به گزارش
بلاغ، یکی از ضروریترین کارها برای رشد فکر و هوش و خلاقیت کودک، مطالعه کتاب است.
رهبر معظم انقلاب میفرمایند: جامعه مطلوب اسلام، جامعهای است که در آن، گنجینههای فکر و ذهن انسانها – که گرانبهاترین ثروت ملی هر جامعهای است- استخراج و به کار گرفته شود.
والدینی که برای کودکشان کتاب میخوانند، به رشد مهارتهای شنوایی و پرورش بینش در آنها کمک میکنند.
خلاقیتخلاقیت يکی از جنبههای اصلی تفکر يا انديشيدن است که با به کارگیری تواناییهای ذهنی باعث ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید میشود. تعریف دیگری از خلاقیت، توانائی حل مسائل است که فرد قبلا حل آنها را نیاموختهاست. لزوماً نیازی نیست یک فرد خلاق حتماً نابغه یا خیلی باهوش باشد؛ خلاقیت یک ویژگی و توانمندی است و افرادی با بهرۀ هوشی معمولی هم میتوانند خلاق باشند.
خلاقیت ژن ندارد، چیزی است که با تفکر و تمرین در افراد رشد میکند. البته، مثل هر موضوع دیگری، لازم است فرد زمینۀ آن را داشته باشد؛ اما شکوفایی و پرورش آن تا حدود زیادی به عوامل مختلف مانند محیط اجتماعی، خانواده، مدرسه و ...وابسته است.
برای داشتن جامعهای خلاق باید این استعداد را در کودکان پرورش دهیم. ترس از انتقاد و شکست و در نتیجه عدم اعتماد به نفس مانع خلاقیت است.
ویژگی کودکان خلاقكودكان خلاق اغلب با آب و تاب حرف ميزنند و در گفتار خود جسارت زیادی دارند و از اشتباه كردن نمىترسند و اهل ریسک و خطر کردن نیز هستند.
ذكر جزييات يك ماجرا و به تفضيل سخن گفتن ميتواند نشانه قدرت خيال و تصور زياد باشد. این کودکان برای مسائل راه حلها و پاسخهای متفاوتی دارند.
کودک خلاق در گوش دادن، مشاهده كردن يا انجام دادن كاري با دقت و توجه زیاد عمل میکند و شور و نشاط و فعالیتهای جسماني زیادی دارند و همچنین در صحبتهای خود از مقایسه زیاد استفاده میکنند.
عادت به وارسی منابع مختلف دارند و همیشه در کاری کهانجام میدهند غرق میشوند و با دقت به اشیا و پیرامون خود مینگرند و به راحتی از هر چیزی نمیگذرند.
کودکان خلاق اشتیاق زیادی دارند تا در مورد کشفیات خود با دیگران صحبت کنند و در این راه از ابراز عقايد و مفاهيم جديد لذت مىبرند. کنجکاوی زیادی برای سردرآوردن از امور دارند، و برای رسیدن بههدفشان از تمام اشیاء و اسباب بازیهای خود استفاده میکنند و توانایی ابداع بازیهای جدید و تغییر در بازیها را دارند و همیشه در پى راهحلهاى غيرمعمول میباشند.
کودکان خلاق علاقه زیادی به نقاشی و ترسیم افکار و ایدههایشان دارند و اکثرا هم برای نقاشیهای خود توضیح میدهند که در نقاشی چه کشیدهاند و همچنین قوه تخیل بسیار خوبی دارند؛ سئوالات عجیبی طرح میکنند و به چیستان و معماها و یافتن پاسخ آنها علاقه دارند. این کودکان به تجربه کردن و آزمایش علاقه فراوانی دارند و قادرند بارها و بارها مواد مختلف را با هم مخلوط کنند تا رنگها یا جنسها و یا بوهای جدید و متنوعی بدست آورند. کودک خلاق پشت کار و مداومت دارد و سختکوش است. حس استقلالطلبی دارند و اکثرا مستقل عمل میکنند.
کتابخوانی و خلاقیتکتاب خواندن والدین حتی باعث رشد و تکامل ذهنی و رفتاری کودکان میشود. کتابها بخش مهمی از رشد کودکان هستند، زیرا به آنها کمک میکنند کلمات جدیدی را یادگرفته و خواندن را به آنها میآموزند. شما با خواندن کتاب برای فرزند خود میتوانید تخیل و تصورپردازیهای ذهنی او را پرورش دهید.
