شلیک مستقیم اغتشاشات به اقتصاد و معیشت مردم
تاثیرات منفی اغتشاشات بر اقتصاد کشور، در کانون توجه کارشناسان و رسانه‌ها قرار گرفته است.
در این‌باره حسین راغفر با بیان اینکه اغتشاشات، ضربه به اقتصاد و امنیت کشور را هدف قرار می‌دهد، در روزنامه همشهری نوشت: «آسیب‌زدن به اموال عمومی مانند آتش‌زدن بانک‌ها، پیام‌ها و سیگنال‌های نامناسبی برای بخش خصوصی به‌ویژه فعالان اقتصادی دارد، اینکه ریسک‌گریزی آنها را افزایش می‌دهد و فرار بخش خصوصی از سرمایه‌گذاری در کشور قطعا اثرات منفی در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدت به‌دنبال خواهد داشت. از سوی دیگر از دست رفتن بخش خصوصی واقعی بسیار نگران‌کننده است».
همشهری همچنین در گزارشی، از قول کارشناسان خاطرنشان کرد: بررسی روند تحولات قیمت در بازار ارز طی ۳ ماه اخیر به‌ویژه پس از مرگ مهسا امینی و ناآرامی‌های پس از آن و تشدید فشار تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا علیه شرکت‌ها و اشخاص ایرانی نشان می‌دهد، در این مدت قیمت هر دلار آمریکا 18 درصد رشد کرده است.
روزنامه وطن امروز هم در گزارشی با عنوان «شلیک اغتشاش به اقتصاد» نوشت: در ۲ ماه گذشته شاهد افزایش حدود 10 هزار تومانی قیمت دلار در بازار آزاد بوده‌ایم؛ همچنین در این بازه زمانی بازار سرمایه نیز نوسانات غیرعادی را تجربه کرد و دولت مجبور به طراحی یک بسته امدادی 10بندی برای نجات بورس شد. این بسته با وجود اینکه توانست مانع ریزش شاخص کل شود اما در کل برای اقتصاد کلان کشورمان هزینه‌هایی خواهد داشت که تبعات آن چندی بعد نمایان خواهد شد.
جریان آشوب رفته‌رفته با دیدن عدم همراهی توده‌های مردم با حرکات رادیکالی مانند تخریب اموال عمومی و حمله به نیروهای حافظ امنیت در خیابان، با تغییر فاز سراغ کلیدواژه‌های جدیدی مانند «اعتصاب»، «تحریم کسب‌وکارها»، «بیش‌مصرفی انرژی»، «خارج کردن پول از بانک‌ها و خرید سکه و ارز» و... رفت.
تبعات کنونی و رویدادهایی که ذیل افزایش مقطعی قیمت ارز و سقوط موقت بازار سرمایه دیدیم، بخش کوچکی از آسیب‌های اغتشاشات و خدشه‌دار کردن امنیت کشور است و در کوتاه‌مدت با فروکش کردن ناآرامیها به پایان می‌رسد؛ آنچه اهمیت دارد تاثیر بلندمدت چنین رویدادهایی در کلان‌تصویر اقتصاد ایران است.
علاوه بر اینکه این مساله نیز باید مورد توجه قرار گیرد که هرگاه در کشور اغتشاش و ناآرامی شکل گرفته، فشار بیرونی و تحریم‌های بین‌المللی نیز بر کشور تحمیل می‌شود. کاهش سرمایه‌گذاری خارجی، آسیب به کسب‌وکارهای اینترنتی و نوپا، به نتیجه نرسیدن پروژه‌های کریدوری و تجاری و در نهایت کاهش رشد اقتصادی و از بین رفتن نهاد بازار از اصلی‌ترین آسیب‌های اغتشاشات اخیر بوده است.
وطن امروز می‌افزاید: دود اغتشاشات اخیر در چشم تولید و تولیدکنندگان می‌رود و بخش قابل توجهی از سرمایه موجود کشور به سمت سوداگری سرازیر می‌شود. اغتشاشات همچنین یکسری آثار مستقیم دارد. کما اینکه
حدود 1700 میلیارد تومان برآورد آسیب‌های فیزیکی اغتشاشات است که به اموال مردم وارد شده اما 10 برابر این رقم، آسیب از حیث اثرات روانی و عدم‌النفع روی فعالیت‌های اقتصادی مردم داشته است.
گزارش بلومبرگ از آب رفتن ذخایر ارزی کشورهای بزرگ
کاهش ذخایر ارزی در دنیا و در میان کشورهای مختلف، موجب کاهش ارزش پول ملی در بسیاری از این کشورها شده است.
