پس از حدود یک سال و نیم که از مصوبه هیات وزیران مبنی بر حرکت به سمت توقف کامل بهره برداری از جنگل های هیرکانی می گذرد، بسیاری از کارشناسان و حتی مدیران منابع طبیعی مانند روز نخست با برخی مواد آن که با استنباط های سلیقه ای همراه شده است موافقت ندارند.
تاریخ انتشارشنبه ۱۳ تير ۱۳۹۴ - ۰۸:۱۹
کد مطلب : ۱۱۴۹۱۱
۰
به گزارش بلاغ، مخالفان این مصوبه، آن را که منجر به اختلال در روند طرح و توقف اجرای طرح های جنگل داری می شود مناسب نمی دانند و معتقدند توقف طرح جنگل داری افزایش تخریب جنگل را در پی دارد.
هیات وزیران بنا به پیشنهاد وزارت جهاد کشاورزی و به استناد تبصره ماده 148 قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، برنامه بهینه سازی پایش، حفظ، بهره برداری و مدیریت جنگل های کشور را در 27 آذر 1392 تصویب و در 16 دی 1392 ابلاغ کرد که رویکرد آن، توقف کامل بهره برداری از جنگل است.
مطابق ماده شش این مصوبه، سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور موظف است اجرای طرح های جنگل داری را در شمال کشور به نحوی برنامه ریزی و مدیریت کند که چوب حاصل از بهره برداری جنگل، فقط از درختان آسیب دیده (شکسته، افتاده، ریشه کن، آفت زده) و عملیات پرورشی تأمین شود.
در این مصوبه، عبارت «آسیب دیده» با 14 آیتم از مطالعات کمی و کیفی مربوط است در حالی که فقط به 4 آیتم اشاره شده و عملیات پرورشی دارای تعریف علمی است و از این عبارت نیز استنباط سلیقه ای شده است.
در مجموع، این امر موجب کاهش شدید درآمد مجریان طرح های جنگل داری و به تبع آن، انصراف آنان از اجرای طرح ها می شود که به عقیده برخی، با رها شدن جنگل، نه تنها جنگل وضع بهتری نمی یابد بلکه سودجویان عرصه را خالی می بینند و زمینه برای بهره برداری غیر قانونی و بیش از حد و همچنین تصرف اراضی ملی بیشتر می شود.
موافقان این طرح معتقدند توقف بهره برداری باعث احیای جنگل و جبران خسارت هایی که در گذشته به جنگل وارده شده است می گردد ولی مخالفان می گویند: با توجه به کمبود شدید نیروی انسانی، اگر اجرای طرح های جنگل داری متوقف شود، نیروی حفاظتی کافی برای مراقبت از جنگل در اختیار نخواهد بود و این به منزله چراغ سبز برای متخلفان است.
طرح جنگل داری، مجموعه ای مدون شامل معرفی مفصل جنگل و پیشنهاد اقداماتی برای بهبود وضع کمی و کیفی آن در مدت 10 سال است که اساس مدیریت جنگل های هیرکانی را در شمال کشور تشکیل می دهد.
تهیه و تدوین و اجرای طرح های جنگل داری در شمال کشور از سال 1338 در جنگل لُوِه در شهرستان مینودشت استان گلستان آغاز شد و هم اکنون از مساحت یک میلیون و 900 هزار هکتاری جنگل های هیرکانی، یک میلیون و 400 هزار هکتار دارای طرح جنگل داری است و در یک میلیون و 70 هزار هکتار، طرح اجرا می شود که 48 هزار هکتار آن غیر تولیدی و حفاظتی است.
هر طرح جنگل داری پس از اجرا، در مقاطع زمانی اغلب 10 ساله، برای ارزیابی فعالیت ها دوباره بررسی و به روز می شود که به آن «تجدید نظر طرح جنگل داری» گفته می شود.
استاد منابع طبیعی دانشگاه تهران گفت: طرح جنگل داری، طرحی است که در آن کلیه اطلاعات و آمار لازم در مورد وضعیت قبلی و فعلی جنگل وجود دارد.
محمدرضا مروی مهاجر افزود: در طرح جنگل داری تمام دخالت های لازم در جنگل، مانند حفظ و حراست، پرورش، بهره برداری، احیا، اصلاح، توسعه و عمران جنگل از نظر زمان و مکان به نحوی که اصل تولید مستمر رعایت گردد مشخص و همراه با برآوردهای اقتصادی برنامه ریزی می شود.
وی تاکید کرد: جنگل داری نیز علم و فن تلفیق زمینه های مختلف جنگلبانی و برنامه ریزی به منظور مدیریت و بهره برداری اصولی از تولیدات و خدمات حاصل از جنگل است.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: یکی از کارهای فوری، تعیین حدود و مشخص کردن سطح واقعی جنگل ها بر مبنای عکس های ماهواره ای و هوایی و نقشه های دقیق عارضه نگاری (topography) است که این کار جزء اولین قدم ها برای تدوین و اجرای طرح های جنگل داری اصولی است.
مروی مهاجر از موافقان طرح تنفس یا استراحت جنگل است که در طی آن، برداشت چوب از جنگل های شمال برای چند سال متوقف می شود ولی وی با اجرای ناگهانی این کار ابراز مخالفت کرد و بیان داشت: تنها در شرایط خاص و با برنامه روشن و آن هم برای زمانی محدود می توان چنین طرحی را پذیرفت.
بسیاری از دوستداران جنگل، معتقد به توقف کامل بهره برداری از جنگل هستند اما وقتی از این عده پرسیده می شود که پس از توقف اجرای طرح های جنگل داری، اقداماتی همچون حفاظت جنگل و مرمت جاده های جنگلی و پرورش جنگل و همچنین فعالیت هایی از قبیل جنگل کاری و قرق با کدام اعتبار مالی و نیروی انسانی انجام می شود و تکلیف صنایع بزرگ و کوچک چوب و هزاران نفر که شغل خود را از دست می دهند چیست؛ پاسخ روشنی ندارند.
عضو هیات اجرایی شبکه سمن های زیست محیطی استان مازندران و دبیر اجرایی انجمن دوستداران دماوندکوه گفت: به نظر ما بهره برداری از جنگل های شمال باید به طور کامل و به مدت 10 سال متوقف و چوب مورد نیاز از خارج وارد شود.
مسعود مولانا افزود: ما در 30 سال اخیر یک سوم جنگل های کشور را از دست دادیم و جنگل های شمال، باریکه ای کوچک و مانند موزه است که باید دورش را حصار بکشیم و به طور کامل محافظت کنیم در حالی که الآن شرکت های نکاچوب و فَریم که شبه دولتی هستند چوب برداشت می کنند.
وی با اشاره به مذاکرات خود با برخی از مجریان طرح های جنگل داری اظهار داشت: مسؤولان شرکت نکاچوب به ما گفتند که برای تامین مخارج 700-800 کارمند و کارگر خود نیازمند بهره برداری جنگل هستند و اگر دولت مخالف این امر است، در ابتدا حقوق کارکنان ما را بدهد و سپس موضوع توقف بهره برداری را مطرح کند.
مولانا ادامه داد: دولت وظیفه دارد جنگل ها را که میراث ملی و طبیعی و ذخیره گاه ژنتیکی است حفظ کند و پذیرفتنی نیست که برای کسب درآمد، این ذخیره ارزشمند فروخته شود.
عضو هیات اجرایی شبکه سمن های زیست محیطی استان مازندران تاکید کرد: این عمل مثل آن است که اشیای موزه را بفروشیم و با پول آن حقوق کارکنان موزه را پرداخت کنیم.
به گفته وی، شرکت های مجری طرح های جنگل داری و بهره بردار باید بخش صنایع چوب خود را تعطیل کنند و فقط قرقبان شوند و کل جنگل های شمال منطقه حفاظت شده اعلام شود.
مولانا یادآور شد: در چنین مسائلی که جنبه ملی دارد نباید به منافع عده ای اندک از جمله افراد محلی و روستاییان منطقه توجه کرد و مانند احداث جاده ابر، جنگل را برای جاده سازی از بین برد بلکه دولت باید با کارهایی مانند زنبورداری، درآمد روستاییان را تامین کند.
