به گزارش
بلاغ، صنایع دستی که به تولیدات سنتی با ابزار و وسایل سنتی و ساده قدیمی اطلاق میشود توسط استادکاران و هنرمندان خوشذوق ساخته میشود.
با گذشت زمان و ماشینی شدن ابزارآلات و وسایل زندگی دیگر کمتر کسی از این وسایل در زندگی روزمره استفاده میکند و بیشتر جنبه تزئینی و دکور را در خانه دارند در حالی که روزگاری این وسایل جزو وسایل اصلی و ضروری زندگی یک خانواده محسوب میشد.
مردم مازندران که در گذشته در جنگل با دامداری و کشاورزی زندگی میکردند با استفاده از چیزی که در کنارشان زیاد بود وسایل مورد نیاز زندگی خود را تامین میکردند.
استفاده از چوب و ساخت وسایل زندگی به خصوص آشپزی با چوب در روزگاران گذشته و حتی تا 60 سال پیش در روستاهای میاندورود مرسوم بوده است و امروز از آنها بهعنوان صنایع دستی یاد میشود.
امروز آقای جانعلی حقی که یکی از افرادی که چنین وسایلی را میساخته و بهعنوان هنرمند ساخت صنایع دستی شناخته میشود در گفتوگویی با خبرنگار ما درباره کار خود توضیحاتی داده است.
خودتان را معرفی کنید و بفرمایید از چه سالی و چگونه کار ساخت وسایل چوبی را آغاز کردید؟جانعلی حقی، 69 ساله از روستای سنه کوه شهرستان میاندورود و فعلا در شهر سورک ساکن هستم.
چون در زمان ما اکثر وسایل چوبی بود و گذشتگان ما هم از وسایل چوبی استفاده میکردند به همین دلیل یکی از کارهایی که میبایست یاد میگرفتیم ساخت وسایل مورد نیاز زندگی روزمره بود.
در کودکی به همراه برادرانم در جنگل پرورش گاو داشتیم و افرادی مثل ما در جنگل زیاد بودند و آن زمان مثل امروز دور جنگل حصار کشیده نبود و هنوز کارخانهها ساخته نشده بودند که جنگل درختان را قطع کنند.
برادر بزرگم استاد ساخت وسایل چوبی بود و من با نگاه کردن به دستش نحوه کار را یاد گرفتم و زمانی که بیکار میشدم در جنگل چوب تهیه و ساخت وسایل چوبی را تمرین میکردم تا اینکه کاملا یاد گرفتم.
از این وسایل در چه کارهایی استفاده میکردید؟اکثر این وسایل در کار آشپزی و دامداری مورد استفاده قرار میگرفت، وسایلی مثل بشقاب، قاشق، کاسه که امروز به صورت فلزی استفاده میکنیم در آن زمان به صورت چوبی بود و همچنین وسایل دوشیدن شیر و نگه داری آن نیز همگی چوبی بودند.
آیا برای ساخت هر یک از این وسایل چوب خاصی استفاده میشد؟
بله، ساخت هر یک از این وسایل نیاز به چوب درخت خاصی است، در غیر این صورت یا خوب ساخته نمیشود و یا اینکه در مدت زمان کوتاهی ترک خورده و میشکند.
لطفا این وسایل را به نام ببرید و بفرمایید از چه جوبی و در چه زمینهای استفاده میشد؟کَلِز: از آن بهعنوان پیمانه شیر و همچنین ظرفی برای گرفتن شیر از داخل وسایل بزرگتر استفاده میشد که برای ساخت آن ریشه درخت افرار بهترین چوب است.
جوله: ظرف دوشیدن گاو و نگهداری و حمل آب، شیر و ماست بوده است و شیر را در این ظرف به ماست تبدیل میکردیم.
تنه درخت ملیچ، نمدار، توسکا و اوجا برای ساخت جوله مناسب هستند.
لاک: در آن زمان هیچ کس در هنگام غذا خوردن بشقاب جداگانه نداشت و چند نفری در داخل یک ظرف بزرگ به نام لاک غذا میخوردند که برای ساخت آن ریشه درخت افرا استفاده میشد.
تلم: ماست را داخل تلم ریخته و از آن دوغ و کره گرفته میشد که چوب درخت ملیچ برای اینکار لازم است.
کترا: زمانی که غذا زیاد بود از این وسیله برای هم زدن استفاده میشد البته بنا به نیاز در اندازههای مختلف ساخته میشد و امروزه نیز استفاده زیادی میشود.
ریشه درخت افرا بهدلیل مقاومت زیاد و شکلگیری آسان بهترین چوب برای ساخت کترا است اما امروز چون از آن بهعنوان دکور هم استفاده میشود میتوان از تنه درخت افرا نیز استفاده کرد.
کچه: بهعنوان قاشق استفاده میشد و چوب درخت شمشاد و ولیگ برای اینکار مناسب هستند.
قندچوله: بر روی آن قند میشکستند که باید از ریشه درخت افرا برای ساخت آن استفاده کرد.
چوله: برای نگه داری کره حیوانی از آن استفاده میکردیم که برای ساخت آن نیز از ریشه درخت افرا استفاده میکنیم.
راهی برای شناخت زمان دقیق ساخت این وسایل وجود دارد؟بله، هر وسیلهای که درست میکنیم در زیرش تاریخ ساخت آن را نیز کندهکاری میکنیم که قدیمیترین وسیلهای که برایم مانده و تاریخ هم دارد یک عدد چوله برای سال 42 است که برادرم آن را ساخته بود.
آیا طرحهای دیگری هم درست میکنید؟اگر کسی طرحی بدهد آن را اجرا میکنیم در غیراین صورت همان طرح و وسایل قدیمی را درست میکنم.
کار خود را به جایی معرفی کردید؟نه، وسایلی که درست میکنم مشتریان خوبی دارد که نمیگذارند وسایلم در خانه بماند و یکی از دلایل آنکه کارم را بیرون معرفی نکردم نداشتن چوب کافی برای درست کردن این وسایل و همچنین تولید کم و مشتری زیاد است.
پسرم یک بار به میراث فرهنگی و صنایع دستی مراجعه کرد برای اینکه برای من کارت هنرمندی بگیرد اما مسئولان صنایعدستی گفتند که چون سنت بالای 60 سال است نمیتوانیم براساس قانون کارتی صادر کنیم.
طرحهایی که برروی این وسایل میکشید چگونه انتخاب میکنید؟طرحها براساس چیزی است که از گذشتگان آموختیم و شکل و نمای خاصی ندارد و خطهایی هستند که در جهتهای مختلف کنده کاری میشود.
در ساخت این وسایل تاشه، مات کال و نقش گر از وسایل اصلی و ضروری هستند و در کنار آنها از اسکنه و پرگار چوبی استفاده میکنم.
فرزندانم با اینکه علاقه به این کار دارند اما تمایل چندانی به یادگرفتن ندارند ولی بهدلیل اینکه هنگام ساخت این وسایل در کنار من بودند به روند ساخت آشنا هستند و اگر بخواهند یاد بگیرند برایشان سخت نیست.
چوب اولیه را با تبر از داخل جنگل برداشت کرده و بعد از اینکه به خانه آوردم اکثرا عصرها داخل حیاط خانه مینشینم و این وسایل را درست میکنم.
اکثر نوعروسان که میخواهند به خانه خودشان بروند از این وسایل بهعنوان جهیزیه و دکور خانه خود استفاده میکنند و امروزه بیشتر مشتریهای من نوعروسان هستند.