«دیپلماسی ایرانی» به نقل از گزارش‌های بلومبرگ و آی‌زد نوشت: به‌رغم مشکلات موجود در ذخایر ارزیِ جهان، هنوز میزان ذخایر ارزی در اغلب بانک‌های مرکزی کافی، و به مرز خطرناک نرسیده است. رقم ۷/۸ درصد کاهش ذخایر ارزی جهان طی یک سال هنوز به نقطه بحرانی نرسیده اما وضعیت آینده منوط به این است که منازعات ژئوپولیتیک تا چه مدتی ادامه یابد یا این منازعات تا چه مرحله‌ای گسترش پیدا کند.
ذخایر ارزی جهان به میزانی بی‌سابقه و با سرعتی شگفت‌آور در حال آب رفتن است. بنا به گزارش بانک مرکزی تعدادی از کشورها ناچار شده‌اند حجم زیادی ارز برای حفظ ارزش پول ملی خود هزینه کنند. براساس گزارش بلومبرگ که ذخایر ارزی کشورها را برای مدت بیست سال بررسی کرده، تنها در سال جاری یک تریلیون دلار از ذخایر ارزی جهانی کاسته شده است.
علت بخشی از کاهش ذخایر ارزی، مقابله بانک‌های مرکزی با نوسانات ارزش پول‌های ملی کشورها در مقابل نرخ ارز عنوان شده است. طی بیست سال گذشته، امسال دلار آمریکا قویتر از هر زمان دیگری ظاهر شده در نتیجه چون دلار پشتوانه ارزش اغلب پول‌های ملی در دنیاست، افزایش ارزش دلار کاهش شدید ارزش هر پول دیگری را سبب شده است.
اُفت شدید در ارزش پول‌های ملی دلیل دیگری هم دارد؛ به‌خاطر بحران‌های جهانی و افزایش رکود همچنین ایجاد اخلال در زنجیره تامین و تورم بالا، بانک‌های مرکزی در دنیا ناچار شده‌اند به منظور حمایت از اقتصاد ملی و ارزش پول خود در مقابل دیگر ارزها، به‌طور چشمگیری از ذخایر ارزی خود برداشت کنند.
یک دهم کاهش ذخایر ارزی در سال جاری متعلق به هند بوده است؛ از میزان ذخایر ارزی هند طی ۹ ماه گذشته ۹۶ میلیارد دلار کاسته شده و به رقم ۵۳۸ میلیارد دلار در ماه اکتبر رسیده است! براساس گزارش بانک مرکزی هند دو سوم این کاهش چشمگیر ناشی از نوسانات قیمت کالاها و نوسانات نرخ ارز و بقیه اُفت مزبور هم نتیجه حمایت بانک مرکزی از ارزش روپیه هند در مقابل دیگر ارزهای خارجی بوده است. در ماه سپتامبر سال جاری روپیه هند دچار شدید‌ترین اُفت ارزش در مقابل دلار شد و فقط طی یک سال، ارزش آن 9 درصد اُفت کرد.
ذخایر ارزی ژاپن هم در حال آب شدن است. بانک مرکزی ژاپن در ماه سپتامبر سال جاری با تزریق ۲۰ میلیارد دلار به بازار، اقدام به دستکاری در ارزش ین در مقابل دلار کرد و به این ترتیب ۱۹ درصد از ذخایر ارزی ژاپن بلعیده شد.
پاکستان از ابتدای سال جاری ۴۲ درصد از ذخایر ارزی خود را از دست داده است؛ ۱۴ میلیارد دلار باقیمانده تنها برای پوشش دادن واردات برای ۳ ماه کفایت می‌کند.
روسیه نیز با کاهش ذخایر ارزی مواجه شده است. نیمی از آن بخش از ذخایر ارزی روسیه که هنوز در خارج از کشور باقی مانده، مسدود شده است. در فوریه ۲۰۲۲ میزان ذخایر ارزی روسیه اندکی بیشتر از ۶۴۳ میلیارد دلار بود و این رقم در ماه اکتبر به حدود ۵۴۹ میلیارد دلار رسید. البته وضعیت روسیه به‌خاطر تحریم‌ها متفاوت از دیگر کشورهاست. روسیه در صورت نبود تحریم‌ها، بالا‌ترین میزان از ذخیره ارزی در دنیا را دارا بود، روسیه هیچ‌گونه بدهی خارجی ندارد و روبل در حال تقویت شدن است. با وجود اعمال تحریم علیه روسیه و دیگر مشکلات، کارشناسان بر این باور هستند که اگر برنامه‌ریزی مناسب و مدیریت صحیحی وجود داشته باشد روسیه قادر خواهد بود با همین ذخایر ارزی موجود و در دسترس، اوضاع را مدیریت و بر موازنه مثبت در پرداخت‌های خارجی تمرکز کند.
