به گزارش بلاغ، 27 تیر ماه سال 1367 یکی از مهم‌ترین روزها در تاریخ جمهوری اسلامی ایران است که در آن جنگ هشت ساله رژیم بعث عراق علیه ایران اسلای خاتمه یافت.  

هرچند که بعد از پذیرش قطعنامه کشور ما مجدداً مورد حمله منافقین و رژیم بعث عراق قرار گرفت، که خود دلیلی بر متزلزل بودن این قطعنامه بود.

شورای امنیت سازمان ملل متحد برای جنگ تحمیلی عراق علیه ایران 14 قطعنامه و 15 بیانیه صادر کرده بود، که نخستین آنها قطعنامه 479 بوده است، این قطعنامه که در 28 سپتامبر 1980 (6 مهر ماه 1359) به اتفاق آرا تصویب شد، به نام بررسی وضعیت ایران و عراق است که شش روز بعد از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران صادر شد و آخرین قطعنامه شورای امنیت قطعنامه 642 است که در 29 سپتامبر 1989 (7 مهر ماه 1368) در مورد تمدید ماموریت گروه ناظران نظامی سازمان ملل متحد برای شش ماه دیگر تا 31 مارس 1990 (11 فروردین ماه 1369) تصویب شد.

شورای امنیت و جنگ تحمیلی

نخستین بیانیه شورای ملی امنیت، که ارزش اجرایی ندارند، در تاریخ 23 سپتامبر 1980(1 مهر ماه 1359) در مورد لزوم حل مسالمت آمیز اختلاف بین ایران و عراق صادر و آخرین بیانیه در 8 اوت 1988 در مورد تعیین تاریخ برقراری رسمی آتش بس در 20 اوت 1988، صادر شد.

قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت یکی از مهم‌ترین قطعنامه‌های شورای امنیت است که در ۲۹ تیر ۱۳۶۶، برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق اعلام شد، این قطعنامه از نظر کمی و تعداد واژه‌های به کار گرفته شده مفصل‌ترین و از نظر محتوا اساسی‌ترین و از نظر ضمانت اجرایی قوی‌ترین قطعنامه شورای امنیت در مورد این جنگ بوده است، این قطعنامه بلافاصله از سوی عراق پذیرفته شد، اما پس از گذشت یک‌سال و هفت روز از تاریخ صدور آن و به فاصله پانزده روز پس از سقوط هواپیمای مسافری پرواز IR655 به دست آمریکا در ۲۷ تیر ۱۳۶۷ از سوی ایران پذیرفته شد.

این قطعنامه در ده بند تنظیم شد که بندهای یک، سه، پنج، شش و هفت از موارد اصلی قطعنامه به حساب می‌آید، در بند یک از طرفین منازعه خواسته شد تا آتش‌بس بین خود برقرار کرده و به مرزهای بین‌المللی شناخته شده قبل از جنگ باز گردند، در بند سوم آزادی اسرای دو طرف خواسته شده است، در بند پنجم از تمامی کشورهای دیگر می‌خواهد که خویشتن‌داری به خرج داده و از هرگونه اقدامی که می‌تواند منجر به تشدید و گسترش منازعه گردد، احتراز کنند و بدین ترتیب اجرای قطعنامه را تسهیل کنند. در بند ششم انجام تحقیق برای مشخص شدن متجاوز بحث شده، و در بند هفتم فقط در مورد خسارت‌های ایجاد شده در طول جنگ بحث می‌کند.

قطعنامه 598در بوته نقد

رضا سیفایی کارشناس ارشد علوم سیاسی در این زمینه به بلاغ گفت: با نگاهی به جریانات اتفاق افتاده پس از پذیرش قطعنامه می‌توان به این نکته بسیار مهم پی برد که بسیاری از این مفاد قطعنامه هیچ وقت اجرایی نشد و این قطعنامه یکی از ضعیف‌ترین قطعنامه‌ها بوده است.

