به گزارش
بلاغ، دین، فرهنگ و تاریخ ما اُنس و الفتی دیرینه و همیشگیبا کتاب و کتابخوانی دارد. در اثبات این مهم همین بس که معجزه پیامبر گرامی اسلام(ص)، کتاب انسانساز قرآن کریم است. حضرت علی علیهالسلام اولین امام شیعیان درباره کتاب ميفرمايند: كسيكه با كتابها آرامش مييابد، هرگز آسايش از او سلب نميشود. در قرآن و اسلام، کتاب و کتابخوانی از جايگاهیبس عظيم برخوردارند. بررسی آماری محتوای کلام الله مجيد نشان داد که واژه کتاب به اشکال مختلف 255 بار، واژه علم 582 بار، واژه قلم 2 بار، و واژه اقرأ 3 بار در قرآن تکرار شده است، و اولین سورهای که بر پیامبر اعظم نازل شد سوره علق بود که با کلمه "اقراء" آغاز میشود و این خود نیز نشانگر اهمیت بالای کتاب و کتابخوانی و لزوم توجه بیش از پیش به این مقوله است.
در زمینه مطالعه و كتابخواني آثار مکتوب و مقالات متعدد فراوانیبه چاپ رسیده است، یکی از مهمترین ایرادهای وارده بر آثار منتشر شده آن است که بیشتر جنبه توصیفی و نظری دارند و کمتر به ارائه راهکار پرداختهاند. در این نوشتار، که با رویکردی متفاوت به رشته تحریر درآمده، بیشتر به ارائه راهکار که جنبه کاربردی دارد، توجه شده است.
روشهای کاربردی در ترویج فرهنگ كتابخواني و مطالعه در جامعه:1-کتب درسی:
يكي از قدمهاي مؤثر و عملی در ترویج فرهنگ خواندن و كتابخواني، گنجاندن مطالب مهم در زمینه فوايد مطالعه و آموزشهای لازم در این زمینه در کتب درسی دورههای ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان و دانشگاه میباشد. در کشور ما جمع نیروهای محصل اعم از دانش آموز یا دانشجو، بالغ بر بیست و پنج میلیون نفر میباشند و این یعنی حدود یک سوم کل افراد جامعه؛ پس بر مجریان تعلیم و تربیت کشور واجب است که جهت ترويج فرهنگ مطالعه و كتابخواني و اشاعه فرهنگ خواندن به نسل نو اقدامات جدیتر از خود نشان داده و در شکلهای مختلف در لا به لای کتب درسی (علیالخصوص خردسالان) به یادآوری و آموزش فرهنگ مطالعه بپردازند، البته تعیین محتوای مطالب با توجه به ظرفیتهای درک و فهم بر اساس سن و سال ، برعهده کارشناسان تعلیم و تربیت و اساتید حوزه و دانشگاه میباشد. پس در عصر جدید کتب، درسی یکی از مهمترین ابزار برای معرفی و ترویج فرهنگ كتابخواني در جامعه میباشد و عدم برنامهریزی و کمتوجهی دقیق به این بخش ممکن است در دراز مدت باعث فراموشی و بيرغبتي جامعه به خواندن و مقوله كتاب گردد.
2-روزنامهها و مجلات: ابزار فرهنگی دیگری که میتواند در خدمت معرفی و ترویج فرهنگ كتابخواني در جامعه قرار بگیرد، روزنامهها و مجلات میباشند. امروزه تقریباً اکثریت مردم جامعه به نحویبا روزنامهها و مجلات سر و کار دارند و در آینده نقش روزنامهها و مجلات افزونتر خواهد گردید. بنابراین ما میتوانیم با برنامهریزی درست، منسجم و هدفدار از رسانههای جمعیبرای آموزش مخاطبان خود استفاده نمائیم، البته ترویج فرهنگ خواندن و كتابخواني میتواند در قالب شعر، داستان، طراحی، نقاشی و سایر اشکال دیگر باشد. گاهی اوقات نوشتهای که در قالب یک داستان کوتاه ارائه شده باشد میتواند، نقش عجیب و فوقالعادهای را در مخاطب خود ایجاد کند. در این زمینه ما میتوانیم یک درخواست رسمیبه تمام نشریات کشور ارسال کنیم که حتماً بخشی از مطالب نشریات خود را به ترویج فرهنگ كتابخواني اختصاص دهند، و نشریات پر تلاش در این زمینهها را تشویق و مورد حمایتهای مالی قرار دهیم. پس نقش رسانههای جمعی، علیالخصوص روزنامهها و مجلات را نباید در معرفی و اشاعه فرهنگ كتابخواني به جامعه ضعیف در نظر گرفت و ما در صورتی در اشاعه فرهنگ خواندن و مطالعه جامعه موفق خواهیم بود که از همه ابزارها به نحو احسن استفاده نموده و توان استفاده مفید از نشریات را به حداکثر برسانیم.