عضو هیات اجرایی شبکه سمن های زیست محیطی استان مازندران تصریح کرد: قیمت چوب هر درخت به طور متوسط 20 میلیون تومان است ولی ارزش بوم شناختی آن به یک میلیارد تومان می رسد.
وی در پاسخ به این پرسش که دولت برای جبران خسارات توقف بهره برداری از جنگل های شمال به چه مقدار اعتبار نیاز دارد گفت: برآوردی از هزینه های توقف بهره برداری نداریم و کارشناسان دولتی هم برآورد دقیقی ندارند.
مولانا بیان کرد: شرکت های مجری طرح های جنگل داری می گویند که فقط درختان معیوب و شکسته را آن هم به میزان خیلی معدود از جنگل بهره برداری می کنند در صورتی که چون به هر حال این کار موجب خروج چوب از جنگل می شود، در بسیاری از موارد چندین برابر آن قاچاق می شود.
وی مدعی شد: مسؤولان شرکت نکاچوب به من گفتند که سالی 50 هزار کامیون چوب از جنگل خارج می کنند.
دبیر اجرایی انجمن دوستداران دماوندکوه گفت: من کوه نوردم و در 30 سال اخیر تمام مسیرهای جنگلی را رفته ام و همیشه دیده ام که جنگل پاک تراشی شده و مرز آن بالا رفته است.
به گفته کارشناسان، اجرای طرح های جنگل داری یعنی عمل کردن بر طبق کتابچه طرح جنگل داری که شرکت های دولتی یا خصوصی یا تعاونی پس از طی مراحل قانونی آن را بر عهده می گیرند و در ازای این فعالیت، اجازه می یابند زیر نظر ادارات کل منابع طبیعی در حدی که به جنگل آسیب نرسد، متناسب با رویش جنگل، درختان را قطع و از چوب آن استفاده کنند.
این شرکت ها حتی برای قطع یک درخت نیازمند کسب اجازه قطع هستند و انتخاب درخت نیز بر عهده کارشناسان منابع طبیعی است. گذشته از این، شرکت های مجری طرح های جنگل داری، موظف اند در محدوده کاری خود با فعالیت هایی نظیر حفاظت، جنگل کاری، پرورش جنگل، جاده سازی به حفظ و احیا و توسعه جنگل کمک کنند.
مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد به خبرنگار ایرنا گفت: خارج شدن از اقتصاد تک محصولی و تقویت صادرات غیر نفتی و جلوگیری از واردات و خروج ارز، از سیاست های کلی و مثبت کشور است.
مصطفی عبدالله پور افزود: بر این اساس شناخت استعدادها و استفاده از آن ها برای کسب درآمد، از جمله تحصیل ارز و جلوگیری از خروج ارز و همچنین ایجاد اشتغال، متناسب با توان بوم شناختی سرزمین باید در دستور کار باشد.
وی ادامه داد: جنگل ها با داشتن ویژگی خودزادآوری، درصورت رعایت مسائل بوم شناختی یکی از منابع پایدار و دائم در تولید مواد اولیه و درآمد و اشتغال است.
به گفته عبدالله پور در جنگل های شمال کشور از حدود 50 سال قبل تا کنون بر طبق قانون، هر گونه دخالت در جنگل به استثنای موارد خاص نظیر خطر افتادن درخت بر روی مکان های مسکونی یا کابل فشار قوی و یا ضرورت احداث تأسیسات زیربنایی و یا تحقیقاتی، با تهیه و تصویب طرح جنگل داری انجام می شود.
مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد اظهار داشت: امروزه با توجه به تجربیات جهانی و تجربه داخلی، مسلم شده که طرحی پایدار است که سه ویژگی را با هم داشته باشد.
وی بیان کرد: هر طرح موفق باید از نظر بوم شناختی، «همگام با طبیعت» و در جهت حمایت از قوانین طبیعت باشد؛ از نظر اقتصادی درآمد آن بیش از هزینه باشد؛ از نظر اجتماعی ساکنان محلی آن را بپذیرند.
عبدالله پور توضیح داد: در بخش بوم شناسی، با توجه به دانش و تجربیات تا کنون سعی شده طرح های جنگل داری با در نظر گرفتن کلیه عوامل مؤثر طبیعی همچون آب، خاک، دما، دوره رویش، شیب، جهت، ارتفاع از سطح دریا، بارندگی، ویژگی های رویشگاه، تهیه و اجرا شود.
وی گفت: در این روند، همه ساله بر دانش و تجربیات کارشناسان افزوده می شد به نحوی که 55 سال قبل و در شروع کار تهیه و اجرای طرح های جنگل داری، نزدیک به همه کارهای مهم را کارشناسان خارجی انجام می دادند ولی امروزه خوشبختانه در نتیجه آموزش دانشگاه ها و تجربیات کارشناسی، تمام کارها را کارشناسان داخلی انجام می دهند و در مجامع داخلی و بین المللی، حرفی برای گفتن دارند.
مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد درباره جنبه اجتماعی طرح های جنگل داری خاطرنشان کرد: در گذشته طرح جنگل داری اغلب برای عرصه هایی تهیه می شد که مشکلات اجتماعی کمتری داشت و جنگل های اطراف روستاها و آبادی ها به حال خود رها شده بود و مردم جنگل نشین با دامداری در جنگل و کشاورزی روزگار می گذراندند و با افزایش جمعیت تا جایی که مقدور بود تعداد دام و مساحت زمین کشاورزی خود را افزایش می دادند.
به گفته وی اگر اجرای طرح برای مجری درآمد اقتصادی معقول یعنی حداقل بیش از سود بانکی نداشته باشد، هیچ کس تمایل به اجرای آن نخواهد داشت.
او افزود: در مواردی که طرح های جنگل داری خیلی مخروبه و میزان موجودی آن ناچیز باشد، دولت در جایگاه دستگاه متولی، بخشی از هزینه های اجرا را تقبل می کند تا ضمن به صرفه شدن طرح برای مجری، حفاظت و احیا و توسعه جنگلی در این مناطق به مردم سپرده شود.
مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد گفت: خوشبختانه تجربیات 30 ساله اجرای طرح به دست تعاونی ها در موارد بسیاری نشان داد در صورتی که دستگاه متولی یعنی سازمان جنگل ها حمایت های لازم را به موقع انجام دهد، جنگل نشینان قادر به اجرای طرح جنگل داری هستند و می توانند عهده دار حفاظت، احیا، توسعه، بهره برداری پایدار جنگل شوند.
عبدالله پور یادآور شد: اما در این مسیر لازم است به صرفه بودن اجرای طرح مد نظر باشد زیرا چه بسا در مواردی به دلیل اعمال مدیریت، سود به دست آمده بیش از سود پیش بینی شده در طرح باشد که نمونه آن در بسیاری از موارد در طرح های جنگل داری خصوصی و دولتی نیز اتفاق می افتد.
وی بیان کرد: در جنگل هایی که تراکم جنگل نشین و دامدار کم بود معضل اجتماعی وجود نداشت و موجودی در هکتار جنگل زیاد بود که در این مناطق اغلب اجرای طرح به بخش دولتی و خصوصی و امروزه با توجه به سیاست کلان دولت، پس از مزایده فقط به بخش خصوصی واگذار می شود.
وی یادآور شد: اگر چارچوب های انتخاب مدیر و مجری رعایت شود، مدیریت خوب باعث می شود که سود اجرای طرح جنگل داری بیش از سود پیش بینی شده باشد و بر عکس مدیریت ضعیف باعث می شود اجرای طرح شکست بخورد.
مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد تصریح کرد: تجربه گذشته تا به امروز نشان داده همه عرصه هایی که دارای طرح جنگل داری بوده و برای اجرا مدیران کارآمد داشته است، به دلیل ایجاد اشتغال دائم و موقت و افزایش درآمد برای ساکنان و همچنین به دلیل به کارگیری علوم طبیعی برای سوق دادن جنگل به سمت تعالی، نسبت به عرصه های جنگلی بدون طرح، دارای حفاظت و احیا و توسعه بهتری برای تولید پایدار هستند.
