از پختن آش چهارشنبه‌سوری تا آتش زدن اجناس غیرقابل استفاده در خانه‌تکانی

به گزارش بلاغ، چهارشنبه آخر سال در میان همه مردم ایران در گذشته روزی به یادماندنی و همراه با شادی بود و در این روز زنان خانواده با پختن آش‌ترش به استقبال بهار می‌روند.

چهارشنبه‌های آخر سال را اگر بخواهیم در میان خاطرات‌مان جست‌وجو کنیم زیبایی‌هایی به خاطرمان می‌آید که فراموش شدنی نیست.

فلسفه نامگذاری چهارشنبه آخر سال بر اساس اینکه چرا پیش از عید نوروز در همه مناطق مختلف، مردم از کپه‌های آتش می‌پرند و شعر می‌خوانند نخستین موردی که به ذهن می‌رسد، اینکه در گذشته وسایل گرمایشی در خانه‌ها دچار رطوبت می‌شد و باید با آغاز فصل گرم از میان می‌رفتند و به همین دلیل هر آنچه باقی مانده و اضافی از زمستان را آتش می‌زدند و برای دور هم بودن یک شادی نیز ایجاد می‌کردند.

آتش در ذات خود پاکی به همراه دارد و شعر سرخی من از تو، زردی تو از من نیز نشانه این است که کسانی که از روی آتش می‌پریدند به دنبال پاک کردن خود بودند و آتش را نشانه پاکی می‌دانستند.

در متون قبل از اسلام به آن اشاره نشده است، اما در قدیم جشنی به نام جشن آتش‌افروزی برگزار می‌شد که در برخی کتب آمده است که مقداری نزدیک به جشن پایان سال است و مربوط به اواخر قرن سوم هجری می‌شود به اسم "شب‌سوری" که در زمان منصور‌ابن نوح سامانی در زمان سامانیان برگزار می‌شد.

چهارشنبه‌سوری در مازندران و ایران به همراه 10 کشور که آیین نوروز را دارند، برگزار می‌شود که همه آن با تکیه بر افروختن آتش است و در آن برگزارکنندگان چوب‌های خشک و در مناطق که دامداری بیشتر بوده چرده‌های خشک یا همان فضولات دامی که خشک می‌کردند را آتش می‌زدند و از روی آن می‌پریدند و این پریدن از روی آتش را دارای شگون و خوشی می‌دانستند.

ایرانی‌ها برای قیام مختار ثقفی کپه‌های آتش بر بام خانه‌ها روشن کردند که آن روز چهارشنبه آخر سال بود و عدد هفت، عددی خوش یمن است و بر اساس این رسم هفت کپه آتش بر پا و غروب چهارشنبه آخر سال به صورت متفاوت برگزار می‌شد.

از قدیمی‌ترین و بارزترین رسوم مازندرانی‌ها برای چهارشنبه آخر سال پختن آش چهل گیاه است که از گیاهان خشک شده قدیمی و برخی گیاهان جدید پخت می‌شود، البته آش ترش نیز به نشانه نهادن بر سرما و انزجار از آن به دلیل اینکه ترشی نشان انزجار است نیز پخت می‌شود.

به نظر می‌رسد جشن چهارشنبه‌سوری، جشن پایان زمستان و مراسم پیش از عید است و یک نقطه پایانی برای خانه‌تکانی و آماده شدن برای شب عید است و به نوعی با این جشن به استقبال بهار و نوروز می‌روند.

سیروس مهدوی یک پژوهشگر فرهنگ بومی درباره چهارشنبه آخر سال در گفت‌وگو با خبرنگار ما، اظهار کرد: در میان گذشتگان این گونه مرسوم بود که برای شست‌وشوی جام پلیدی‌ها از آتش استفاده می‌شد و زباله‌های غیرقابل جذب را می‌سوزاندند.

مهدوی افزود: چهارشنبه‌سوری در گذشته در واقع اجناسی که در خانه پس از خانه‌تکانی قابل استفاده نبود با آتش زدن آنها این جمله را تکرار می‌کردند «سرخی تو از من، زردی من از تو» برای پالایش درونشان بود.

وی تصریح کرد: در این روز از 40 گیاه مختلف که در درون جسم انسان به عنوان نشانه‌های بد رسوخ کرده بود آشی درست می‌کردند به نام آش چهارشنبه‌سوری تا درون خود را نیز با این گیاهان متنوع به آرامش برسانیم بنابراین آش چهارشنبه‌سوری به پالایش درون مربوط می‌شود.

این پژوهشگر، با بیان اینکه ایرانیان قدیم به عدد هفت ارادت ویژه‌ای داشتند و تعداد فرشتگان و اهریمنان را به هفت بخش تقسیم می‌کردند و حتی هفته‌ها نیز به هفت بخش تقسیم شده و اماکن مذهبی مختلف و تپه‌هایمان نیز به هفت مربوط است، خاطرنشان کرد: مردم در گذشته در هنگام چهارشنبه‌سوری برای از میان بردن اجسام غیرقابل استفاده با آنها هفت کپه آتش می‌افروختند و در هفت مرحله از روی آن می‌پریم و سپس از آن برمی‌گشتند و با این تکرار معتقد بودند اهریمنان درونشان را از خود دور می‌کنند.

به گزارش بلاغ، تمام آداب و رسوم چهارشنبه آخر سال نشان می‌دهد که یک مثبت‌اندیشی برای برگزاری این رسوم وجود دارد و همه آنها مقدمه‌ای برای یک اتفاق و نو شدنی بزرگ است که باید با شناخت از خود و فرهنگ خود آن را با همدلی و دور هم بودن سپری کنیم.