3-تلویزیون:ابزار اطلاعرسانی فوقالعاده مؤثر دیگر در ترویج فرهنگ خواندن، تلویزیون است. امروزه تلویزیون در متن و بطن زندگی مردم قرار گرفته است و میشود گفت که تقریباً همه افراد جامعه از این رسانه عمومیبه نحوی استفاده میکنند. مخاطبان تلویزیون یک گروه خاص و محدود نیستند، بلکه مخاطب آن عموم مردم میباشند. پس بر مسئولین فرهنگی کشور، علیالخصوص صدا و سیما فرض است که با برنامهریزی درست و واقعبینانه از این رسانه عمومیبه نحو مطلوب و شایستهای در جهت ترویج فرهنگ مطالعه و كتابخواني استفاده نمایند. در تلویزیون، ما میتوانیم اهداف خود را در قالب فیلم، میان پردههای کوتاه، جملات کوتاه، کارتون، میزگردهاییبا مضامین كتاب و كتابخواني، مسابقاتی در این زمینه بیان نماییم، ضمناً اشاعه و ترویج باید منسجم، هدفدار و همیشگی باشد و بیشک بهترین و مؤثرترین و پرکیفیتترین ابزار در ترویج فرهنگ خواندن در عصر کنونیتلویزیون میباشد.
4-رادیو:رادیو ابزار دیگری است که مکمل کار تلویزيون در اشاعه و ترویج فرهنگ كتابخواني در جامعه است. تقریباً همه وسایل نقلیه با رادیو سر و کار دارند و طولانیبودن مسافرتها و یا تردد در شهرها، الزامات روانی برای رانندگان و مسافران ایجاد مینماید که از رادیو برای رفع خستگی و تنوع استفاده کنند. ضمناً نوع کار برخی از هموطنان به گونهای است که در حین کار معمولاً از رادیو استفاده میکنند و با توجه به اینکه مخاطبان رادیو اقشار وسیعی از مردم اجتماع میباشند، مسئولین صدای جمهوری اسلامی میتوانند به طور مرتب و در فاصلههای زمانی مشخص جمله یا حکایتی، که مروج فرهنگ كتابخواني در جامعه باشد، را بیان نموده و بدین طریق سهمی در گسترش و اشاعه فرهنگ كتابخواني در جامعه داشته باشند.
5- کتب و آثار نوشتاری:بیشک اگر ما بخواهیم در اشاعه و گسترش فرهنگ مطالعه و كتابخواني موفق و پرکیفیت ظاهر شویم، باید کتب و آثار نوشتاری فراوانی در این مورد بنگاریم و در اختیار اقشار مختلف جامعه قرار دهیم. در بسیاری از موارد سستیها و کم کاریهای ما در این زمینه باعث میشود که خدای ناکرده دشمن از موقعیتهای مناسب استفاده کند و آثار مخرب خود را گسترش داده و نسل جدید را به سمت و سویی که خود میخواهد، كه همان نسلي ناآگاه و فراري از كتاب است، سوق دهد. کار دیگری که میشود در این مورد انجام داد این است که نشریات و هفته نامه هایی ویژه مطالعه و كتاب تهیه نموده و در حجم های اندک و با قیمت های ارزان در اختیار جامعه، علیالخصوص نوجوانان و جوانان قرار داد. ما میدانیم که عصر حاضر، عصر فرهنگ و تبلیغات است و ما برای موفقتر ظاهر شدن در عرصه تبلیغات، ابزار و وسیله میخواهیم که یکی از این ابزارها کتب و آثار نوشتاریبرای اشاعه فرهنگ كتابخواني در جامعه میباشد.
6- تابلوها و بيلبوردهاي شهري:از جمله راهکارهای عملی و مؤثر برایترویج فرهنگ خواندن در جامعه، در دنیای سراسر تبلیغات امروزی استفاده از تابلوها و اتیکتهای فرهنگی – آموزشی میباشد. ما باید زمینه گسترش و ترویج فرهنگ مطالعه را از هر سو مهیا نماییم و از تمامی جوانب به مردم اطلاعات داده و ارزشهای واقعی را در مقابل چشمانشان قرار دهیم که یکی از این راههای مؤثر نصب تابلوهای فرهنگی – آموزشی در بزرگراه ها، چهار راه ها، میادین، نقاط پر تردد شهرها و مکان هایی از این قبیل میباشد. ما با نصب جملات کوتاه و یا طراحی و نقاشی موضوعاتیبا مضامین كتاب و فوايد مطالعه و خواندن باید از هر سو بمباران تبلیغاتی – هدایتی و فرهنگی خویش را بر افراد سرازیر نماییم، در نهایت تمامی این آموزشها و ابزارها باعث ارتقاء و ترویج فرهنگ كتابخواني و مطالعه مفيد در جامعه میگردد.
