شاخص ارزیابی عملکرد نمایندگان مجلس چیست؟

به گزارش بلاغ، درخصوص نحوه اداره جامعه و چگونگی ساختار اداری کشور از بدو تأسیس جامعه بشری تاکنون بین دانشمندان و تئوری پردازان بحث های متفاوت و بعضاً متضادی مطرح گردیده که در کتب و رشته های مربوطه این بحث ها بطور مبسوط تبیین گردیده است. پدیده دموکراسی و تئوری اداره امور جامعه بر مبنای اراده و رأی مردم از دیرباز در جوامع بشری مطرح بوده و صرف نظر از چند و چون این مسئله پذیرش دموکراسی به عنوان روش اداره کشور با رعایت هنجارهای ملی در بسیاری از کشورهای جهان با استقبال روبرو شد.

درباره انتخابات مجلس شورای اسلامی، شاخص ها، کارکردها، آفات یک انتخابات در ابعاد مختلف و چگونگی رفع آن ها و شرایط عام و خاص یک نامزد انتخابات، مطالب زیادی را می توان مطرح کرد که در این فرصت بخش اول آن بر روی خروجی قرار خواهد گرفت.

بعد از انقلاب اسلامی برابر قانون اساسی مبنای اداره کشور، اراده مردم مطابق آراء بی واسطه یا با واسطه رأی دهندگان می باشد. مردم سالاری و رأی سالاری مردم با پذیرش مبانی نظری "مردم سالاری دینی" از خصیصه های دموکراسی در ایران است.

یکی از بارزترین مصادیق جمهوریت و دموکراسی دینی در ایران، مجلس شورای اسلامی و انتخاب نمایندگان مجلس با رأی مستقیم مردم در چهارچوب قوانین موضوعه می باشد. در هفتم اسفند 94 بزرگترین واقعه سیاسی در تقویم سیاسی سال 94 با انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی رقم خواهد خورد. در این انتخابات از 290کرسی مجلس 12 کرسی سهم استان مازندران است.

به نظر می رسد در جهت تنویر افکار عمومی و تبیین وظائف و اختیارات نمایندگان مجلس و مطالبات حقیقی مردم از نمایندگان در چارچوب قوانین ذیربط هرچقدر مطلب و تحلیل نوشته شود، در مقیاس با اهمیت مجلس اندک و جای کار فراوانی در این حوزه وجود دارد. توضیح و تشریح موضوعاتی مانند:

- وظایف اصلی نمایندگان مجلس

- شرایط لازم و کافی برای نمایندگان کارآمد و موثر در مجلس، کشور، استان و حوزه انتخابیه

- نسبت کارآمدی نمایندگان اصلح با توسعه کشور، استان و حوزه انتخابیه

- نسبت مطالبات شخصی و محلی عده ای از مردم با ایجاد انحراف در وظائف نمایندگی

- جایگاه نمایندگی و وظائف نمایندگان از منظر امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری

مسائل مشابه آن در شفاف سازی فضای حاکم بر انتخابات، اصلاح برخی افکار و مطالبات غیر مرتبط برخی از افراد، نصرت و یاری رساندن به مردم در انتخاب نماینده اصلح و شایسته، موثر و مفید خواهد بود. در این تحریر در نظر است تا به تبیین برخی از موضوعات مرتبط با وظائف نمایندگان، شرایط کلیدی و مهم نماینده در تراز جمهوری اسلامی، استان و حوزه انتخابیه، آسیب شناسی فضای حاکم بر انتخابات در حوزه های انتخابیه استان مازندران بطور اختصار اشاره گردد.

