زنگ خطر برای رشد علمی کشور!

به گزارش بلاغ، اداره برخی از قسمت‌های این وزارتخانه توسط نیروهای افراطی و ایجاد تنش‌ها و درگیری‌های بی‌حاصل و مغرضانه سیاسی، وزارت علوم را به یکی از خبرسازترین وزارتخانه‌ها در دو سال اخیر تبدیل کرده است.

عدم سیاستگذاری و اهتمام به مسائل علمی، اولویت یافتن مسائل سیاسی و حاشیه‌ای، بحران‌سازی علیه بورسیه‌ها، دروغ‌سازی در مورد نهادهای نظارتی، مصاحبه‌های بی‌مبنای مسئولین، افشای اسناد دولتی، پاداش‌های چند ده میلیونی، نامه‌نگاری‌های رفت و برگشتی، برنامه‌ریزی برای عدم جذب و اعلام عدم نیاز به بورسیه‌ها، درگیری با کمیسیون آموزش مجلس و نافرمانی از آرای کمیسیون اصل نود از جمله اخباری است که در دو سال گذشته از سوی وزارت علوم منتشر شده است.

در تاریخ جمهوری اسلامی ایران، تاکنون وزارت علوم در هیچ برهه زمانی تا به این حد وارد حاشیه‌ها نشده و خبرساز نبوده است. مروری بر اخبار و تیترهای موجود در رابطه با این وزارتخانه در دو سال اخیر نشان از واقعیت این موضوع و فاصله گرفتن وزارت علوم از رسالت اصلی خود دارد.

حاشیه‌های وزارت علوم باعث شده است که کشور در پیشرفت علمی دچار مشکلاتی شود، وضعیت علمی و تولید مستندات هر کشور به صورت سالانه توسط سایت‌های مرجع جهانی معتبر از جمله Scimago (وابسته به اسکوپوس و کمپانی الزویر) و Thomson Reuters  گزارش می‌شود و امکان آمارسازی و ارائه گزارش‌های ناصحیح در این زمینه وجود ندارد.

در ادامه به بررسی وضعیت علمی کشور در سال ۲۰۱۴ پرداخته و عملکرد این سال نسبت به سال ۲۰۱۲ سنجیده می‌شود. فاصله دو ساله برای مقایسه، به دلیل درک پیشرفت دو ساله وزارت علوم در جهت تحقق اهداف اصلی خود آورده شده است. این مقایسه بر مبنای رنکینگ Scimago بر مبنای نمایه Scopus است.

ایران در سال ۲۰۱۴ با تولید ۳۹ هزار و ۵۷۳  مستند علمی در تمامی رشته‌ها در رتبه شانزدهم جهان ایستاده است. این در حالی است که کشور در سال ۲۰۱۲ (دو سال قبل) تعداد ۴۰‌هزار و ۱۸۰ مستند علمی، تولید کرده بود.

تولیدات علمی در سال ۲۰۱۴ نسبت به سال ۲۰۱۲ به میزان 51/1درصد افت داشته است. این بدان معناست که کشور در دو سال گذشته علاوه بر از دست دادن شتاب در رشد علمی، دچار عقبگرد جدی نیز شده است.به نظر می‌رسد شتاب علمی کشور در جهت منفی در دو سال گذشته در حال افزایش است.

با توجه به اینکه مستندات علمی کشور در دو وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت تولید می‌شوند، نمی‌توان آمار کلی را مبنای قضاوت یک وزارتخانه در نظر گرفت و باید به صورت رشته‌ای و در رشته‌های مرتبط با هر وزارتخانه موارد مورد بررسی قرار گیرد. از این رو رشته‌های مرتبط با وزارت علوم در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرد.در قسمت فنی مهندسی وضعیت رشد علمی کشور در  Scimago، تاسف‌بار و ناراحت‌کننده است. در سال ۲۰۱۴، در زمینه مهندسی، ایران با تولید ۹ هزار و ۳۵۶ محتوا در رتبه ۱۵ ایستاده است.