وی تصریح کرد: برای نمونه در بند یک از طرفین منازعه خواسته شد که به مرزهای شناخته شده بین المللی بازگردند، اما رژیم بعثی یک ماه پس از پذیرش قطعنامه با حمله گسترده خود از جنوب و حمله منافقین در غرب کشور سعی در تصرف سرزمین‌های ایران و آغاز جنگی مجدد داشت که با مقاومت جانانه مردم ایران مواجه شد، در این قطعنامه سازو کاری مشخص برای جلوگیری از تجاوز مجدد عراق پیش بینی نشده بود.

این کارشناس ارشد سیاسی خاطرنشان کرد: همچنین ساز و کار مناسبی برای تبادل اسرای طرفین هم در این قطعنامه گنجانده نشد و در سال 1369  با توافقنامه دو طرفه و پیش از حمله عراق به کویت، توافق صلح رسمی امضا کردند و روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفتند، از همان زمان کار تبادل اسرای جنگی دو طرف آغاز شد.

متجاوزشناخته شدن عراق و بدون مجازات!

سیفایی با بیان اینکه همچنین در مورد شناخت متجاوز و شروع کننده جنگ در این قطعنامه سخنی به میان نیامده است و فقط در 18 آذر 1370 دبیر کل سازمان ملل متحد خاویر پرز دکوئیار 3 سال پس از پایان جنگ، عراق را به عنوان مسئول و آغازگر جنگ معرفی کرد، گفت: این گزارش فقط برای اطلاع اعضای شورای امنیت از سوی دبیر کل داده شد و هیچ گونه اقدام عملی پس از آن در جهت مجازات متجاوز صورت نگرفت.

وی افزود: ارائه راهکارهایی برای تعیین و پرداخت خسارت‌های مالی جنگ نیز یکی از مهم‌ترین ضعف‌های دیگر این قطعنامه است، کمال خرازی وزیر سابق امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز تصریح کرد: « با متن به تصویب رسیده در قطعنامه ۵۹۸ امکان گرفتن غرامت از عراق وجود ندارد و برای اخذ غرامت باید قطعنامهٔ دیگری به تصویب می‌رسید که اینکار هیچ‌گاه عملی نشد».

سرانجام، تکلیف خسارت جنگ چه شد؟

سیفایی تصریح کرد: مبلغ برآورد شده توسط کارشناسان جمهوری اسلامی ایران که به صندوق بین‌المللی پول عرضه کرده‌اند، 97 میلیارد دلار تنها بابت هزینه‌های غیرنظامی است، این در حالی است که شورای امنیت سازمان ملل متحد در دوره حمله نظامی عراق به کویت و اشغال این کشور در سال 1990 و سپس آزادسازی کویت در سال 1991 ، پرداخت غرامت توسط بغداد و ساز و کار آن را تصویب کرده بود.

این کارشناس ارشد سیاسی با بیان اینکه بان کی مون دبیر کل سازمان ملل در سال 2014 اعلام کرد که عراق تاکنون از طریق کمیته غرامت سازمان ملل متحد مبلغ 36 میلیارد و 400 میلیون دلار به کویت پرداخت کرده و 16 میلیارد دلار دیگر باقی مانده است که بغداد باید آنها را بپردازد، افزود: برآوردها نشان می‌دهد این رقم نیز تا اوایل 2015 به طور کامل پرداخت شد.

سیفایی گفت: عراق هم اکنون پنج درصد از درآمدهای فروش نفت خام و فرآورده های نفتی خود را به عنوان غرامت برای آسیب دیدگان از حمله نظامی به کویت در سال 1990 می‌پردازد.

ناکامی کشورمان در قطعنامه 598

وی تصریح کرد: با یک نگاه کلی به این قطعنامه می‌توان گفت که اهداف ما در قطعنامه 598 تأمین نشد و بر اساس شرایط موجود در قطعنامه همه چیز به نفع عراق تمام شده بود بدون اینکه ایران امتیازی گرفته باشد، متاسفانه نگاه کلی در میان مسئولان کشور در آن دوران اینگونه بود که جنگ را با هر وسیله‌ای تمام کنند و از گرفتن حق طبیعی و قانونی مردم ایران سرباز زده شد.

