به گزارش بلاغ،بیشتر کارشناسان روی توانمندی‌های داخلی در حوزه های علمی و فناوری اتفاق‌نظر دارند، در عین حال اغلب متخصصان هم معتقدند که در عمل در واگذاری پروژه‌ها حتی در حد پتانسیل‌های موجود داخلی هم به مجموعه‌های بومی اطمینان نمی‌شود که این موضوع درباره پروژههای فناورانه بیشتر ملموس است.
در نتیجه این رویه، فعالیت‌های پژوهشی و فناورانه در بیشتر صنایع کشور آن‌طور که باید در بازار داخلی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد که این امر باعث معیوب شدن چرخه تولید فناوری در کشور و مایوس‌شدن تلاشگران و پژوهشگران می‌شود.
از سوی دیگر کم‌رنگ بودن نتایج پژوهش‌های داخلی بر انعکاس ماحصل این تلاش‌ها و دستاوردها در جامعه هم سایه انداخته است، تا جایی که دستاوردهای ارزشمندی برای مردم ناشناخته‌مانده است و حتی اهمیت برخی دستاوردها در زندگی روزمره مردم و حتی حوزه‌های حساس بی‌اهمیت احساس می‌شود.
در این باره با حمیدرضا طیبی رئیس جهاد دانشگاهی به گفت‌وگو کرده‌ایم.
*باید استراتژی توسعه صنعتی کشور را تدوین کنیم تا با عوض‌شدن دولت‌ها سیاست‌ها تغییر نکند
فارس: جهاد دانشگاهی از جمله مجموعه‌هایی است که در هر صنعتی که احساس نیاز کرده ورود پیدا کرده است؛ با این تجربه در این مجموعه، این سوال مطرح می‌شود که آیا باید همه صنایع را در کشور توسعه دهیم یا نیروی خود را فقط صرف توسعه برخی صنایع کنیم؟ روال کار در دنیا چگونه است؟
طیبی: در دنیا معمولا کشورها برای خود استراتژی توسعه صنعتی تعریف می‌کنند؛ به این معنا که مشخص می‌کنند در چه زمینه‌هایی مزیت رقابتی دارند و در چه زمینه‌هایی می‌توانند خلق مزیت کنند. مانند بحث انرژی و معادن در ایران که مزیت کشور هستند که برای مثال در زمینه‌های جدید مانند نانو و بیو می‌توانیم خلق مزیت کنیم.
یکی از سوالاتی که درباره توسعه صنایع در کشور مطرح است و گاهی از آن تعبیر به ایراد می‌شود این است که چرا در کشور اصرار به خودکفایی در همه صنایع داریم در حالی که می‌بینیم بسیاری از کشورهای موفق و مطرح فقط در برخی صنایع سرمایه گذاری می‌کنند و در آنها شاخص شده‌اند؟
معتقدم که باید استراتژی توسعه صنعتی برای کشور تدوین کنیم و در تدوین استراتژی به اینکه یک نظام انقلابی و ارزشی هستیم توجه شود و به ویژه باید برخی تعاریف هم تعیین تکلیف شود؛ به این معنا که نمی‌توانیم بگوییم اقتصادی ایجاد می‌کنیم که فقط پاسخ‌گوی نیازهای خودمان باشد بلکه تولیدات‌مان باید جهانی و مبتنی بر نیاز جهان باشد و بتواند برای خود بازار ایجاد کند، همچنان که مقام معظم رهبری هم تأکید کرده‌اند که باید در برخی حوزه‌ها از جمله در توان علمی و فناورانه درون‌زا و با نگاه برون‌نگر باشیم و جز با یک یا دو کشور خاص تعامل داشته باشیم.