عبدالله پور تصریح کرد: در این طرح ها خسارت های پیشگیری شونده مانند قاچاق چوب، آتش سوزی عمدی، تجاوز به اراضی ملی، تغییر کاربری جنگل و همین طور خسارت های پیشگیری ناشونده مانند آتش سوزی های غیر عمد و طبیعی و سیل، در داخل طرح های جنگل داری دارای مجری، کمتر از عرصه های بدون طرح و برنامه بوده است.
مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد تاکید کرد: در این مرحله، تمام دانگ های تخلیه شده 30-50 ساله و کلیه جنگل کاری های بیش از 15-20 سال به مرحله ای رسیده اند که از نظر ساختاری نسبت ارتفاع به قطر (h/d) توده برهم خورده است و توده جوان وضعیت پایدار و ثبات ندارد و با کوچک ترین باد و برف و یا طوفان بسیاری از درختان و نهال ها، ریشه کن و بادافتاده می شوند.
عبدالله پور ادامه داد: در ضمن به دلیل انبوه بودن و رقابت تاج و ریشه درختان، توده رویش مطلوبی ندارد و کیفیت پایه های درختی آینده دار نیز به دلیل انبوه بودن و رقابت تاج، نامطلوب می شود.
وی تصریح کرد: لذا در این مرحله دخالت های پرورشی نه تنها موجب افزایش رویش و افزایش پایداری و متناسب شدن نسبت ارتفاع به قطر جنگل و آینده ای مطلوب خواهد شد، بلکه با قطع پایه های مزاحم و بدون آینده، بخش عمده ای از نیاز صنایع خرده چوب و سلولز نیز تأمین می شود و علاوه بر اشتغال زایی در جنگل و صنایع چوب از ورود نابجای ام دی اف (MDF) نیز کاسته می شود و لازم است تصمیم سازان و تصمیم گیران شتاب کنند.
عبدالله پور به مواردی همچون گردشگری، گیاهان دارویی، میوه های جنگلی، قارچ های جنگلی اشاره کرد و افزود: اگر برای مدیریت عرصه های مولد این گونه محصولات، طرح و برنامه تهیه و اجرا نشود این عرصه ها همانند جنگل های بدون طرح و بدون مجری سیر قهقرایی طی خواهد کرد.
وی یادآور شد: وجود انواع فراورده های گیاهان دارویی در بازار مانند قطره درختچه وَلیک و دَمْنُوش درختچه سیاه گیله که اکنون بدون طرح و برنامه برداشت می شود مؤید این نظر است.
وی تاکید کرد: اجرای طرح یک فرایند است و پایانی ندارد و می توان هر روزه آن را ارتقا داد مشروط بر این که دارای صاحب یعنی مجری باصلاحیت باشد و صاحب آن نیز به طور مداوم نظارت و واپایش (کنترل) و ارزیابی شود.
مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد تصریح کرد: ما ناچار به تغییر در طبیعت هستیم ولی مجبور به تخریب نیستیم زیرا بر اساس یک ضرب المثل گیلانی که می گوید «خانه صاحب به سر بهتر از خانه سفال به سر است» طرح جنگل داری اعم از ساده و یا چندمنظوره بهتر از جنگل بدون طرح و برنامه است.
این که تهیه و اجرای طرح های جنگل داری تا چه حد توانسته است جنگل های شمال را حفظ و زمینه بهره برداری معقول را از آن فراهم کند، از موضوعات مورد بحث در بین استادان و کارشناسان جنگل است.
برخی با لازم دانستن تهیه و اجرای طرح برای جنگل، کمترین فایده آن را حضور مجموعه منابع طبیعی در جنگل و کاهش تخریب جنگل و قاچاق چوب می دانند. به عقیده این گروه، اجرای عملیات پرورش جنگل باعث بهبود کیفیت جنگل می شود و در سال های بعد، جنگل مرغوب تری به وجود می آید.
در مقابل، عده ای تهیه و اجرای طرح های جنگل داری را به روش امروزی یکی از عوامل تخریب جنگل ذکر می کنند و معتقدند طرح های فعلی با واقعیات منطقه سازگار نیست و منجر به اقدامات نادرست اجرایی می شود.
در سال 1393 در حدود 650 هزار متر مکعب برداشت قانونی چوب از جنگل های شمال انجام شد که به صورت تقریبی میزان قاچاق را می توان یک دهم آن یعنی 65 هزار متر مکعب برآورد کرد ولی اینکه اجرای طرح جنگل داری به صورت آماری و عددی چه میزان از قاچاق چوب کم کرده موضوعی است که حتی عدد تقریبی نیز نمی توان در موردش بیان کرد و هر اظهار نظری فاقد سندیت است.
سؤال دیگر این است که مساحت جنگل های هیرکانی از هنگام آغاز اجرای طرح های جنگل داری در شمال کشور تغییر کرده یا نه و چه میزان از این تغییر بر اثر اجرای طرح بوده است.
مساحت جنگل های شمال بر طبق نخستین عکس برداری هوایی از جنگل های شمال در سال 1334 دو میلیون و 88 هزار و 559 هکتار بوده و مساحت فعلی آن یک میلیون و 967 هزار هکتار است. بنابراین کاهش مساحت آن اندک و در حدود 6 درصد بوده ولی عمده تخریب ها به صورت کیفی بوده است نه کمی. یعنی تراکم جنگل کاهش یافته نه مساحت آن ولی چون «آماربرداری کیفی» امری جدید است، از دهه های گذشته آمار و اطلاعات دقیقی وجود ندارد.
معاون امور جنگل سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور گفت: تصمیم سازان باید سعی کنند اطلاعات صحیح در اختیار تصمیم گیرندگان قرار دهند زیرا هیچ گاه نمی توان با نشانی های غلط به مقصد رسید.
بهزاد انگورج افزود: طبیعی است که مردم وقتی با تهدیدات زیستی مختلف مواجه می شوند حساسیت های حفظ و صیانت از جنگل ها نیز در آنان افزایش می یابد.
وی ادامه داد: بسیار زیبنده است که در رسانه های دیداری و شنیداری، اطلاعات بیشتری به مردم و مسؤولان داده شود تا مطابق فرمایش رهبر معظم مبنی بر این که 'فرهنگ منابع طبیعی باید به معارف عمومی تبدیل شود' بتوان فرهنگ منابع طبیعی را برای امنیت بستر حیات به فرهنگ عمومی تبدیل کرد.
وی اظهار کرد: از این حساسیت و علاقه مندی باید استقبال کرد و دست کلیه اشخاصی را که هرگونه اقدام مثبتی انجام می دهند به گرمی فشرد، اما لازم است به دانش و تجربه و تخصص هم احترام گذاشته شود تا خدای نا کرده در نقد و بررسی ها و به ویژه ارائه راهکارهایی که از رسانه ها منتشر می شود، ترویج و آموزش فن و تخصص مرتبط نیز بیان شود.
انگورج ادامه داد: برای نمونه اشخاصی مطرح می کنند که چرا درخت 100 ساله را قطع می کنند و نهال یک ساله به جای آن می نشانند که باید گفت تصور و باور این اشخاص ایراد دارد زیرا باید جوجه یک روزه را سر برید و مرغ چهل و پنج روزه را نگه داشت.
وی گفت: سال های مدیدی است که در جنگل داری، برداشت چوب، هدف اولیه نیست بلکه هدف نخست، حفظ کمی و کیفی جنگل برای اصلاح جنگل است.
وی بیان کرد: عده ای اجرای طرح های جنگل داری را فقط بهره برداری تلقی می کنند و حتی می گویند که بهره برداری چوب از جنگل در قالب اجرای طرح جنگل داری موجب تخریب جنگل ها شده است و می گویند مگر دام چوب می خورد که عامل تخریب جنگل شمرده شود.