به‌رغم مشکلات موجود در ذخایر ارزیِ جهان، هنوز میزان ذخایر ارزی در اغلب بانک‌های مرکزی کافی و به مرز خطرناک نرسیده است. رقم 7/8 درصد کاهش ذخایر ارزی جهان طی یک سال هنوز به نقطه بحرانی نرسیده است. مشکل در این‌جاست که هنوز معلوم نیست تا چه مدت بانک‌های مرکزی دنیا می‌توانند از میزان ذخایر ارزی خود برای حمایت از پول‌های ملی استفاده کنند. وضعیت آینده منوط به این است که منازعات ژئوپولیتیک تا چه مدتی ادامه یابد یا اینکه این منازعات تا چه مرحله‌ای گسترش پیدا کند.
از آنجا که افزایش نرخ سود در آمریکا برای مهار تورم شتاب گرفته و در نتیجه ارزش دلار در مقابل دیگر ارزهای دنیا بالا رفته، این مسئله این خطر را به‌وجود آمده که ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی جهان به‌خاطر استفاده بیش از حد (جهت برقراری موازنه میان پول‌های ملی و دلار) تحلیل برود.
استقبال از همکاری‌های پالایشگاهی فراسرزمینی در ونزوئلا و ازبکستان
استاد اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس می‌گوید: در وضعیت کنونی کشور که زمان ساخت پالایشگاه در کشور بالاست، همکاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی در کشورهای دوست می‌تواند گزینه مناسبی باشد. می‌توانیم از طریق استفاده از تأسیسات پالایشگاهی دیگر کشورها با باز‌سازی و فعال کردن همه ظرفیت پالایشگاه فراسرزمینی کشور هدف، به تبدیل نفت خام خود به فرآورده‌ها اقدام کنیم.
مرتضی عزتی در گفت‌وگو با «تابناک»، درباره لزوم تبدیل نفت به فرآورده و کاستن از خاصیت تحریم‌پذیری آن تصریح کرد: هر چقدر بتوانیم مواد خام را به فرآورده تبدیل کنیم و محصول نهایی را به فروش برسانیم، به نفع کشور است. هر چیزی را که بتوانیم در داخل کشور تبدیل به محصول نهایی‌تر کنیم، بر ارزش افزوده آن می‌افزاییم و برای‌مان مزیت دارد. این اقدامات به تناسب خودشان وضعیت اقتصادی کشور را بهبود می‌بخشند. به‌طور کلی، تبدیل مواد خام به محصولات نهایی و فرآوری شده به‌طور مطلق امر مثبتی است.
وی گفت: فروش نفت در شرایط تحریمی اقتضائات خاص خودش را دارد. شاید اگر با وضعیت کنونی روبه‌رو نبودیم، بهتر بود نفت را در کشور خودمان فرآوری کنیم و محصول نهایی را به فروش برسانیم؛ اما الان کشور ما با شرایط تحریمی رو‌به‌روست و برای فروش نفت با مشکل مواجه هستیم. از طرف دیگر، به لحاظ مالی شرایط لازم را برای پالایشگاه‌‌سازی در کشور نداریم. در وضعیت کنونی کشور که زمان احداث پالایشگاه در کشور بالاست، همکاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی در کشورهای دوست می‌تواند گزینه مناسبی باشد.
عزتی افزود: می‌توانیم از طریق استفاده از تأسیسات پالایشگاهی دیگر کشورها با باز‌سازی و فعال کردن همه ظرفیت پالایشگاه فراسرزمینی کشور هدف، به تبدیل نفت خام خود به فرآورده‌ها اقدام کنیم و ارزش افزوده بیشتری نسبت به فروش نفت خام به دست بیاوریم. از سوی دیگر، این همکاری‌ها روشی برای خنثی‌‌سازی تحریم‌ها به شمار می‌رود.
استاد اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس خاطرنشان کرد: درست است که دانش ما به اندازه کشورهای پیشرفته نیست، اما طی سال‌ها توانسته‌ایم توانمندی‌هایی به لحاظ فنی و مهندسی به دست بیاوریم و می‌توانیم از طریق صدور آنها به کشورهای دیگر منافعی کسب کنیم. کسب درآمد از صدور خدمات فنی و مهندسی کشورمان نسبت به فروش کالا بسیار با ارزش‌تر است. البته ممکن است محدودیت‌هایی در این زمینه داشته باشیم که باید آنها را رفع کنیم. به‌طور کلی، صدور خدمات فنی و مهندسی یکی از بهترین راه‌ها به منظور ارزآوری برای کشور است و باید از فرصت‌هایی که داریم استفاده کنیم.