7-برگزاری مسابقات سراسری مستمر كتابخواني:از جمله راهكارهاي دیگری که ما میتوانیم در زمینه ترویج فرهنگ كتابخواني از آن مدد بطلبیم، برگزاری مسابقات سراسری كتابخواني و خواندن در کشور میباشد. معمولاً کلمه « مسابقه » به دلیل اثرات مثبت روانی که در افراد ایجاد می کند، سبب میشود که مخاطبان مسابقات با دقت و موشکافی بیشتری به مسئله مورد نظر بنگرند. سوالات مسابقه میتوانند تستی یا تشریحیباشد و مجریان برگزار کننده این مسابقات میتوانند كتابهايي در حوزه هاي مختلف شناسايي و در تيراژ فراوان در اختیار علاقمندان قرار دهند. با برگزاری این قبیل مسابقات ما به دو هدف عمده رسیدهایم : اول این که همگان را به مطالعه و خواندن كتاب فرا خواندهایم؛ دوم این که ما میتوانیم از شرکت کنندگان، راهکارهایبهتری را برای گسترش فرهنگ خواندن بیابیم. در نتیجه در روشهای جدیدتر آن راهکارها را نیز به کار گیریم. البته هدف اصلی از برگزاری این گونه مسابقات جلب توجه عامه مردم به سوی فرهنگ كتابخواني و مطالعه میباشد که یقیناً از طریق این گونه فعالیت های فرهنگی ما به اهداف خود خواهیم رسید.
8- استفاده از نقاشی، طرح ها و آثار گرافیکی:در بعضی موارد برای اینکه اثرات روانی – اجتماعیترویج را بالا برده و بر کیفیت اطلاع رسانی خود بیافزاییم لازم است که فرهنگ ترویج را از حالت یکنواخت و یکسویه خارج نموده و به امر اطلاع رسانیتنوع ببخشیم.
در این خصوص ما میتوانیم طرح ها و آثار گرافیکی و یا نقاشی را برگزینیم. گاهی اوقات تأثیر و اثر یک طرح یا نقاشیبه مراتب بیشتر از آثار نوشتاری و قلمی میباشد که این طرحها علیالخصوص برای دانش آموزان و نوجوانان جذابیت بیشتری خواهد داشت. در مورد موفق شدن در این زمینهها ما میتوانیم از هنرمندان محبوب و برجسته کشور مدد بطلبیم و آنان را به یاری خویش فرا خوانیم. البته آثار این قسمت میتواند به دو دسته عمومی و اختصاصیتقسیم گردد. در طرحهای عمومی ما اشکال و آثاری را که برای عامه مردم قابل درک و تصور است. ترسیم می نماییم و در طرح های اختصاصیبه تناسب نوع، جنس و سن و سال و سطح درک و فهم افراد، آثاری را که بار ترویج فرهنگ مطالعه و كتابخواني دارد را ارائه می نماییم. این طرح ها و آثار میتواند بر رویبعضی از ساختمان های نقاط پر تردد شهرها و یا مکان هایی از این قبیل ترسیم گردد.
9-نقش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهاد كتابخانه هاي عمومي كشوربدون تردید بانیان سهیم در گسترش فرهنگ كتابخواني و مطالعه دو نهاد فرهنگ وارشاد اسلامي و نهاد كتابخانه هاي عمومي كشور میباشند. جهت گیری های درست و منطقی این دو ارگان حساس میتواند زمینه هایترویج فرهنگ كتابخواني را گسترش بیشتریبدهد ، این دو نهاد با امکانات متعدد فرهنگی که در اختیار دارند میتوانند بستر سازی نموده و با چاپ آثار ،پوستر، عکس ها ، زندگی نامه ها و ٠٠٠ گسترش فرهنگ خواندن كتاب را ارتقا بخشند.