انگورج افزود: برخی افراد نیز بیان می کنند که عده ای جنگل را غارت می کنند و خرابه ای باقی می گذارند و در نهایت به این نتیجه می رسند که در و دروازه جنگل را باید بست و اجرای طرح ها را که مترادف با بهره برداری می دانند متوقف کرد در حالی که این افراد، به جای حل مسأله می خواهند صورت مسأله را پاک کنند.
او تصریح کرد: برای اینکه سازمان جنگل ها و تصمیم گیرندگان بخش اجرا و واضعان قانون از نظر این علاقه مندان و دلسوزان بیشتر بهره مند شوند، ضرورت دارد از زبان مشترک استفاده کنیم و گرنه منظور همدیگر را به درستی متوجه نمی شویم.
معاون امور جنگل سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور گفت: وقتی می گوییم تخریب جنگل، مقصود از آن کاهش کمی و کیفی جنگل و مرتع است یعنی کاهش مساحت، کاهش موجودی و فراوانی در هکتار، کاهش تنوع زیستی، به ویژه کاهش گونه های مرغوب و همچنین کوبیده شدن خاک، برهم خوردن بافت خاک و نظایر آن.
انگورج درباره تعریف تخریب و عوامل تخریب اظهار داشت: عوامل تخریب یا انسانی هستند یا طبیعی که باید بدانیم عوامل انسانی نیز یا دولتی هستند یا ذی نفع در جنگل و در هر حال کلیه فعالیت هایی که موجب کاهش کمی و کیفی جنگل و برهم خوردن بافت خاک و ناپایداری تولید گردد، تخریب نامیده می شود.
انگورج تصریح کرد: وقتی گفته می شود «حفاظت» منظور کلیه اقداماتی است که موجب توقف و یا کاهش تخریب جنگل و مرتع می شود.
وی همچنین درباره بهره برداری غلط و افراطی بیان کرد: از نظر متخصصان منابع طبیعی، هرگونه دخالت و بهره برداری مازاد بر توان بوم شناختی تخریب است.
انگورج با اشاره به لزوم تعیین ترازنامه مالی طرح گفت: هزینه ها و درآمدها و سود و بهره مالکانه (سهم دولت) نیز باید در طرح مشخص شود.
معاون امور جنگل سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور تاکید کرد: همه باید بدانیم که جنگل های کشور در قرون متمادی بهره برداری شده است و بکر نیست و پس از ملی شدن جنگل ها و مراتع نیز جنگل دست خورد و به نام مرتع مشجر تحت تعلیف دام قرار گرفت و آنچه در طول 50 سال گذشته در قالب طرح جنگل داری انجام شد، احیا و بازسازی جنگل بود.
وی یادآور شد: البته باید به بخش اجرایی جنگل بیشتر کمک می شد زیرا اگر به موازات اجرای طرح و قطع درختان آسیب دیده، دامداری سنتی و سایر فعالیت های سنتی در عرصه ادامه یابد، دام نهال های تجدید حیات یافته را می چرد و سایر فعالیت ها نظیر گسترش مساحت زمین های کشاورزی و باغی نیز موجب از بین رفتن تجدید حیات می گردد و جنگل سیر قهقرا و تخریب را طی خواهد کرد که در مناطقی هم این حالت مشاهده می شود.
انگورج با طرح این پرسش که آیا باید دامداری را در جنگل پذیرفت و کشورهای صاحب نام جنگل در دنیا در این مورد چه کار کرده اند ادامه داد: کف جنگل علف دارد اما جنگل محل تولید علوفه نیست و تعارض دام و جنگل تعارض شناخته شده و انکارناپذیر است.
وی گفت: اما در مورد دامدار باید به جابجایی و تغییر معیشت توجه داشت و جابجایی را نباید به مهاجرت تبدیل کرد زیرا چنین اقدامی بر خلاف ضوابط آمایش سرزمین در تعادل بخشی است.
وی افزود: باید به دامپروری فکر کرد زیرا با توجه به محدودیت های موجود در منابع، ادامه دام گردانی خسارت بار است.
انگورج تصریح کرد: نقد عملکرد خوب است اما منتقدان جواب بدهند که در مخروبه ترین جنگل های شمال که امروز ما وارث و شاهد آن هستیم، آیا طرح جنگل داری اجرا شده است یا اینکه بدون طرح جنگل داری و بر اثر فعالیت هایی دیگر از قبیل دامداری، برداشت های سنتی غیر نظام مند برای رفع نیاز خانوار کشاورز و جنگل نشینان و تأمین سوخت و احداث بنا و گسترش اراضی کشاورزی و باغی تخریب شده و به این وضع درآمده است.
معاون امور جنگل سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور تصریح کرد: دام چوب را نمی خورد ولی نهال هایی را که درختان آینده جنگل هستند می خورد و سَرچَر می کند.
وی یادآور شد: در این جنگل های مخروبه که بدون طرح مانده اند، برای پیدا کردن علت تخریب چه جوابی داریم و آیا مجریان طرح های جنگل داری آن را غارت و تخریب کردند، یا دولت نتوانسته و جامعه متحول نشده و سرمایه اختصاص نیافته و عقب افتادگی ها سبب تخریب شده است؟
انگورج بیان کرد: آن هایی که اجرای طرح جنگل داری را غارت جنگل و عامل اصلی تخریب می دانند، برای تخریب جنگل های اَرَسباران در استان آذربایجان شرقی و جنگل های زاگرس در استان های غربی و همچنین جنگل های نوار ساحلی جنوب و حتی جنگل های کِشَندی (mangrove forests) در آب های گرم سواحل جنوب و جنگل های مناطق کوهستانی شمال چه دلیلی دارند؟
معاون امور جنگل سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور تاکید کرد: وقتی آمار و ارقام و وضعیت پوشش گیاهی در طرح هایی که در حدود 30-50 سال است اجرا می شود با جنگل هایی که طرح در آن اجرا نشده است مقایسه می شود، بهترین راهنما برای تصمیم گیری درست است.
وی خاطرنشان کرد: اگر در مخروبه ترین جنگل ها که در 20 سال گذشته تعاونی های موفق جنگل نشین در آن ها طرح جنگل داری اجرا کرده اند زیر پوشش طرح نمی رفت، مخروبه تر از گذشته می شد و بخش عمده ای از آن برخلاف استعداد اراضی به باغ و مزرعه تبدیل می شد.
انگورج گفت: آیا قسمت عمده با غ ها و مزارع شیب دار شمال کشور که از تبدیل جنگل ها و مراتع ایجاد شده اند در داخل طرح ها قرار داشتند، یا خارج از طرح ها و آیا این گونه تخریب ها یعنی تبدیل جنگل و مرتع به باغ و مزرعه که برخلاف توان بوم شناختی است ناشی از اجرای طرح جنگل داری بوده است؟
وی افزود: مخروبه ترین جنگل ها در اطراف روستاها و اطراف سراهای دامداری قرار دارد، نه اینکه جنگل نشینان و دامداران دشمن جنگل باشند، بلکه محرومیت ها و توسعه نیافتگی سبب شد جنگل نشینان بیشتر به جنگل متکی باشند و این وابستگان معیشتی به جنگل، دارای مخروبه ترین جنگل در حاشیه روستاهای خود هستند و فقر آن ها سبب فقر جنگل آن ها نیز شده است.
انگورج ادامه داد: در چنین وضعی آیا باز هم می توان پیشنهاد توقف اجرای طرح را داد در حالی که مقایسه مناطق بدون طرح و بهره برداری نشده، حتی مناطق حفاظت شده سازمان حفاظت محیط زیست با عرصه طرح جنگل داری می تواند راهنمای خوبی برای این قبیل دوستداران جنگل باشد.
معاون امور جنگل سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور تاکید کرد: تردید نکنیم در غیاب مجری طرح و نبود مدیریت جنگل داری، به تدریج این عرصه ها برخلاف استعداد اراضی به گسترش کشاورزی و دامداری و یا سایر فعالیت ها اختصاص می یابد.
وی گفت: باید بدانیم چند برابر رویش سالیانه جنگل ها، فقط بصورت هیزم برای سوخت برداشت می شود.