این موارد هم باید تعیین تکلیف شود و تحت عنوان مصالح ملی سیاسیون باید روی این تعاریف به توافق برسند که سیاست‌ها در دولت‌ها تغییر نکند؛ باید اقتصاد ایران یک اقتصاد مبتنی بر تولید و صادرات باشد، این بحث‌ها باید در حوزه سیاسی تعیین تکلیف شود همچنان که رهبر انقلاب به درستی بیان کرده‌اند سیاسیون باید روی مصداق به تفاهم برسند و تعریفی از انقلابی پیشرفته با توان درون‌زا و نگاه برون‌نگر ارائه دهند؛ باید روی این موضوع به توافقی برسیم که بر مبنای این توافق بتوان برنامه‌ریزی بلندمدت کرد و به اهداف رسید. معتقدم هیچ مشکلی در بحث تولید علم که بتوانیم اقتصادی مبتنی بر علم داشته باشیم در کشور نداریم.
به عنوان کسی که 39 سال در جهاد دانشگاهی تجربه کسب کرده و در تولید فناوری‌های بسیاری تجربه دارد معتقدم که یک مشکل اساسی در بحث تولید علم در کشور این است که این اراده را در کشور نداریم و سیاسیون باید در رسیدن به اهداف به تفاهم برسند و به جای سیاسیون از متخصصان استفاده کنند.
زیرا در بسیاری از شوراهای عالی تخصصی سیاست‌گذاری، سیاسیون بیشتر از متخصصان صاحبنظر حضور دارند و باید ترکیب مناسبی از سیاسیون و متخصصانی که علم اجتماع، فرهنگ، اقتصاد می‌دانند در این شوراها حضور داشته باشند که بتوانند تصمیم‌های صحیح بگیرند.
باید براساس اقتصاد مقیاس رفتار کنیم؛ یعنی اگر صنعتی اقتصادی است آن را انجام دهیم و اگر اقتصادی نیست، نیاز خود را از کشورهای دیگر تأمین کنیم و خودمان روی مسائلی که می‌توانیم در دنیا مزیت رقابتی داشته باشیم متمرکز شویم
* اقتصاد مقیاس مبنای توسعه صنایع باشد، لازم نیست در همه حوزه‌ها خودکفا شویم
فارس: در نهایت با در نظر گرفتن این صحبت منتقدان که برای مثال می‌گویند ایران می‌خواهد در همه حوزه‌ها به خودکفایی برسد اما کشور کره با شرکت‌های الکترونیکی خود در جهان شناخته شده است، آیا با توسعه همه صنایع و رسیدن به خودکفایی در تمام حوزه‌ها موافقید یا منتقد آن هستید؟
طیبی: باید به اقتصاد مقیاس نگاه کرد که اگر کاری اقتصادی است آن را انجام دهیم و اگر غیراقتصادی است از آن صرف‌نظر کنیم؛ در این بین بخشی از مسائل هم استراتژیک است و ممکن است که ارزش داشته باشد که حتی با هزینه بالا آنها را انجام دهیم؛ اما اگر کاری اقتصادی نیست و از کشورهای دیگر غیر از دو کشور که نمی‌خواهیم با آنها ارتباط داشته باشیم قابل تأمین است معتقدم که می‌توانیم از آنها نیازهای خود را تأمین کنیم و خودمان روی مسائلی که می‌توانیم در دنیا مزیت رقابتی داشته باشیم و برای خود بازار جهانی ایجاد کنیم متمرکز شویم.
* 7 ماموریت مصوب جهاد دانشگاهی در نقشه جامع علمی کشور در آخر واگذار نشد
فارس: در راستای استفاده از دستاوردهای فناورانه و فعالیت‌های پژوهشی جهاد دانشگاهی در پاسخ‌گویی به نیازهای داخلی و خودکفایی، این مجموعه در نقشه جامع علمی کشور، اجرای 7 ماموریت فناورانه را عهده‌دار بود، سرانجام این ماموریت‌ها به کجا رسید؟
طیبی: در تجربه دیده‌ایم وقتی به دنبال اثبات توان داخلی هستیم و می‌خواهیم کارهای بزرگ انجام دهیم بسیار زمان بر است و حدود 3 تا 10 سال برای انجام کارهای بزرگ زمان نیاز دارد و مثال‌های متعددی درباره زمان لازم برای انجام پروژههای داخلی وجود دارد که این موضوع تایید می‌کند.