شاخص ارزیابی عملکرد نمایندگان مجلس

یکی از موضوعاتی که در بین بسیاری از افراد، خواص، رسانه ها و محافل علمی، سیاسی، مذهبی و حتی در میان تشکل های سیاسی و احزاب مغفول مانده و یا کمتر به آن توجه گردیده است ملاک و معیارهای ارزیابی عملکرد نمایندگان در چهارچوب وظائف اصلی نمایندگان است. به بیراهه رفتن معیارها و نوع قضاوت های غیرکارشناسی نسبت به وظائف نمایندگان کار را به جایی رساند که بین دوغ و دوشاب تفاوت قائل نشده و بعضاً وارونه به قضاوت می نشینیم و تأسف بارتر آن که حتی برخی نمایندگان مجلس و یا کاندیداهای مجلس کارنامه یا برنامه و وعده های خود را در تناقض با وظائف اصلی نمایندگی گزارش یا ارائه می نمایند.

یکی از مسئولیت های مهم در حوزه بررسی کارنامه نمایندگان و یا تبیین شرائط خاص و ویژه جهت احراز سمت نمایندگی متوجه رسانه های مکتوب، منطوق، مسموع، مجازی یا حقیقی خواهد بود.

اگرچه باید اعتراف کرد برخی از رسانه ها مغلوب حرکت های پوپولیستی گشته و در تغایر با شرح وظائف نمایندگان در قانون اساسی و دیگر قوانین موضوعه و رهنمودهای امام (ره) و مقام معظم رهبری به ترسیم چهره نمایندگان مجلس غیر از چهره مقنن و ناظر عالیه بر امور کشور روی آوردند.

به عنوان مثال با تورق به روزنامه ها و مجلات و یا بررسی برخی سایت ها و یا حتی در ارائه کارنامه برخی نمایندگان، مشاهده می گردد که در این رسانه ها و گزارش ها تنها ملاک نماینده فعال و غیر فعال امضاء نماینده در ذیل طرح هاست که این خطایی بزرگ است.

در این خصوص قبل از ترسیم شاخص های ارزیابی عملکرد نمایندگان و یا ارزیابی وعده ها و برنامه های کاندیداها با وظائف اصلی نمایندگان چند نکته مقدماتی یادآوری می گردد:

نکته اول ) وظائف و اختیارات نماینده در قانون اساسی و قانون آئین نامه داخلی مجلس به وضوح تبیین شد.

نکته دوم ) برخی از بایدها و نبایدهای رفتار نماینده مجلس از جمله عدم سوء استفاده از امتیازات نمایندگی در ماده 4 قانون نظارت مجلس بر رفتار نمایندگان تصریح شد.

نکته سوم ) مهمترین وظائف نماینده مجلس از جمله در:

الف) اصول 67، 84، 86، 88، 89 قانون اساسی

ب) مواد 109، 112، 131، 132، 149، 150، 192، 197، 209، 212، 214، 222، 231 آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی ذکر گردید.

نکته چهارم ) اصلی ترین و مهم ترین رکن مجلس شورای اسلامی، نماد حقیقی، شاکله حقوقی و فلسفه وجودی مجلس، جلسات علنی و غیرعلنی رسمی مجلس شورای اسلامی و مذاکرات مطروحه در آن است. صحن علنی مجلس آینه تمام نمای نقاط قوت یا ضعف یک نماینده محسوب می گردد. درخشش و مشارکت عالمانه یک نماینده در مذاکرات و قیل و قال نماینده در صحن علنی نشانه بارز توانمندیهای اوست.

شاخص های اصلی ارزیابی عملکرد و کارنامه نماینده مجلس عبارت است از:

1) نطق: تعداد نطق های ارائه شده در صحن علنی و جلسات رسمی مجلس شورای اسلامی یکی از وظائف نمایندگان است. برابر قوانین موضوعه اهم نطق های قابل ارائه در مجلس:

الف ) نطق میان دستور؛ برابر ماده 109 آئین نامه داخلی مجلس در هرسال یکبار به مدت 7 دقیقه می باشد.

ب) نطق اضطراری؛ برابر ماده فوق الذکر هر 2 ماه یکبار بمدت 5 دقیقه با قید قرعه از بین داوطلبان صورت می پذیرد.