انگورج خاطرنشان کرد: طرح جنگل داری دارای بهره برداری در کمتر از حد استمرار تولید هر جنگل است، یعنی در حد توان بوم شناختی برنامه ریزی می شود.
هیات وزیران بنا به پیشنهاد وزارت جهاد کشاورزی و به استناد تبصره ماده 148 قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، برنامه بهینه سازی پایش، حفظ، بهره برداری و مدیریت جنگل های کشور را در 27 آذر 1392 تصویب و در 16 دی 1392 ابلاغ کرد که رویکرد آن، توقف کامل بهره برداری از جنگل است.
مطابق ماده شش این مصوبه، سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور موظف است اجرای طرح های جنگل داری را در شمال کشور به نحوی برنامه ریزی و مدیریت کند که چوب حاصل از بهره برداری جنگل، فقط از درختان آسیب دیده (شکسته، افتاده، ریشه کن، آفت زده) و عملیات پرورشی تأمین شود.
در این مصوبه، عبارت «آسیب دیده» با 14 آیتم از مطالعات کمی و کیفی مربوط است در حالی که فقط به 4 آیتم اشاره شده و عملیات پرورشی دارای تعریف علمی است و از این عبارت نیز استنباط سلیقه ای شده است.
در مجموع، این امر موجب کاهش شدید درآمد مجریان طرح های جنگل داری و به تبع آن، انصراف آنان از اجرای طرح ها می شود که به عقیده برخی، با رها شدن جنگل، نه تنها جنگل وضع بهتری نمی یابد بلکه سودجویان عرصه را خالی می بینند و زمینه برای بهره برداری غیر قانونی و بیش از حد و همچنین تصرف اراضی ملی بیشتر می شود.
موافقان این طرح معتقدند توقف بهره برداری باعث احیای جنگل و جبران خسارت هایی که در گذشته به جنگل وارده شده است می گردد ولی مخالفان می گویند: با توجه به کمبود شدید نیروی انسانی، اگر اجرای طرح های جنگل داری متوقف شود، نیروی حفاظتی کافی برای مراقبت از جنگل در اختیار نخواهد بود و این به منزله چراغ سبز برای متخلفان است.
طرح جنگل داری، مجموعه ای مدون شامل معرفی مفصل جنگل و پیشنهاد اقداماتی برای بهبود وضع کمی و کیفی آن در مدت 10 سال است که اساس مدیریت جنگل های هیرکانی را در شمال کشور تشکیل می دهد.
تهیه و تدوین و اجرای طرح های جنگل داری در شمال کشور از سال 1338 در جنگل لُوِه در شهرستان مینودشت استان گلستان آغاز شد و هم اکنون از مساحت یک میلیون و 900 هزار هکتاری جنگل های هیرکانی، یک میلیون و 400 هزار هکتار دارای طرح جنگل داری است و در یک میلیون و 70 هزار هکتار، طرح اجرا می شود که 48 هزار هکتار آن غیر تولیدی و حفاظتی است.
هر طرح جنگل داری پس از اجرا، در مقاطع زمانی اغلب 10 ساله، برای ارزیابی فعالیت ها دوباره بررسی و به روز می شود که به آن «تجدید نظر طرح جنگل داری» گفته می شود.
استاد منابع طبیعی دانشگاه تهران گفت: طرح جنگل داری، طرحی است که در آن کلیه اطلاعات و آمار لازم در مورد وضعیت قبلی و فعلی جنگل وجود دارد.
محمدرضا مروی مهاجر افزود: در طرح جنگل داری تمام دخالت های لازم در جنگل، مانند حفظ و حراست، پرورش، بهره برداری، احیا، اصلاح، توسعه و عمران جنگل از نظر زمان و مکان به نحوی که اصل تولید مستمر رعایت گردد مشخص و همراه با برآوردهای اقتصادی برنامه ریزی می شود.
وی تاکید کرد: جنگل داری نیز علم و فن تلفیق زمینه های مختلف جنگلبانی و برنامه ریزی به منظور مدیریت و بهره برداری اصولی از تولیدات و خدمات حاصل از جنگل است.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: یکی از کارهای فوری، تعیین حدود و مشخص کردن سطح واقعی جنگل ها بر مبنای عکس های ماهواره ای و هوایی و نقشه های دقیق عارضه نگاری (topography) است که این کار جزء اولین قدم ها برای تدوین و اجرای طرح های جنگل داری اصولی است.
مروی مهاجر از موافقان طرح تنفس یا استراحت جنگل است که در طی آن، برداشت چوب از جنگل های شمال برای چند سال متوقف می شود ولی وی با اجرای ناگهانی این کار ابراز مخالفت کرد و بیان داشت: تنها در شرایط خاص و با برنامه روشن و آن هم برای زمانی محدود می توان چنین طرحی را پذیرفت.
بسیاری از دوستداران جنگل، معتقد به توقف کامل بهره برداری از جنگل هستند اما وقتی از این عده پرسیده می شود که پس از توقف اجرای طرح های جنگل داری، اقداماتی همچون حفاظت جنگل و مرمت جاده های جنگلی و پرورش جنگل و همچنین فعالیت هایی از قبیل جنگل کاری و قرق با کدام اعتبار مالی و نیروی انسانی انجام می شود و تکلیف صنایع بزرگ و کوچک چوب و هزاران نفر که شغل خود را از دست می دهند چیست؛ پاسخ روشنی ندارند.
عضو هیات اجرایی شبکه سمن های زیست محیطی استان مازندران و دبیر اجرایی انجمن دوستداران دماوندکوه گفت: به نظر ما بهره برداری از جنگل های شمال باید به طور کامل و به مدت 10 سال متوقف و چوب مورد نیاز از خارج وارد شود.
مسعود مولانا افزود: ما در 30 سال اخیر یک سوم جنگل های کشور را از دست دادیم و جنگل های شمال، باریکه ای کوچک و مانند موزه است که باید دورش را حصار بکشیم و به طور کامل محافظت کنیم در حالی که الآن شرکت های نکاچوب و فَریم که شبه دولتی هستند چوب برداشت می کنند.
وی با اشاره به مذاکرات خود با برخی از مجریان طرح های جنگل داری اظهار داشت: مسؤولان شرکت نکاچوب به ما گفتند که برای تامین مخارج 700-800 کارمند و کارگر خود نیازمند بهره برداری جنگل هستند و اگر دولت مخالف این امر است، در ابتدا حقوق کارکنان ما را بدهد و سپس موضوع توقف بهره برداری را مطرح کند.
مولانا ادامه داد: دولت وظیفه دارد جنگل ها را که میراث ملی و طبیعی و ذخیره گاه ژنتیکی است حفظ کند و پذیرفتنی نیست که برای کسب درآمد، این ذخیره ارزشمند فروخته شود.
عضو هیات اجرایی شبکه سمن های زیست محیطی استان مازندران تاکید کرد: این عمل مثل آن است که اشیای موزه را بفروشیم و با پول آن حقوق کارکنان موزه را پرداخت کنیم.
به گفته وی، شرکت های مجری طرح های جنگل داری و بهره بردار باید بخش صنایع چوب خود را تعطیل کنند و فقط قرقبان شوند و کل جنگل های شمال منطقه حفاظت شده اعلام شود.
مولانا یادآور شد: در چنین مسائلی که جنبه ملی دارد نباید به منافع عده ای اندک از جمله افراد محلی و روستاییان منطقه توجه کرد و مانند احداث جاده ابر، جنگل را برای جاده سازی از بین برد بلکه دولت باید با کارهایی مانند زنبورداری، درآمد روستاییان را تامین کند.
عضو هیات اجرایی شبکه سمن های زیست محیطی استان مازندران تصریح کرد: قیمت چوب هر درخت به طور متوسط 20 میلیون تومان است ولی ارزش بوم شناختی آن به یک میلیارد تومان می رسد.
وی در پاسخ به این پرسش که دولت برای جبران خسارات توقف بهره برداری از جنگل های شمال به چه مقدار اعتبار نیاز دارد گفت: برآوردی از هزینه های توقف بهره برداری نداریم و کارشناسان دولتی هم برآورد دقیقی ندارند.
