آئین گل‌مالی مردم لرستان در روز عاشورا/ روزی که آسمان و زمین لرستان خاکی می‌شود

بلاغ-  مردم لرستان در روزهای اول ماه محرم با پوشیدن پیراهن سیاه و یا سربند با نوشته‌های «یا حسین مظلوم» و ... حال و هوای معنوی به شهرها و مناطق زندگی خود می‌دهند.

عشق به حسین در دیار لرستان سرما و گرما و تابستان و زمستان نمی‌شناسد، مردم این دیار بی‌صبرانه منتظر مراسم سنتی چندساله گل‌مالی هستند.

*چلچراغ

چلچراغ یا همان چهل چراغ شامل 30 تا 40 چراغ توری است که به شکلی زیبا و دیدنی و با مهارت خاصی بر پایه‌ای مثلث شکل از جنس چوب یا فلز سوار می‌شوند و عزاداران حاجت‌مند هرکدام به نوبت آن را حمل می‌کنند.

با آغاز ماه عزای سالار شهیدان در لرستان دستجات و هیئت‌های عزاداری شب‌ها با حضور در تکیه‌هایی موسوم به خیمه به عزاداری پرداخته و برخی از دستجات زنجیرزنی و سینه‌زنی نیز با حضور در خیابان‌های شهر در حالی که در پیشاپیش این دستجات چلچراغ حرکت می‌کند، به عزاداری می‌پردازند.

* آئین خاص گل مالی در لرستان

آئین خاص گل مالی در لرستان دارای چند مرحله است که از روز هفتم محرم که به روز تراش عباس موسوم است، شروع می‌شود.

در روز هفتم محرم همه عزاداران حسینی به حمام رفته و پس از اصلاح سرو صورت و نظافت کامل، لباس‌های تمیز می‌پوشند که این روز را تراش عباس می‌نامند.

از این روز به بعد، عده‌ای برای افروختن آتش در صبح عاشورا به جمع کردن و گردآوری هیزم در سطح شهر می‌پردازند تا اگر در روز عاشورا برف و باران ببارد و احیاناً هوا سرد باشد، عزادارانی که درگِل می‌افتند (مراسم گِل افتادن) از سرما حفظ شوند.

عده‌ای در محل دوره افتاده و با خواندن جملاتی از خانه‌ها تقاضای هیزم می‌کنند که مردم نیز با کمال میل بسته به نذری که دارند به آنان هیزم می‌دهند. چندسالی است که مسئولان لرستانی هیزم هیئت‌ها را تأمین می‌کنند، اما در بیشتر روستاها خود روستاها اقدام به این کار می‌کنند.

در روز تاسوعا عزاداران حسینی در سراسر لرستان خاک نرم و مخصوصی به نام گل باغچاله (گل رس) را آماده کرده و در میدان‌های بزرگ و کوچک که معمولاً با آجرچینی در جلوی خیمه‌ها و تکیه‌های شهر درست می‌شود، می‌ریزند و در روز عاشورا این خاک را با گلاب مخلوط کرده و گل روز عاشورا را مهیا می‌کنند.

هر هیئت یک حوضچه در جلوی جایگاه خود آماده می‌کند و مردم خود را در داخل این حوضچه گل می‌‌اندازند و خود را با گل آغوشته می‌کنند.

در حین گل‌مالی نوحه‌های محلی مانند: اه خدا مه اکبر شیرین زبوه گم کردمه (خدایا من اکبر شیرین زبان گم کردم)، ده مین دریای خی دور گرو گم کردمه (در میان دریای خون (در مروارید) گرانب‌ها گم کرده‌ام»، سرمی‌دهند.

آئین گل‌مالی از دیرباز در دیار لرستان مرسوم بوده، کسانی که عزیز، جوان و یا فرد بزرگی از خانواده خود را از دست می‌دادند، به رسم عزای از دست رفتن آن عزیز خود را با گل آغشته می‌کردند، اما این تنها مختص به خانواده عزادار و چند تن از اقوام درجه یک آنها بود، این در حالی است که در عزای حسینی همه مردم این دیار خود را با گل آغشته می‌کنند.

* نواختن ساز چمرانه

همچنین در این ایام صدای ساز و دهل که آهنگ غم‌انگیز (چمریونه) می‌نوازد در محله و کوچه‌های اطراف به گوش می‌رسد.

سینه‌زن‌ها که عزاداران اصلی هستند، دسته دسته گرد می‌آیند، شعرها و ابیات روزهای نخست عزاداری بیشتر از این قبیل است:

هر که دارد، عشق شاه کربلا عریان شود     گر تکبر می‌کند از این عزا بیرون شود یا:

محرم آمد و عیشم عزا شد     حسینم وارد کرب و بلا شد

ماه محرم چو پدیدار شد        خون بدل احمد مختار شد 

وقتی دسته‌های سینه‌زن جمع شدند، به سوی حسینیه‌ها و مساجد شهر حرکت می‌کنند.

وقتی سینه‌زن‌ها کاملاً در محل مورد نظر استقرار یافتند، قبل از هر کاری نوحه‌خوان مرثیه جانسوزی می‌خواند و سینه‌زنی شروع می‌شود. 

این بدن از کیست که سر ندارد ـ عزیز زهرا است کفن ندارد، زاده زهراست، عزیز زینب بی‌کس و یاور صحت ندارد.

پس از چند ساعت عزاداری بی‌ریا و بدون تکبر و صادقانه و جانسوز کلیه سینه‌زنان و عزاداران به سوی مرکز شهر حرکت می‌کنند و این مراسم تا ظهر عاشورا ادامه دارد.

*طوق اشگس

پایان عزاداری و مراسم روز عاشورا با ضرب‌المثل طوق اشگس اعلام می‌شود. 

طوق بر وزن سوق علامت ویژه و عمودی عزاداران ماه محرم در لرستان است، محور اصلی چوب نسبتاً بلندی است، به طول هشت تا 10 متر که از یک متر به بالا از چندین حلقه که مرکز آنها چوب اصلی است، تشکیل می‌شود.

یک پارچه از جنس مخمل دور حلقه‌ها می‌بندند و در بالا و انتهای آن یک قندیل نقره قرار می‌دهند و اطراف آن را با نوارهای رنگی ریشه‌دار و آینه‌های کوچک زینت می‌دهند.

عزاداری در لرستان از عصر عاشورا به مدت سه شب با انجام مراسم شام غریبان که عزاداران یک دستار سیاه مخصوص به نام کت را به سر و گردن و شانه‌های خود می‌پیچانند، در عزا شرکت می‌کنند و با روشن کردن شمع برای غریبی یاران و اصحاب امام حسین(ع) به پایان می‌رسد./آ