چالش‌های امنیتی ایران در پرتو تحولات احتمالی‌عراق

به گزارش بلاغ، کشور عراق به‌عنوان یکی از مهم‌ترین همسایه‏‌های غربی ایران محسوب می‌شود، که به دلایل متعددی نظیر حضور شیعیان در عراق و قرار داشتن عتبات عالیات در آن، همچنین همسانی تمدنی در ادوار گذشته (نظیر ایرانی بودن نام پایتخت عراق)، از اهمیت ویژه‌ای برای جمهوری اسلامی ایران برخوردار است.

از طرف دیگر با توجه به تحولات بعد از انقلاب اسلامی و بعدازآن، فروپاشی رژیم صدام، تحولات عراق در سال‌های اخیر به‌طور فزاینده‌ای با امنیت ملی و منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران عجین شده است. به همین منظور در این گزارش تحلیلی به مهم‌ترین متغیرهایی خواهیم پرداخت که به‌واسطه آن در طول سال‌های آتی می‌تواند امنیت ملی را تحت‌الشعاع قرار دهد. متغیرهایی نظیر:

1- تضعیف ائتلاف شیعیان عراق و قدرت‌گیری جریان‌های شیعی ضد جمهوری اسلامی نظیر جریان صدر.

2- ظهور و بروز مجدد پدیده گروه‌های تروریستی – تکفیری در عراق.

3- نفوذ کشورهای مرتجع عرب در عراق به‌منظور تضعیف عمق استراتژیک جمهوری اسلامی ایران.

4- خطر بازگشت جریان طارق الهاشمی به دولت ائتلافی.


1. جریان صدر یک گروه ملی‌گرای شیعی عراقی است که در سال ۲۰۰۳ تأسیس شد و امروزه توسط مقتدی صدر اداره می‌شود. این حزب در انتخابات مجلس عراق (دسامبر ۲۰۰۵) تحت لوای ائتلاف ملی عراق حضور داشت ولی اختلافاتی بین سران این حزب و نوری مالکی در زمان دولت اول نوری مالکی پدید آمد، موجب جدا شدن آن‌ها از ائتلاف و حضور مستقل شد. در پی ورود هواداران مقتدی صدر، در اردیبهشت 1395 به منطقه امنیتی سبز بغداد و همچنین تهاجم آنان به ساختمان مجلس و طرح شعارهایی نظیر «ایران برو بیرون» و «ای قاسم سلیمانی… صدر انسانی خدایی است» زمینه‌ساز چنددستگی سیاسی و انشعاب در میان ائتلاف شیعه شدند.

اختلاف میان ایران و صدر چهار سال پیش آغاز شد؛ زمانی که با نوری مالکی مخالفت کرد و مقامات ایرانی هردوی آن‌ها را دعوت کردند و به مقتدی صدر فشار آوردند تا مشکل حل شود، اما پس از بازگشتش به عراق کم‌کم از دایره ایران خارج شد و طرفدارانش در میانه جنگ با داعش علیه دولت حیدر العبادی اعتراض و تجمع کردند.

این جریان که دارای گرایش‌های سیاسی ضد ایران است در سال 1396 نیز با محمد بن سلمان دیدار کرد و این مسئله با نگرانی و نارضایتی مرجع عالی‌قدر عراق آیت‌الله سیستانی نیز مواجه شد. به همین منظور به نظر می‌رسد با توجه به انتخابات 2018 مجلس عراق قدرت گیری این جریان می‌تواند منافع ملی ایران در عراق را با مشکلات جدی مواجه کند.

2. گروه تروریستی تکفیری داعش که با حضور قدرتمند و به‌موقع ایران در عراق و سوریه به پایان خود رسید نیز می‌تواند از مهم‌ترین متغیرهای امنیت زدایی جمهوری اسلامی ایران در سال‌های آتی به شمار رود. بدین معنا که اگرچه با حضور محور مقاومت این گروه تکفیری در حوزه عملیاتی در عراق از بین رفت، اما مهم‌تر از آن تلاش برای ریشه‌کنی فکری و عقیدتی این پدیده در منطقه است.