وی خاطرنشان کرد: همکاری‌های ایران با ازبکستان در زمینه پالایشگاه‌هایی که به تازگی وزیر نفت کشورمان در حاشیه نشست اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای از آن سخن گفت، می‌تواند به تناسب خودش کمک‌کننده باشد. هرچند ظرفیت‌های نفتی ایران بسیار بالاست و می‌توانیم نیاز‌های چند کشور مانند ازبکستان را تأمین کنیم، همکاری با این کشور نیز قدم مثبتی به شمار می‌آید. در هر حدی که ما بتوانیم صادرات نفت را داشته باشیم، حرکت رو به جلویی محسوب می‌شود. به‌ویژه اگر به‌جای فروش نفت به فرآورده‌‌سازی آن اقدام کنیم و ارزش افزوده بیشتری به وجود بیاوریم، ارزشمند خواهد بود.
عزتی خاطرنشان کرد: اینکه توانسته ایم در شرایط تحریمی نفت و یا فرآورده‌های نفتی خود را به این کشور بفروشیم و روزانه صادرات ۲۰۰ هزار بشکه‌ای نفت خام را به این کشور داشته باشیم، خوب است. تلاش‌های وزارت نفت در راستای بازار‌سازی برای فروش نفت کشورمان به کشور‌هایی مانند ازبکستان و ونزوئلا را می‌توان اقدامات مناسب و رو به جلو دانست.
رادیو فردا: ایران به شریکی بزرگ برای روسیه تبدیل شده است
ایران بزرگ‌ترین بازیگر در منطقه جنوب آسیاست و به همین دلیل شراکت با این کشور برای روسیه بر اهمیت ارزیابی می‌شود.
«آنا رایسکایا» گزارشگر رادیوفردا، ضمن انتشار ارزیابی فوق به نقل از رسانه‌ها و تحلیل‌گران روسیه نوشت: گئورگی بوت، تحلیلگر سرشناس روس، با اشاره به ارتقای روابط با ایران به سطحی بی‌سابقه معتقد است «با چرخش به سوی ایران می‌توانیم از تجربه غنی‌اش در دور زدن تحریم‌ها بهره‌مند شویم.»
گزارشگر رادیو فردا می‌افزاید: در یک تحلیل دیگر به چالش عظیم ژئوپلیتیک و ژئواقتصادی روسیه در پی عملیات ویژه نظامی اشاره شده و آمده است «ایران از دو لحاظ مهم‌ترین شریک روسیه است: به عنوان پل ارتباطی با کشورهای دوست در خاورمیانه و جنوب آسیا و به دلیل تجربه بی‌همتای تحمل و حتی موفقیت در شرایط تحریم‌های غرب. ما با ایران در یک جبهه قرار گرفته‌ایم، متوجه ظرفیت‌های بزرگ برای همکاری با این کشور شده‌ایم و اکنون این همکاری با شتاب بسیار در حال توسعه است».
در گزارش دیگری از رسانه‌های روسیه ضمن طرح این سؤال که «چرا ایران برای ما مهم شده؟» آمده است: ایران مهم‌ترین بازیگر جنوب اوراسیا با زمینه‌های همکاری‌های بالقوه می‌باشد: نفت و گاز و سوآپ مواد هیدروکربن، احداث تاسیسات گاز مایع، پتروشیمی، ماشین‌آلات پیشرفته، توسعه بنادر و ترانزیت. روسیه و ایران دشمنان زیادی دارند که مانع اتحاد کشورهای تحت تحریم می‌شوند.
گزارشگر رادیو فردا همچنین نوشت: در کنار تحلیل‌ها از منظر ژئوپلیتیک، لحن مصاحبه با یک تاجر (غربگرای) روس که اخیراً در جمع هیئت بیش از ۱۰۰ نفره از ایران دیدار کرده بود، متفاوت است. به گفته او، مشکلات همکاری با ایران زیاد است و از آنجا که ایرانیان متوجه‌‌اند ما به آنها نیاز داریم، از موضع قدرت مذاکره می‌کنند. می‌گویند، به یخچال برای حمل مواد غذایی نیاز دارید، برای ما بخرید، می‌خواهید حجم نقل و انتقال دریایی افزایش یابد، برای ما کشتی بخرید. برخلاف امارات متحده عربی که سرمایه‌گذاری در طرح‌های مشترک با آنها انجام می‌دهیم، ایران از ما طلب سرمایه‌گذاری می‌کند و ناچاریم شرایط آنها را بپذیریم. هیچ چیز در این کشور غیر از موقعیت جغرافیایی‌اش برای ما جذاب نیست اما همان‌گونه که گفتم بدون آنها کارمان لنگ می‌ماند.
رادیو فردا در پایان خاطرنشان کرد: روسیه و ایران که در شرایط تحریم‌ها قرار گرفته‌اند با عجله کریدور شمال- جنوب را توسعه می‌دهند. شرکت راه‌آهن روسیه تعهد داده ۵۰۰ میلیون دلار در تکمیل خط آهن رشت-آستارا سرمایه‌گذاری کند.