در پی فعالیت‌های پژوهشی جهاددانشگاهی در راستای رفع نیازهای بومی، رهبری دستور دادند که جهاد در نقشه جامعه علمی کشور نقش داشته باشد و قرار شد 7 ماموریت به جهاد واگذار شد که در نهایت واگذار نشد
در جهاد دانشگاهی برای اینکه فرصت سوزی نشود و زمان را از دست ندهیم به دنبال اخذ ماموریت از حوزه اجرایی کشور هستیم و از سوی دیگر تلاش کردیم با توصیه مقام معظم رهبری نقش خود را در اجرای نقشه جامع علمی کشور مشخص کنیم که 7 ماموریت در شورای عالی مصوب شد که به جهاد دانشگاهی واگذار شود؛ این ماموریت‌ها در قالب سند رسمی در شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین شد و سند نقش جهاد دانشگاهی در نقشه جامع علمی کشور هم در شورای راهبری نقشه جامع علمی کشور به تصویب رسید؛ اما باوجود واگذاری 7 ماموریت به جهاد دانشگاهی، این واگذاری به دلایل مختلف به صورت جدی اجرایی نشد.
البته این سند نتایج خوبی هم برای جهاد دانشگاهی در پی داشت اما موضوع واگذاری 7 ماموریت اجرا نشد.
* انتظار برای تامین اعتبار 15 میلیون یورویی 31 ماموریت فناورانه جدید 4 ماهه شد
فارس: علاوه بر 7 ماموریت در نقشه جامع علمی کشور، جهاددانشگاهی ماموریت اجرای ۳۱ طرح فناورانه برای رفع نیازهای روز کشور به ویژه نیازهای اقتصادی کشور با تکیه بر توان و فناوری داخلی را عهده‌دار شده است، این ماموریت‌ها به چه مرحله‌ای رسیده است؟
طیبی: در سال گذشته تصمیم گرفتیم که خدمت مقام معظم رهبری و ریاست جمهوری برسیم و توانمندی‌ها و دستاوردهای خود را معرفی کنیم که دستاوردهای فناورانه جدید را اطلاع دهیم و در خواست کنیم که هم از دستاوردهای فعلی جهاد دانشگاهی استفاده کنند و هم ماموریت‌های فناورانه به جهاد دانشگاهی محول کنند تا هم زمان در اثبات قابلیت‌هایمان هدر نرود.
پس از دیدار مقام معظم رهبری، ایشان از اقدامات جهاد دانشگاهی تقدیر و ما را تشویق کردند و حاصل این دیدار این بود که ایشان به وزرا و رؤسای سازمان‌های و دستگاه‌های اجرایی مربوطه دستور دادند که موضوعات را پیگیری کنند و برگزاری جلسات را هماهنگ کنند و جلسات برگزار شد؛ از ما هم خواستند لیست فناوری‌هایی که می‌توانیم تامین کنیم به ویژه در بحث تحریم‌ها و رفع وابستگی‌ها را ارائه دهیم؛ 31 پروژه فناورانه را خدمت مقام معظم رهبری ارائه کردیم و تصویب شد که بودجه این پروژه‌ها از محل منابع صندوق توسعه ملی برای دو سال پرداخت شود؛ مبلغ این اعتبار 15 میلیون یورو است که در صورت دریافت آن می‌توانیم علاوه بر پیشرفت 31 طرح، سایر طرح‌های فناورانه را هم آغاز کنیم.
اکنون حدود 4 ماه است که منتظریم صندوق توسعه ملی این بودجه را پرداخت کند، صندوق توسعه ملی به بانک مرکزی دستور پرداخت داده تا بانک مرکزی پول را به جهاددانشگاهی پرداخت کند.
بسیار خوشحالیم مورد اعتماد مقام معظم رهبری هستیم و اخیرا در صحبت با ائمه جمعه، جهاد دانشگاهی را به عنوان مجموعه‌ای جوان که می‌خواهد در حوزه خودکفایی برای کشور کار کند معرفی کرده‌اند و این عنوان مسؤولیت جهاد دانشگاهی را سنگین می‌کند.
در راستای استفاده از دستاوردهای فناورانه در کشور، اجرای 31 طرح فناورانه براساس نیازهای ملی به جهاددانشگاهی سپرده شد و قرار شد از محل منابع صندوق توسعه ملی تامین هزینه شود اما هنوز در نوبت اعتبار است.