به والدین توصیه میشود که داستانهایی برای کودک انتخاب کنند و با تغییراتی که در آنها ایجاد میکنند، منتظر پاسخ و واکنش کودک بمانند. توجه کنید این تغییرات متناسب با سطح سنی کودک باشد و بیان کننده مسائل غیر عادی و غیر طبیعی باشد، برای این منظور بهتر است کتابهایی انتخاب کنید که بزرگ هستند و تصاویر رنگی بسیاری در خود دارند. نوشتههای کتاب برای کودکان دو تا سه ساله اهمیتی ندارد و همه حواس آنها به تصاویر کتاب است. هنگام خواندن کتاب یک طرح کلی در ذهن خود برای موضوع داستان در نظر بگیرید و با صداهای متفاوت برای شخصیتهای مختلف، داستان را برای فرزند خود بخوانید.
کتاب و کتابخوانی روشی است که با آن میتوانید ذهن کودکتان را تا آن سوی دنیای پریان و دیوها ببرید. این روش بسیار موثر باعث میشود تا فرزندتان تخیلات قویتری داشته باشد و در مواقع نیاز، از خود خلاقیت بروز دهد، چرا که ذهن او باز شده و میتواند تمام جوانب را به خوبی درک کند. پس معجزه کتاب را فراموش نکنید.
نقش کتابخانه در پرورش خلاقیت در کودکانعادت به مطالعه از سنین کودکی باید آموزش داده شود تا در بزرگسالی به صورت یک رفتار جلوهگر گردد. کتابخانههای عمومی کشور، به عنوان یکی از مراکز و نهادهای مهم فرهنگی، این مسئولیت را به عهده دارند تا با ایجاد امکانات فنی و تجهیزات لازم، اعم از کتاب و فضای مناسب، موجبات اقبال عمومی افراد جامعه را به سوی کتاب و کتابخوانی فراهم آورند.
در دنیای مدرن و عصر فرا صنعتی تنها نمیتوان به خلاق شدن اندیشید. بلکه باید به پرورش افراد خلاقی فکر کرد که از دانش و اطلاعات روز آگاهی داشته باشند و از مرز دانش و فنآوری زمان پیشی بگیرند. در این رابطه، اگر ما با افرادی سرو کار داریم که امر آموزش آنها بر عهده ماست، باید بهاین اصل فکر کنیم که رمز موفقیت در همه زمینههای علمی، صنعتی و هنری در گرو تسلط بر دانش و اطلاعات است. بنا بر این باید آنها را به سوی کسب اطلاعات جدید هدایت کنیم. ما وظیفه داریم هم آنها را به مطالعه ترغیب کنیم هم اطلاعات جدید را به محل تلاش و آموزش آنها ببریم و بر دانش و آگاهی یاد گیرندگانمان بیافزایم. مطالعات جدید دانشمندان نشان میدهد تا جایی که میتوانید برای کودکان با صدای بلند کتاب بخوانید این کار به کودکان کمک میکند تا قدرت ذهنی و خلاقیت آنها پرورش یابد.
برای انتخاب کتاب مناسب کودکان ، منابعی را انتخاب کنید که حتما در گذشته آن را خوانده و محتوای آن را پسندیده باشید و احتمال میدهید برای کودک جالب توجهاست و از خواندن آن لذت میبرد و اطلاعات عمومیمناسبی را در باره جهان اطراف به کودک میدهد، به کودک کمک میکند تا احساس کند که تواناییهایی دارد که تاکنون به آنها توجه نکرده است و در سایه تلاش و کوشش میتواند آنها را بهدست آورد.کتابی مفید است که با تحریک حس کنجکاوی، کودک را به سوال کردن بیشتر تشویق میکند.
نقش آموزش و پرورش در رشد خلاقیت کودکان در میان سازمانها، رسالت آموزش و پرورش در زمینه سازگاری و تطابق، حساستر و حیاتیتر از سایر سازمانها است، زیرا وظیفه عمده زمینهسازی و ایجاد تغییر و تحول در جامعه را بر عهده دارد و بههمین منظور، توجه به مساله خلاقیت در سازمانهای آموزشی، از اهمیت بیشتری برخوردار است.