مولانا بیان کرد: شرکت های مجری طرح های جنگل داری می گویند که فقط درختان معیوب و شکسته را آن هم به میزان خیلی معدود از جنگل بهره برداری می کنند در صورتی که چون به هر حال این کار موجب خروج چوب از جنگل می شود، در بسیاری از موارد چندین برابر آن قاچاق می شود.
وی مدعی شد: مسؤولان شرکت نکاچوب به من گفتند که سالی 50 هزار کامیون چوب از جنگل خارج می کنند.
دبیر اجرایی انجمن دوستداران دماوندکوه گفت: من کوه نوردم و در 30 سال اخیر تمام مسیرهای جنگلی را رفته ام و همیشه دیده ام که جنگل پاک تراشی شده و مرز آن بالا رفته است.
به گفته کارشناسان، اجرای طرح های جنگل داری یعنی عمل کردن بر طبق کتابچه طرح جنگل داری که شرکت های دولتی یا خصوصی یا تعاونی پس از طی مراحل قانونی آن را بر عهده می گیرند و در ازای این فعالیت، اجازه می یابند زیر نظر ادارات کل منابع طبیعی در حدی که به جنگل آسیب نرسد، متناسب با رویش جنگل، درختان را قطع و از چوب آن استفاده کنند.
این شرکت ها حتی برای قطع یک درخت نیازمند کسب اجازه قطع هستند و انتخاب درخت نیز بر عهده کارشناسان منابع طبیعی است. گذشته از این، شرکت های مجری طرح های جنگل داری، موظف اند در محدوده کاری خود با فعالیت هایی نظیر حفاظت، جنگل کاری، پرورش جنگل، جاده سازی به حفظ و احیا و توسعه جنگل کمک کنند.
مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد به خبرنگار ایرنا گفت: خارج شدن از اقتصاد تک محصولی و تقویت صادرات غیر نفتی و جلوگیری از واردات و خروج ارز، از سیاست های کلی و مثبت کشور است.
مصطفی عبدالله پور افزود: بر این اساس شناخت استعدادها و استفاده از آن ها برای کسب درآمد، از جمله تحصیل ارز و جلوگیری از خروج ارز و همچنین ایجاد اشتغال، متناسب با توان بوم شناختی سرزمین باید در دستور کار باشد.
وی ادامه داد: جنگل ها با داشتن ویژگی خودزادآوری، درصورت رعایت مسائل بوم شناختی یکی از منابع پایدار و دائم در تولید مواد اولیه و درآمد و اشتغال است.
به گفته عبدالله پور در جنگل های شمال کشور از حدود 50 سال قبل تا کنون بر طبق قانون، هر گونه دخالت در جنگل به استثنای موارد خاص نظیر خطر افتادن درخت بر روی مکان های مسکونی یا کابل فشار قوی و یا ضرورت احداث تأسیسات زیربنایی و یا تحقیقاتی، با تهیه و تصویب طرح جنگل داری انجام می شود.
مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد اظهار داشت: امروزه با توجه به تجربیات جهانی و تجربه داخلی، مسلم شده که طرحی پایدار است که سه ویژگی را با هم داشته باشد.
وی بیان کرد: هر طرح موفق باید از نظر بوم شناختی، «همگام با طبیعت» و در جهت حمایت از قوانین طبیعت باشد؛ از نظر اقتصادی درآمد آن بیش از هزینه باشد؛ از نظر اجتماعی ساکنان محلی آن را بپذیرند.
عبدالله پور توضیح داد: در بخش بوم شناسی، با توجه به دانش و تجربیات تا کنون سعی شده طرح های جنگل داری با در نظر گرفتن کلیه عوامل مؤثر طبیعی همچون آب، خاک، دما، دوره رویش، شیب، جهت، ارتفاع از سطح دریا، بارندگی، ویژگی های رویشگاه، تهیه و اجرا شود.
وی گفت: در این روند، همه ساله بر دانش و تجربیات کارشناسان افزوده می شد به نحوی که 55 سال قبل و در شروع کار تهیه و اجرای طرح های جنگل داری، نزدیک به همه کارهای مهم را کارشناسان خارجی انجام می دادند ولی امروزه خوشبختانه در نتیجه آموزش دانشگاه ها و تجربیات کارشناسی، تمام کارها را کارشناسان داخلی انجام می دهند و در مجامع داخلی و بین المللی، حرفی برای گفتن دارند.
مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد درباره جنبه اجتماعی طرح های جنگل داری خاطرنشان کرد: در گذشته طرح جنگل داری اغلب برای عرصه هایی تهیه می شد که مشکلات اجتماعی کمتری داشت و جنگل های اطراف روستاها و آبادی ها به حال خود رها شده بود و مردم جنگل نشین با دامداری در جنگل و کشاورزی روزگار می گذراندند و با افزایش جمعیت تا جایی که مقدور بود تعداد دام و مساحت زمین کشاورزی خود را افزایش می دادند.
به گفته وی اگر اجرای طرح برای مجری درآمد اقتصادی معقول یعنی حداقل بیش از سود بانکی نداشته باشد، هیچ کس تمایل به اجرای آن نخواهد داشت.
او افزود: در مواردی که طرح های جنگل داری خیلی مخروبه و میزان موجودی آن ناچیز باشد، دولت در جایگاه دستگاه متولی، بخشی از هزینه های اجرا را تقبل می کند تا ضمن به صرفه شدن طرح برای مجری، حفاظت و احیا و توسعه جنگلی در این مناطق به مردم سپرده شود.
مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد گفت: خوشبختانه تجربیات 30 ساله اجرای طرح به دست تعاونی ها در موارد بسیاری نشان داد در صورتی که دستگاه متولی یعنی سازمان جنگل ها حمایت های لازم را به موقع انجام دهد، جنگل نشینان قادر به اجرای طرح جنگل داری هستند و می توانند عهده دار حفاظت، احیا، توسعه، بهره برداری پایدار جنگل شوند.
عبدالله پور یادآور شد: اما در این مسیر لازم است به صرفه بودن اجرای طرح مد نظر باشد زیرا چه بسا در مواردی به دلیل اعمال مدیریت، سود به دست آمده بیش از سود پیش بینی شده در طرح باشد که نمونه آن در بسیاری از موارد در طرح های جنگل داری خصوصی و دولتی نیز اتفاق می افتد.
وی بیان کرد: در جنگل هایی که تراکم جنگل نشین و دامدار کم بود معضل اجتماعی وجود نداشت و موجودی در هکتار جنگل زیاد بود که در این مناطق اغلب اجرای طرح به بخش دولتی و خصوصی و امروزه با توجه به سیاست کلان دولت، پس از مزایده فقط به بخش خصوصی واگذار می شود.
وی یادآور شد: اگر چارچوب های انتخاب مدیر و مجری رعایت شود، مدیریت خوب باعث می شود که سود اجرای طرح جنگل داری بیش از سود پیش بینی شده باشد و بر عکس مدیریت ضعیف باعث می شود اجرای طرح شکست بخورد.
مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد تصریح کرد: تجربه گذشته تا به امروز نشان داده همه عرصه هایی که دارای طرح جنگل داری بوده و برای اجرا مدیران کارآمد داشته است، به دلیل ایجاد اشتغال دائم و موقت و افزایش درآمد برای ساکنان و همچنین به دلیل به کارگیری علوم طبیعی برای سوق دادن جنگل به سمت تعالی، نسبت به عرصه های جنگلی بدون طرح، دارای حفاظت و احیا و توسعه بهتری برای تولید پایدار هستند.
عبدالله پور تصریح کرد: در این طرح ها خسارت های پیشگیری شونده مانند قاچاق چوب، آتش سوزی عمدی، تجاوز به اراضی ملی، تغییر کاربری جنگل و همین طور خسارت های پیشگیری ناشونده مانند آتش سوزی های غیر عمد و طبیعی و سیل، در داخل طرح های جنگل داری دارای مجری، کمتر از عرصه های بدون طرح و برنامه بوده است.
مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد تاکید کرد: در این مرحله، تمام دانگ های تخلیه شده 30-50 ساله و کلیه جنگل کاری های بیش از 15-20 سال به مرحله ای رسیده اند که از نظر ساختاری نسبت ارتفاع به قطر (h/d) توده برهم خورده است و توده جوان وضعیت پایدار و ثبات ندارد و با کوچک ترین باد و برف و یا طوفان بسیاری از درختان و نهال ها، ریشه کن و بادافتاده می شوند.
عبدالله پور ادامه داد: در ضمن به دلیل انبوه بودن و رقابت تاج و ریشه درختان، توده رویش مطلوبی ندارد و کیفیت پایه های درختی آینده دار نیز به دلیل انبوه بودن و رقابت تاج، نامطلوب می شود.
وی تصریح کرد: لذا در این مرحله دخالت های پرورشی نه تنها موجب افزایش رویش و افزایش پایداری و متناسب شدن نسبت ارتفاع به قطر جنگل و آینده ای مطلوب خواهد شد، بلکه با قطع پایه های مزاحم و بدون آینده، بخش عمده ای از نیاز صنایع خرده چوب و سلولز نیز تأمین می شود و علاوه بر اشتغال زایی در جنگل و صنایع چوب از ورود نابجای ام دی اف (MDF) نیز کاسته می شود و لازم است تصمیم سازان و تصمیم گیران شتاب کنند.
عبدالله پور به مواردی همچون گردشگری، گیاهان دارویی، میوه های جنگلی، قارچ های جنگلی اشاره کرد و افزود: اگر برای مدیریت عرصه های مولد این گونه محصولات، طرح و برنامه تهیه و اجرا نشود این عرصه ها همانند جنگل های بدون طرح و بدون مجری سیر قهقرایی طی خواهد کرد.
وی یادآور شد: وجود انواع فراورده های گیاهان دارویی در بازار مانند قطره درختچه وَلیک و دَمْنُوش درختچه سیاه گیله که اکنون بدون طرح و برنامه برداشت می شود مؤید این نظر است.
وی تاکید کرد: اجرای طرح یک فرایند است و پایانی ندارد و می توان هر روزه آن را ارتقا داد مشروط بر این که دارای صاحب یعنی مجری باصلاحیت باشد و صاحب آن نیز به طور مداوم نظارت و واپایش (کنترل) و ارزیابی شود.
مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد تصریح کرد: ما ناچار به تغییر در طبیعت هستیم ولی مجبور به تخریب نیستیم زیرا بر اساس یک ضرب المثل گیلانی که می گوید «خانه صاحب به سر بهتر از خانه سفال به سر است» طرح جنگل داری اعم از ساده و یا چندمنظوره بهتر از جنگل بدون طرح و برنامه است.
این که تهیه و اجرای طرح های جنگل داری تا چه حد توانسته است جنگل های شمال را حفظ و زمینه بهره برداری معقول را از آن فراهم کند، از موضوعات مورد بحث در بین استادان و کارشناسان جنگل است.
برخی با لازم دانستن تهیه و اجرای طرح برای جنگل، کمترین فایده آن را حضور مجموعه منابع طبیعی در جنگل و کاهش تخریب جنگل و قاچاق چوب می دانند. به عقیده این گروه، اجرای عملیات پرورش جنگل باعث بهبود کیفیت جنگل می شود و در سال های بعد، جنگل مرغوب تری به وجود می آید.
در مقابل، عده ای تهیه و اجرای طرح های جنگل داری را به روش امروزی یکی از عوامل تخریب جنگل ذکر می کنند و معتقدند طرح های فعلی با واقعیات منطقه سازگار نیست و منجر به اقدامات نادرست اجرایی می شود.
در سال 1393 در حدود 650 هزار متر مکعب برداشت قانونی چوب از جنگل های شمال انجام شد که به صورت تقریبی میزان قاچاق را می توان یک دهم آن یعنی 65 هزار متر مکعب برآورد کرد ولی اینکه اجرای طرح جنگل داری به صورت آماری و عددی چه میزان از قاچاق چوب کم کرده موضوعی است که حتی عدد تقریبی نیز نمی توان در موردش بیان کرد و هر اظهار نظری فاقد سندیت است.
سؤال دیگر این است که مساحت جنگل های هیرکانی از هنگام آغاز اجرای طرح های جنگل داری در شمال کشور تغییر کرده یا نه و چه میزان از این تغییر بر اثر اجرای طرح بوده است.
مساحت جنگل های شمال بر طبق نخستین عکس برداری هوایی از جنگل های شمال در سال 1334 دو میلیون و 88 هزار و 559 هکتار بوده و مساحت فعلی آن یک میلیون و 967 هزار هکتار است. بنابراین کاهش مساحت آن اندک و در حدود 6 درصد بوده ولی عمده تخریب ها به صورت کیفی بوده است نه کمی. یعنی تراکم جنگل کاهش یافته نه مساحت آن ولی چون «آماربرداری کیفی» امری جدید است، از دهه های گذشته آمار و اطلاعات دقیقی وجود ندارد.
معاون امور جنگل سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور گفت: تصمیم سازان باید سعی کنند اطلاعات صحیح در اختیار تصمیم گیرندگان قرار دهند زیرا هیچ گاه نمی توان با نشانی های غلط به مقصد رسید.
بهزاد انگورج افزود: طبیعی است که مردم وقتی با تهدیدات زیستی مختلف مواجه می شوند حساسیت های حفظ و صیانت از جنگل ها نیز در آنان افزایش می یابد.
وی ادامه داد: بسیار زیبنده است که در رسانه های دیداری و شنیداری، اطلاعات بیشتری به مردم و مسؤولان داده شود تا مطابق فرمایش رهبر معظم مبنی بر این که 'فرهنگ منابع طبیعی باید به معارف عمومی تبدیل شود' بتوان فرهنگ منابع طبیعی را برای امنیت بستر حیات به فرهنگ عمومی تبدیل کرد.
وی اظهار کرد: از این حساسیت و علاقه مندی باید استقبال کرد و دست کلیه اشخاصی را که هرگونه اقدام مثبتی انجام می دهند به گرمی فشرد، اما لازم است به دانش و تجربه و تخصص هم احترام گذاشته شود تا خدای نا کرده در نقد و بررسی ها و به ویژه ارائه راهکارهایی که از رسانه ها منتشر می شود، ترویج و آموزش فن و تخصص مرتبط نیز بیان شود.
انگورج ادامه داد: برای نمونه اشخاصی مطرح می کنند که چرا درخت 100 ساله را قطع می کنند و نهال یک ساله به جای آن می نشانند که باید گفت تصور و باور این اشخاص ایراد دارد زیرا باید جوجه یک روزه را سر برید و مرغ چهل و پنج روزه را نگه داشت.
وی گفت: سال های مدیدی است که در جنگل داری، برداشت چوب، هدف اولیه نیست بلکه هدف نخست، حفظ کمی و کیفی جنگل برای اصلاح جنگل است.
وی بیان کرد: عده ای اجرای طرح های جنگل داری را فقط بهره برداری تلقی می کنند و حتی می گویند که بهره برداری چوب از جنگل در قالب اجرای طرح جنگل داری موجب تخریب جنگل ها شده است و می گویند مگر دام چوب می خورد که عامل تخریب جنگل شمرده شود.
انگورج افزود: برخی افراد نیز بیان می کنند که عده ای جنگل را غارت می کنند و خرابه ای باقی می گذارند و در نهایت به این نتیجه می رسند که در و دروازه جنگل را باید بست و اجرای طرح ها را که مترادف با بهره برداری می دانند متوقف کرد در حالی که این افراد، به جای حل مسأله می خواهند صورت مسأله را پاک کنند.
او تصریح کرد: برای اینکه سازمان جنگل ها و تصمیم گیرندگان بخش اجرا و واضعان قانون از نظر این علاقه مندان و دلسوزان بیشتر بهره مند شوند، ضرورت دارد از زبان مشترک استفاده کنیم و گرنه منظور همدیگر را به درستی متوجه نمی شویم.