عوامل پذیرش قطعنامه از سوی حضرت امام

سیداحمد حسینی کارشناس ارشد علوم سیاسی نیز به بلاغ گفت: قطعنامه 598 یکی از مهم‌ترین اتفاقات  تلخ در طول حیات پر برکت حضرت امام بوده است، ایشان پذیرش قطعنامه را به نوشیدن جام زهر تشبیه کردند، سئوال بسیار مهمی که مطرح می‌شود این است که چرا حضرت امام از این تعبیر استفاده کردند و چه افراد و جریان‌هایی در شکل دهی به این قضیه نقش داشته‌اند تا حضرت امام مجبور شود این موضع را در مورد قطعنامه بگیرد.

وی با بیان اینکه ابتداء برای بررسی این موضوع باید مواضع حضرت امام در مورد جنگ تحمیلی را به درستی تفسیر کنیم، خاطرنشان کرد: با نگاهی به بیانات ایشان در طول دفاع مقدس به وضوح آشکار است که معتقد به مبارزه و رفع فتنه صدام بوده‌اند.

این کارشناس سیاسی افزود: ایشان از همان ابتدای شروع جنگ تاکید بر دفع تجاوز دشمن داشته و خواهان در اولویت قرار دادن این مسئله توسط مردم و مسئولان شده و هر ساله آن را متذکر می‌شدند، به عنوان نمونه در پیام 22 بهمن 1361 می فرمایند«جنگ دفاعی در راس امور است».

حفظ روحیه  انقلابی، مقدم بر پذیرش قطعنامه

حسینی با بیان اینکه این رویه در طول دفاع مقدس هم ادامه داشت و حتی تا دو هفته قبل از پذیرش قطعنامه هرگونه تردید در ادامه جنگ را خیانت به اسلام و رسول الله می‌دانستند و قاطعانه خواستار ادامه مقاومت بودند، گفت: ایشان در پیام 13 تیر 1367 می فرمایند: (( باید نگذاریم که تلاش فرزندان انقلابی‏‌مان در جبهه‌‏ها از بین برود. برای برپایی احکام اسلام عزیز دست اتحاد به یکدیگر داده، محکم و استوار تا پیروزی اسلام حرکت کنیم. مسئولین نظام باید تمامی همّ خود را در خدمت جنگ صرف کنند. این روزها باید تلاش کنیم تا تحولی عظیم در تمامی مسائلی که مربوط به جنگ است به وجود آوریم. باید همه برای جنگی تمام عیار علیه امریکا و اذنابش به سوی جبهه رو کنیم. امروز تردید به هر شکلی خیانت به اسلام است، غفلت از مسائل جنگ، خیانت به رسول اللّه‏ (ص) است. اینجانب جان ناقابل خود را به رزمندگان صحنه‏‌های نبرد، تقدیم می‏‌نمایم)).

وی با اشاره به اینکه همانطور که در این پیام و سایر پیام‌های دیگر صادره از حضرت امام بیان شد، مسئله جنگ باید در راس امور کاری مسئولان وقت می‌بود که متاسفانه اینگونه نشد، خاطرنشان کرد: بنابر آمارهای موجود در تمامی سال‌های دفاع مقدس حدود 12 درصد از بودجه کل کشور صرف جنگ شده بود که نشان دهنده اولویت فرعی برای جنگ بود.

این کارشناس سیاسی تصریح کرد: با وجود اینکه امام خمینی(ره) بارها اعلام داشته بودند که جنگ باید در راس مسائل کشور باشد 88 درصد بودجه کل کشور در مسیری غیر از جنگ صرف می‌شده است، این امر برای رژیم بعث عراق 80 درصد می‌شد.

حسینی افزود: در تمامی سال‌های دفاع مقدس درآمد کشور از فروش نفت بالغ بر 180 میلیارد دلار بود که تنها 20 میلیارد دلار آن برای جنگ هزینه شد.  

پذیرش قطعنامه حاصل جدایی راه از خط امام

وی همچنین خاطرنشان کرد: از سویی دیگر راهبرد مسئولان سیاسی جنگ با راهبرد حضرت امام متفاوت شده بود، امام از روز نخست معتقد به ایستادگی، مقاومت و تلاش برای رفع فتنه از کشور بود، اما متاسفانه مسئولان سیاسی کشور فقط به دنبال امتیازگیری و پایان جنگ به هر ترتیب و روشی بودند تا به نوعی به جنگ خاتمه داده شود، بنابراین در شعار راهبردی آن حضرت تغییراتی ایجاد کردند و با شعار (( جنگ جنگ تا یک پیروزی)) در عمل اهداف خود را نشان دادند.