در حقیقت گسترش و ترویج فرهنگ كتابخواني یک کار تبلیغاتی – فرهنگی میباشد و دنیای حاضر نیز دنیایتبلیغات میباشد . پس لازم است با تبلیغات درست ، منسجم و هدفدار از سوی ارگان های ذیربط به نحو بهتر و شایسته تری كتاب و فوايد مطالعه را به مردم معرفی نماییم ، که در این خصوص نقش نهاد كتابخانه هاي عمومي و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حساس تر و کلیدیتر میباشد.
10-حوزههای علمیه و دانشگاههادو کانون حساس و بسیار مهم ارتقاء فرهنگ و دانش در جامعه ، حوزه و دانشگاه میباشد ، بانیان تبلیغ و هدایت از حوزه ها بر می خیزند ، و پرچمداران علم و دانش و تخصص از دانشگاه ها . اگر فرهنگ كتابخواني و مطالعه دقیقاً به این دو قشر تجویز شود ، به طور قطع آنان ، آن فرهنگ را در جامعه گسترش داده در نتیجه کل جامعه مروج فرهنگ كتابخواني و مطالعه مفيد خواهند شد . پس توجه به حوزه ها و دانشگاه ها و آموزش درست فرهنگ كتابخواني و بيان فوايد كتاب به آنها در حقیقت راهکاری موثر در ترویج آن خواهند بود .
11-نقش خانواده ها در گسترش فرهنگ كتابخواني و عادت به مطالعهروانشناسان ثابت کردهاند که شخصیت و هویت کودک در مراحل اولیه در خانواده شکل میگیرد، کودک مانند مومی است که میشود هرگونه که خواست به آن حالت داد، بنابراین اگر والدین دوست دارند که فرزنداني اهل مطالعه و كتاب و خوش فكر داشته باشند، باید بذرها و زمینه های آن را در کودکی استحکام بخشند و خود علاقهمند به كتاب و كتابخواني بوده تا بتوانند مروج اين عادت حسنه در محیط خانواده باشند، چرا که الگوی کودک، والدین و اعضای خانواده میباشد.
12-تشویق و معرفی خانواده های كتابخوان نمونهاز جمله اقدامات تشویقی – روانی مؤثر در ترویج فرهنگ كتابخواني، معرفی خانوادههای نمونه در مطالعه و كتابخواني میباشند. ما میتوانیم با یک برنامهریزی ساده و در عین حال دقیق و جامع، سالانه در هر شهر، استان و در انتها کشور خانواده هایی که از هر لحاظ كتابخوان محسوب ميشوند و در سایر زمینهها نیز موفق و پرتلاش بودهاند به جامعه معرفی نموده و از آنان تجلیل به عمل بیاوریم ، حرکتهایی این چنینی میتواند عاملی مؤثر در اشاعه و ترویج فرهنگ كتاب و كتابخواني در جامعه باشد و دیگران نیز با الگوبرداری از این خانواده ها، آیندهای موفق همراه با سعادت را برای خویش به ارمغان بیاورند. البته باید توجه داشته باشیم که ماهیت تشویق ها مختلف است و میتواند بار عاطفی، مالی، تشریفاتی، شغلی، سیاسی، عملی و امثال آن داشته باشد که تمام این موارد میتوانند در ترویج فرهنگ مطالعه و خواندن مورد استفاده قرار گیرند.
13-آموزش كتابخواني و برگزاري زنگهاي مطالعه در مدارسمدارس مراکز تعلیم و تربیت و تزکیه اند. اختصاص ساعتي با نام زنگ مطالعه و كتابخواني و اجراي برنامه هاي متنوع و مفرح مرتبط با كتاب از جمله قصه گويي و نمايشهاي عروسكي و جمع خواني و.... مي تواند نقش موثري در علاقه مند ساختن دانش آموزان به كتاب و كتابخواني داشته باشد.
14-رشد و توسعه كتابخانههاي عمومي: کتابخانه میتواند نقش اساسی در توسعه عادت به مطالعه داشته باشد. زیرا همچون پناهگاه امن اجتماعی، در محیطی سالم، محتوای منابع و اطلاعات مورد نیاز را به صورت نظاممند در اختیار جامعه قرار داده و با الگوسازی، عادت مطالعه را در سطح جامعه توسعه می دهد. توسعه کمی و کیفی کتابخانهها، بویژه کتابخانه هایی که در سطح گسترده ایبا جامعه در ارتباطند در توسعه عادت به مطالعه نقش بسزایی ایفا میکند.
امیدواریم با بهره گیری از موارد مطرح شده فوق شاهد گسترش روز افزون علاقه مندان حوزه كتاب و كتابخواني و بالا رفتن سطح آگاهي عمومي جامعه خود بوده و انشاءالله به زودي جامعهای كتابخوان به معنای حقیقی آن داشته باشیم.