نظام آموزشی ما برای پرورش خلاقیت کودکان و نوجوانان نیازمند تحول اساسی است و معلمان از عناصر کلیدی این نظام هستند. معلم به عنوان یکی از مهمترین اجزای تشکیل دهنده یک سازمان آموزشی، عامل اساسی در تقویت یا تضعیف قوای خلاق دانشآموزان میباشد و میتوانند به دانش آموزان یاد دهند تا از اندیشههای یک بعدی و یک جانبه دست بردارند و چند بعدی و غیر محافظه کارانه فکر کنند.
آموزگاران میتوانند براي ايجاد سؤالات تازه در ذهن کودکان و دانشآموزان، آنها را راهنمايي کنند. آموزش بايد طوري باشد که او را به طرف پرسشهاي تازه هدايت کند. معلم بايد هنگام جواب دادن به سؤالات کودک، او را به سمت مهارتهاي جديد سوق دهد و از به کار بردن کلماتي مانند بله، خير، هرگز و امثال آن دوري کند. اين نوع جوابها نميتواند ارتباط کاملي بين سؤالات کودک و معلومات قبلي او برقرار کند.
با پاسخهاي صحيح و مناسب به پرسشهاي کودک، حس کنجکاوي را در او پرورش دهیم. سؤال، در واقع انعکاسی از ذهن تشنهاي است که ميخواهد با دريافت جواب از فردي، که بهتر از او ميداند، خود را سيراب کند، اگر چهاحتياج، بايد فوراً برآورده شود، اما کمي مکث بين سؤال و جواب، غالباً ميتواند افکار و ايدهاي مفيد جهت مباحثه و گفتگو به بار آورد.
سوق دادن دانشآموزان به سوی کتابخانه برای فعالیتهای غیر درسی نیز میتواند در این زمینه یاری رسان باشد. معلمان به خصوص معلمان پرورشی میتوانند علاوه بر فعالیتهای درسی با تکالیف پژوهشی و جستجو از طریق کتاب و منابع کتابخانهای، دانشآموزان را با محیط کتابخانه آشنا کنند. برای یافتن پژوهش و مراجعه به قفسه کتابها در کتابخانه، دانشآموزان علاوه بر موضوع مورد پژوهش خود با موضوعات مرتبط نیز آشنایی پیدا میکنند. در این بین هم کتابها را لمس کرده و علاقه به خواندن آنها پیدا میکنند و موضوعات مختلف دانش را مورد وارسی قرار میدهند، و هم میتوانند با دنیای عظیم کتابخانه آشنایی پیدا کنند.
کتابخانه نیز باید محیط را برای کودکان و دانشآموزان آماده کند. وجود منابعی به روز که باعث پرورش خلاقیت در آنها میشود، و با توجه به سن و سلیقه کودکان مانند کتابهایی که باعث ایجاد پرسش میشوند و یا منابعی با موضوعاتی مانند تخیل، داستانی، علوم کاربردی و... نقشی مهم در پرورش خلاقیت و تربیت دانشمندان خلاق برای آینده میشود.
نتیجه گیری:برای داشتن کودکانی خلاق که بتوان آینده را به آنان سپرد، همکاری و تعامل این مثلث فرهنگی (والدین، آموزش و پرورش و کتابخانه) امری لازم و اجتنابناپذیر است.
اگر میخواهیم کشوری پویا و آباد داشته باشیم که حتماً خواسته همۀ جوامع و ملتهاست باید بدانیم که این آبادانی از مسیر آگاهی و دانایی میگذرد. انتخاب هدفمند و کارشناسی شدۀ منابع آگاهیبخش به کودکان به عنوان سکانداران آیندۀ کشور، با درایت و علاقه اندیشیدن نهادهای دخیل در این امر، امکانپذیر است.
والدین باید بدانند کودکانشان چه میخواهند و استعدادهایشان را درک کنند، آموزش و پرورش با تفکر آموزشی مناسب، میتواند از نونهالان و نوجوانان خام، افرادی کتابخوان و اهل مطالعه و تحقیق بسازد و کتابخانههای عمومی با ایجاد روشهای نوین و بروز بودن منابع، زمینه ساز گسترش فرهنگ کتابخوانی و مطالعه خواهند شد.
باید بپذیریم که منابع آگاهیبخش و دانایی آفرین در روزگار ما از مرز کتاب عبور کرده و رسانههای فراوانی پای در این راه گذاشتهاند. چه بهتر که متولیان امر، خود را در حصار کتاب به عنوان تنها منبع علم و دانش محصور نکنند و با درک شرایط روز، انتخاب های مناسبی را بر یر راه علاقمندان و تشنگان فراگیری دانش قرار دهند.