درخواست داریم که این بودجه سریع‌تر تخصیص داده شود که مجموعه‌ای که می‌تواند تولید فناوری کند سریع‌تر بتواند اقدامات را آغاز کند، در حال حاضر شاید مسؤولان بانک مرکزی توجه کافی نداشته باشند که تامین اعتبار طرح‌های فناورانه را در بودجه خود قرار دهند و موارد محسوس‌تری مانند کنجاله و علوفه دام در اولویت اهمیت بیشتری قرار داده باشد؛ اما در واقع اساس طرح‌های فناورانه این است که وقتی اجرا شوند رفع وابستگی محقق خواهد شد و با توجه به این نتیجه نهایی، نیاز به هوشمندی در تامین سریع منابع موردنیاز در کشور داریم. همچنان منتظر تامین منابع 31 طرح فناورانه هستیم که امیدواریم پس از تامین اعتبار بتوانیم این فناوری‌ها را در کشور تولید کنیم.
همچنان پیگیر اخذ ماموریت از حوزه اجرایی کشور هستیم که به دلیل مشغله آقای رئیس‌جمهور، آقای جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهوری و آقای ستاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری طرح‌های جهاد دانشگاهی را افتتاح کردند.
*سرعت تصمیم‌گیری در اطمینان به داخلی‌ها برای سپردن پروژههای فناورانه فوق‌العاده کند است
فارس: به نظر شما اشکال در کندی استفاده از دستاوردهای پژوهشی فناورانه کشور کجاست که با ظرفیت‌های علمی و فناوری کشور، توانمندی داخلی آن طور که باید در خودکفایی و حل مشکلات بومی به کار گرفته نمی‌شود؟
طیبی: در حال حاضر در مجموع فرصت خوبی ایجاد شده است و تحریم‌ها هم کمک کرده میزان رجوع به تولیدات داخلی افزایش یابد اما با این حال هنوز سرعت تصمیم‌گیری فوق‌العاده کند است.
امروز تحریم‌ها باعث شده توجه داخل به سمت توان داخل جلب شود و این تغییر رویکرد را در همه حوزه‌ها می‌توانیم ببینیم. همچنان که در یک سال گذشته نمایشگاه‌های متعددی با هدف برقراری ارتباط بین تولیدکنندگان داخلی و صنایع برپا شده که همگی بر رفع نیاز داخلی با تکیه بر توان داخلی تمرکز دارند.
تحریم‌ها، وابستگی‌ها به خارج را عیان کرده و ضرورت رفع وابستگی‌ها و تکیه بر توان داخلی بیش از قبل احساس می‌شود، امروز اطمینان به توان داخلی بیشتر شده اما هنوز سرعت واگذاری پروژه‌ها به مجموعه‌های داخلی کم است
این تغییر رویکرد در حوزه‌های پژوهشی هم دیده می‌شود؛ اما با این حال علیرغم اینکه این نیاز احساس می‌شود و این وابستگی‌ها در کشور وجود دارد، سرعت تصمیم‌گیری در واگذاری پروژه و طرح‌های فناورانه به مجموعه‌هایی که مدعی توانایی تولید فناورانه هستند و سابقه خوبی هم در تولید فناوری دارند مانند جهاد دانشگاهی بسیار کند است.
همواره در واگذاری پروژه به مجموعه‌های جوان تردیدهایی وجود داشته است اما در شرایطی که برخی از این مجموعه‌ها سال‌ها تجربه در کارنامه خود دارند این تردید‌ها دیگر منطقی ندارد؛ از این رو معتقدم که باید ماموریت‌های فناورانه سریع واگذار شود و خودمان مدام سراغ آنها می‌رویم که فلان کارها باید سریع انجام شود البته با این حال نسبت به گذشته وضع بسیار بهتر است. در مجموعه جهاد دانشگاهی توان انجام پروژههای فناورانه را داریم و از این رو از همه مجموعه‌ها درخواست می‌کنیم که از توان جهاد دانشگاهی استفاده کنند.
