراسم حضور افراد سنین مختلف است که هر فردی به تناسب سن و قدرتش برف را کنده و به محل چاه حمل می کند.

مردان حاضر در این مراسم پس از پر شدن برف در چاه، سفره بزرگی را کنار آن پهن می کنند و با خوردن غذاهای سنتی که به همراه آوردند، جشن می گیرند.

به طور معمول هر فرد آب اسکی که به این مراسم می رود برای چندنفر دیگر غذا به همراه می برد تا اگر میهمانانی هم در مراسم حضور دارند، از آنان پذیرایی کنند.

پژوهشگران تاریخ و موسیقی در بنیاد علمی حریری بابل بعد از روایت گری این سنت ۷۰۰ ساله بخش های از موسیقی اصیل مازندرانی را برای شرکت کنندگان و علاقمندان به این میراث کهن برگزار کردند.

انتشار مطالب و اخبار تحلیلی سایر رسانه‌های داخلی و خارجی لزوماً به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفاً جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.

انتهای خبر/