معاون امور جنگل سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور گفت: وقتی می گوییم تخریب جنگل، مقصود از آن کاهش کمی و کیفی جنگل و مرتع است یعنی کاهش مساحت، کاهش موجودی و فراوانی در هکتار، کاهش تنوع زیستی، به ویژه کاهش گونه های مرغوب و همچنین کوبیده شدن خاک، برهم خوردن بافت خاک و نظایر آن.
انگورج درباره تعریف تخریب و عوامل تخریب اظهار داشت: عوامل تخریب یا انسانی هستند یا طبیعی که باید بدانیم عوامل انسانی نیز یا دولتی هستند یا ذی نفع در جنگل و در هر حال کلیه فعالیت هایی که موجب کاهش کمی و کیفی جنگل و برهم خوردن بافت خاک و ناپایداری تولید گردد، تخریب نامیده می شود.
انگورج تصریح کرد: وقتی گفته می شود «حفاظت» منظور کلیه اقداماتی است که موجب توقف و یا کاهش تخریب جنگل و مرتع می شود.
وی همچنین درباره بهره برداری غلط و افراطی بیان کرد: از نظر متخصصان منابع طبیعی، هرگونه دخالت و بهره برداری مازاد بر توان بوم شناختی تخریب است.
انگورج با اشاره به لزوم تعیین ترازنامه مالی طرح گفت: هزینه ها و درآمدها و سود و بهره مالکانه (سهم دولت) نیز باید در طرح مشخص شود.
معاون امور جنگل سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور تاکید کرد: همه باید بدانیم که جنگل های کشور در قرون متمادی بهره برداری شده است و بکر نیست و پس از ملی شدن جنگل ها و مراتع نیز جنگل دست خورد و به نام مرتع مشجر تحت تعلیف دام قرار گرفت و آنچه در طول 50 سال گذشته در قالب طرح جنگل داری انجام شد، احیا و بازسازی جنگل بود.
وی یادآور شد: البته باید به بخش اجرایی جنگل بیشتر کمک می شد زیرا اگر به موازات اجرای طرح و قطع درختان آسیب دیده، دامداری سنتی و سایر فعالیت های سنتی در عرصه ادامه یابد، دام نهال های تجدید حیات یافته را می چرد و سایر فعالیت ها نظیر گسترش مساحت زمین های کشاورزی و باغی نیز موجب از بین رفتن تجدید حیات می گردد و جنگل سیر قهقرا و تخریب را طی خواهد کرد که در مناطقی هم این حالت مشاهده می شود.
انگورج با طرح این پرسش که آیا باید دامداری را در جنگل پذیرفت و کشورهای صاحب نام جنگل در دنیا در این مورد چه کار کرده اند ادامه داد: کف جنگل علف دارد اما جنگل محل تولید علوفه نیست و تعارض دام و جنگل تعارض شناخته شده و انکارناپذیر است.
وی گفت: اما در مورد دامدار باید به جابجایی و تغییر معیشت توجه داشت و جابجایی را نباید به مهاجرت تبدیل کرد زیرا چنین اقدامی بر خلاف ضوابط آمایش سرزمین در تعادل بخشی است.
وی افزود: باید به دامپروری فکر کرد زیرا با توجه به محدودیت های موجود در منابع، ادامه دام گردانی خسارت بار است.
انگورج تصریح کرد: نقد عملکرد خوب است اما منتقدان جواب بدهند که در مخروبه ترین جنگل های شمال که امروز ما وارث و شاهد آن هستیم، آیا طرح جنگل داری اجرا شده است یا اینکه بدون طرح جنگل داری و بر اثر فعالیت هایی دیگر از قبیل دامداری، برداشت های سنتی غیر نظام مند برای رفع نیاز خانوار کشاورز و جنگل نشینان و تأمین سوخت و احداث بنا و گسترش اراضی کشاورزی و باغی تخریب شده و به این وضع درآمده است.
معاون امور جنگل سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور تصریح کرد: دام چوب را نمی خورد ولی نهال هایی را که درختان آینده جنگل هستند می خورد و سَرچَر می کند.
وی یادآور شد: در این جنگل های مخروبه که بدون طرح مانده اند، برای پیدا کردن علت تخریب چه جوابی داریم و آیا مجریان طرح های جنگل داری آن را غارت و تخریب کردند، یا دولت نتوانسته و جامعه متحول نشده و سرمایه اختصاص نیافته و عقب افتادگی ها سبب تخریب شده است؟
انگورج بیان کرد: آن هایی که اجرای طرح جنگل داری را غارت جنگل و عامل اصلی تخریب می دانند، برای تخریب جنگل های اَرَسباران در استان آذربایجان شرقی و جنگل های زاگرس در استان های غربی و همچنین جنگل های نوار ساحلی جنوب و حتی جنگل های کِشَندی (mangrove forests) در آب های گرم سواحل جنوب و جنگل های مناطق کوهستانی شمال چه دلیلی دارند؟
معاون امور جنگل سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور تاکید کرد: وقتی آمار و ارقام و وضعیت پوشش گیاهی در طرح هایی که در حدود 30-50 سال است اجرا می شود با جنگل هایی که طرح در آن اجرا نشده است مقایسه می شود، بهترین راهنما برای تصمیم گیری درست است.
وی خاطرنشان کرد: اگر در مخروبه ترین جنگل ها که در 20 سال گذشته تعاونی های موفق جنگل نشین در آن ها طرح جنگل داری اجرا کرده اند زیر پوشش طرح نمی رفت، مخروبه تر از گذشته می شد و بخش عمده ای از آن برخلاف استعداد اراضی به باغ و مزرعه تبدیل می شد.
انگورج گفت: آیا قسمت عمده با غ ها و مزارع شیب دار شمال کشور که از تبدیل جنگل ها و مراتع ایجاد شده اند در داخل طرح ها قرار داشتند، یا خارج از طرح ها و آیا این گونه تخریب ها یعنی تبدیل جنگل و مرتع به باغ و مزرعه که برخلاف توان بوم شناختی است ناشی از اجرای طرح جنگل داری بوده است؟
وی افزود: مخروبه ترین جنگل ها در اطراف روستاها و اطراف سراهای دامداری قرار دارد، نه اینکه جنگل نشینان و دامداران دشمن جنگل باشند، بلکه محرومیت ها و توسعه نیافتگی سبب شد جنگل نشینان بیشتر به جنگل متکی باشند و این وابستگان معیشتی به جنگل، دارای مخروبه ترین جنگل در حاشیه روستاهای خود هستند و فقر آن ها سبب فقر جنگل آن ها نیز شده است.
انگورج ادامه داد: در چنین وضعی آیا باز هم می توان پیشنهاد توقف اجرای طرح را داد در حالی که مقایسه مناطق بدون طرح و بهره برداری نشده، حتی مناطق حفاظت شده سازمان حفاظت محیط زیست با عرصه طرح جنگل داری می تواند راهنمای خوبی برای این قبیل دوستداران جنگل باشد.
معاون امور جنگل سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور تاکید کرد: تردید نکنیم در غیاب مجری طرح و نبود مدیریت جنگل داری، به تدریج این عرصه ها برخلاف استعداد اراضی به گسترش کشاورزی و دامداری و یا سایر فعالیت ها اختصاص می یابد.
وی گفت: باید بدانیم چند برابر رویش سالیانه جنگل ها، فقط بصورت هیزم برای سوخت برداشت می شود.
انگورج خاطرنشان کرد: طرح جنگل داری دارای بهره برداری در کمتر از حد استمرار تولید هر جنگل است، یعنی در حد توان بوم شناختی برنامه ریزی می شود.
منبع : گزارش از شهاب رویانیان ـ ایرنا مازندران
پربيننده ترين
پنجشنبه ۶ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۰:۰۰
چهارشنبه ۵ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۰:۱۰
پنجشنبه ۶ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۸:۲۲
چهارشنبه ۵ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۱۶:۰۲
چهارشنبه ۵ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۶:۴۹
سه شنبه ۴ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۰:۲۳
يکشنبه ۲ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۰:۱۷
شنبه ۱ ارديبهشت ۱۴۰۳ - ۰۰:۱۴