حسینی ادامه داد: اقای هاشمی رفسنجانی با اعتراف به این مطلب قبل از عملیات بدر می‌گوید: (( ما بعد از فتح خرمشهر، یک سیاستی اتخاذ کردیم که یک جایی را از دشمن بگیریم که در صورت ادامه جنگ، برای دشمن اهمیت داشته باشد و نتواند تحمل کند، در این صورت اگر جنگ هم متوقف بشود، می‌توانیم از دشمن امتیازاتی بگیریم)).

وی با ابراز تاسف از اینکه مسئولان سیاسی کشور که در ستاد جنگ حضوری فعال داشتند و در راس آنها آقایان هاشمی رفسنجانی و میرحسین موسوی از اصلی‌ترین افراد آن بودند، اظهار کرد: آنها با تحریک فرماندهان نظامی و سایر مسئولان سیاسی اقدام به انتشار نامه‌های متفاوت از حوزه کاری خود به حضرت امام دادند تا آن حضرت را در موقعیت سخت تصمیم‌گیری در مورد پذیرش قطعنامه قرار دهند.

این کارشناس سیاسی یادآور شد: نامه‌های افرادی همچون محسن رضایی فرمانده وقت سپاه و مسعود روغنی زنجانی رئیس سازمان برنامه و بودجه از مهم‌ترین آنها بوده است.

حسینی با اشاره به نامه‌های برخی افراد به امام، اظهار کرد: مواردی که این مسئولان در نامه‌های خود مطرح کرده بودند در آینده مشخص شد که نادرست بوده و براساس تحلیل‌های غلط آنها اطلاعات غیردقیقی به حضرت امام داده شد.  

دلائل در اولویت قرار نداشتن جنگ

وی افزود: به عنوان مثال در سال 66 مبلغ 6 میلیارد دلار پول نقد ایران در حساب ذخیره ارزی قرار داشت، در حالی که برای حضرت امام ادعا شد که ذخایر کشور خالی است و یا پس از حمله منافقان به ایران حدود 300 گردان نیرو برای مقابله با آنها به سوی جبهه‌های غرب فرستاده شد.
 
این کارشناس مسائل سیاسی تصریح کرد: هر چند عده‌ای از پژوهشگران معتقدند این صحنه سازی از سوی افراد حاضر در ستاد جنگ به صورت عامدانه صورت گرفت تا به اهداف خود که زیر فشار قرادادن حضرت امام برای پذیرش قطعنامه بود دست یابند.

حسینی خاطرنشان کرد: مجموعه این صحنه سازی‌ها و فشار ها موجب شد تا این قطعنامه توسط حضرت امام پذیرفته شود. پذیرش قطعنامه برای آن پیر سفر کرده چنان سخت و دلگیرکننده بود که مرحوم حجت الاسلام محمدرضا توسلی از مسئولان دفتر امام خمینی در این رابطه می‌گوید: (( بعد از آنکه امام ( ره ) قطعنامه را پذیرفتند و گفتند جام زهر را نوشیدم من دیگر خنده بر لب ایشان ندیدم)).

وی با اشاره به پیام قطعنامه حضرت امام با اشاره به اینکه حضرت امام در پیامی به مناسبت پذیرش قطعنامه به این نکته اشاره می‌کند که قبول قطعنامه كه حقيقتا مسئله بسيار تلخ و ناگوارى براى همه و به ویژه براى من بود، گفت: حضرت امام فرمودند: ((خدا مى‌داند كه اگر نبود انگيزه‌اى كه همه ما و عزت و اعتبار ما بايد در مسير مصلحت اسلام و مسلمين قربانى شود، هرگز راضى به اين عمل نمى‌بودم و مرگ و شهادت برايم گواراتر بود، اما چاره چيست كه همه بايد به رضايت حق تعالى گردن نهيم)).