با توجه به زمینه‌های فکری گسترده‌ای که پدیده تکفیر در عراق به‌جا گذاشته، به‌خصوص آموزش کودکان در دولت مجعول خلافت اسلامی در زمان قدرت و سرمایه‌گذاری گسترده کشور عربستان در مناطق سنی نشین عراق، به نظر می‌‏رسد این پدیده شوم به‌صورت کامل از بین نرفته و در آینده این گروه اقدام به انجام حرکات کور تروریستی نماید و در ادامه با تجدیدقوا و عضوگیری شبکه‌ای در صورت فراهم شدن زمینه ظهور یابد.

3. عربستان سعودی به‌شدت نسبت به قدرت‌گیری و نفوذ روزافزون محور مقاومت در منطقه، ابراز نگرانی کرده است به‌طوری‌که بعد از پایان اشغال عراق توسط ایالات‌متحده در آذرماه 1390- سعودالفیصل، وزیر خارجه وقت عربستان سعودی با عصبانیت خطاب به اوباما گفت: «عراق را در سینی طلا تحویل ایران دادید و دوستان ایران را در این کشور به قدرت رساندید».

این گزاره به‌خوبی نگرانی عربستان سعودی از نفوذ روزافزون ایران در عراق را نشان می‌دهد و در سال‌های اخیر این کشور با همراهی رژیم صهیونیستی تلاش‌هایی را در ممانعت از نفوذ ایران در عراق انجام داده است. (نظیر حمایت از داعش در عراق و تلاش برای قدرت گیری طیف مخالف ایران و تلاش برای شکست ائتلاف شیعیان و دیدار با مقتدی صدر و ...) به همین منظور به نظر می‌رسد در سال‌های آتی نیز این قبیل تلاش‌ها در جهت کاهش نفوذ ایران در عراق توسط این کشور و هم‌پیمانانش به‌انحاءمختلف صورت پذیرد.

4. طارق احمد بکر الهاشمی در زمان تصدی پست معاونت ریاست جمهوری عراق بارها با حمایت از حزب بعث، مخالفت خود را با استفاده از اصطلاح «حزب منحل بعث» اعلام کرده بود.

در سال 1390 تلویزیون عراق صحنه‌هایی از اعترافات چند تروریست عضو تیم حفاظت الهاشمی را به نمایش گذاشت و پس‌ازآن، وزارت کشور حکم بازداشت وی را صادر نمود. وی به همراه تعدادی از همراهان خود به کردستان عراق فرار کرد و حاضر به تسلیم و حضور در دادگاه برای دفاع از خود نشد.

اعضای ارشد تیم حفاظت هاشمی در اعترافات خود به نقش مستقیم وی در آمریت ترورها و بمب‌گذاری‌ها اشاره کردند. نکته قابل‌تأمل درباره طارق الهاشمی ارتباط قوی وی با گروهک تروریستی منافقین است.

وی همواره در اظهاراتی جانب‌دارانه از این گروهک گفته است: آن‌ها هیچ فعالیتی علیه ایران انجام نمی‌دهند. عراق باید ضامن سلامت و امنیت اعضای مجاهدین خلق (منافقین) باشد. این سازمان هیچ‌گونه خطری برای عراقی‌ها به شمار نمی‌رود. مجاهدین میهمان ما هستند و نباید هیچ‌گونه آسیبی به آن‌ها برسد.»


در سال 1394 نیز روزنامه سوئدی aftonbladet از تحرکات پشت پرده برای بازگرداندن سیاستمدار تحت تعقیب و متهم به دخالت در حوادث تروریستی عراق از سوی آمریکایی‌ها و با فشار سعودی‌ها و ترکیه پرده برداشت. به نظر می‌رسد طارق الهاشمی که از ملی‌گرایان سُنی عراق است به دنبال آن باشد تا با تشکیل ائتلاف با برخی جریان‌های مخالف جمهوری اسلامی ایران در انتخابات 2018 عراق نقش‌آفرینی نمایند و این مسئله می‌تواند تهدیدات جدیدی را متوجه جمهوری اسلامی ایران نماید.