این در حالی است که در سال ۲۰۱۳، ایران با تولید ۹ هزار و ۴۱۳ مستند علمی، رتبه ۱۴ جهان را در اختیار داشته است.

در سال ۲۰۱۲ ایران با تولید ۹‌هزار و ۷۱۷ مستند علمی، جایگاه ۱۳ جهان را در اختیار داشته است. گذشت زمان دو ساله علاوه بر کاهش مستندات و مقالات در زمینه مهندسی، باعث کاهش رتبه جهانی ایران نیز شده است.

تمام داده‌های بالا به شکل مختصر در رشته مهندسی در جدول نمایش داده شده است. در این زمینه ایران با افت بیش از 5/3 درصدی، عملکرد غیرقابل قبولی را در این نمایه ارائه کرده است.در رشته‌های مرتبط با علوم کامپیوتر نیز کشور در حوزه مستندات در دو سال اخیر به میزان  22/12 درصد افت را تجربه کرده است.

در این میان افت بیش از ده درصد در یکی از مهم‌ترین علوم کشور، نشان از بی‌توجهی و بی‌برنامگی مسئولان در توجه به اهداف و ضروریات کشور در حوزه علم و فناوری است.

در حوزه علمی اقتصاد و امور مالی نیز کشور در دو سال گذشته وضعیت تاسف‌باری را تجربه کرده است.

پیشرفت علمی کشور در طول دو سال در حوزه علمی اقتصاد و امور مالی، بیش از ۲۵ درصد افت داشته است که قابل باور و تصور نیست.

در حوزه مربوط به علوم ریاضی نیز کشور افت بیش از ۳ درصدی را در طول دو سال تجربه کرده است.

در حوزه هنر و علوم انسانی نیز وضعیت بسیار نامطلوبی در دو سال اخیر حاکم بوده است، به نحوی که تولید مستندات در این حوزه بیش از ۷ درصد افت داشته است. این حوزه در کنار مهندسی از مهم‌ترین حوزه‌های فعالیت وزارت علوم است که متاسفانه در هر دو، افت علمی کشور در دو سال گذشته مشهود است.

در حوزه کشاورزی و علوم زیستی نیز عملکرد متولیان امر ناکافی و نامطلوب بوده است و کارنامه مردودی آنها در افت علمی بیش از یک درصد کشور طبق اطلاعات موثق مندرج در Scimago بر مبنای نمایه Scopus  قابل رویت است.

در تولید محتواهای علمی چندرشته‌ای (Multidisciplinary) نیز وضعیت کشور نسبت به دو سال گذشته، نه تنها مطلوب نیست که طبق آمار این سایت (Scimago)، مایوس‌کننده است.

در این نوع اسناد علمی، افت علمی کشور تکان‌دهنده بوده و در طی دو سال، کشور بیش از ۶۵ درصد افت علمی داشته است.

پیشرفت خیره‌کننده علمی کشور در میانه سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۲، ایران را به یک مدل ارزشمند در توسعه علم و فناوری در جهان تبدیل کرد و طبق مقالات و مستندات موجود، احتمال‌های زیادی برای حضور ایران در بین ۱۰ کشور برتر جهان مطرح شد.

اما متاسفانه سیاسی شدن مهم‌ترین متولی تولید علم و فناوری در کشور و ارائه آمارهای ناصحیح و غیرمرتبط در این زمینه، باعث از دست رفتن یکی از مهم‌ترین دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران در جهان شد.

این مسئله تا جایی پیش رفت که وزیر علوم در برنامه تلویزیونی ضمن تکذیب افت علمی کشور، قصد داشت اصلاح داده‌های اسکوپوس را از طریق معاون پژوهشی وزارتخانه دنبال کند.

بنابراین به نظر می‌رسد پیگیری منویات مقام معظم‌رهبری در تلاش برای افزایش شتاب علمی کشور با وضعیت موجود در وزارت علوم و عملکرد دو ساله آن به هیچ عنوان همخوانی ندارد و هیچ یک از نهادهای مرتبط و دلسوز نیز تا‌کنون در این زمینه ورود نکرده‌اند!