ج ) نطق مخالف یا موافق کلیات بودجه بمدت 10 دقیقه

د ) نطق موافق یا مخالف رأی اعتماد به وزراء بمدت 15 دقیقه

هـ ) نطق موافق یا مخالف استیضاح وزراء

و ) نطق موافق یا مخالف استیضاح رئیس جمهور

ز ) نطق سوال کننده از وزیر یا رئیس جمهور

2 ) تذکر: یکی از مصادیق و ابزار تقنینی و نظارتی نماینده استفاده از ظرفیت تذکر برابر اصل 88 و مواد 112، 192، 197 و 208 قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی می باشد. مطابق مواد موصوف می توان گفت تذکر سه نوع است:

الف ) تذکر شفاهی در صحن علنی به مدت 2 دقیقه در هر ماه یکبار

ب) تذکر کتبی؛ مطابق فرم مخصوص و درج موضوعات منظوره در آن جهت ارائه به هیأت رئیسه و قرائت آن توسط دبیر هیأت رئیسه در جلسه علنی

ج ) تذکر آئین نامه ای و اخطار قانون اساسی در مذاکرات مجلس به مدت 3 دقیقه درخصوص دستور جلسه

3) اظهارنظر درخصوص دستور جلسه و مذاکرات مجلس در صحن علنی یا غیرعلنی رسمی.

به درستی می توان گفت که اصلی ترین موضوع ارزیابی عملکرد هر نماینده منوط به همین شاخص است و بقیه شاخص ها با همه اهمیت آن تحت الشعاع نقش آفرینی، کم نقشی یا بی نقشی نماینده مجلس در فرآیند قانونگذاری در صحن علنی مجلس قرار دارد. در این قسمت به اهم مؤلفه های قابل اظهارنظر در مشروح مذاکرات مجلس اشاره می‌شود:

الف ) موافق کلیات طرح یا لایحه بمدت 5 دقیقه

ب) مخالف کلیات طرح یا لایحه بمدت 5 دقیقه

ج ) موافقت با مواد و پیشنهادهای مطروحه درخصوص طرح یا لایحه در حال بررسی بمدت 5 دقیقه

د ) مخالفت با مواد و پیشنهادهای مطروحه در جلسه بمدت 5 دقیقه

ه ) ارائه پیشنهادها برابر جزء‌ 3 بند الف ماده 112 قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی

و ) ارائه پیشنهادها جهت الحاق، حذف یا اضافه شدن به طرح ها و لوایح قانونی به منظور چاپ و ارائه در صحن علنی برابر مواد 149 و 150 قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی

4) ارائه طرح: یکی از مجاری سه گانه تدوین و تصویب قانون در مجلس، ارائه طرح توسط حداقل 15 نفر از نمایندگان مجلس است. نقش نماینده در تهیه و تدوین و آماده سازی طرح و بالاخص موافقت یا مخالفت با طرح های ارائه شده در صحن علنی کاری مهم و اثربخش است.

دراین خصوص به نقل از یکی از کارشناسان امور تقنینی مجلس که گفت «بین مدون طرح با ممضی طرح تفاوت وجود دارد، از جهت شکلی هرکسی که پای طرح را امضا می کند طراح محسوب می شود اما به لحاظ ماهوی و حقیقی طراحان طرح در مجلس آن کسانی اند که طرح را تدوین می نمایند.زیرا امضا زدن طرح در ذیل طرح­ها که به شکل دستگردان در مجلس عمل می­شود کار مهمی نیست و حقیقتا جز کارنامه نماینده محسوب نمی­گردد، زیرا تدوین طرح، نیاز به دانش و تسلط بر موضوعی از موضوعات مندرج در طرح دارد والا امضا کردن، کار سهل و آسانی می باشد.»

علاوه بر آن رویه موجود در مجلس نیز این گونه است که 4 یا 5 نفر اول امضاء زننده طرح جزء طراحان واقعی هستند بقیه افراد صرفاً امضا کننده طرح هستند. طراحان واقعی طرح کسانی هستند که یا برابر ماده 132 قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی در کمیسیون ذیربط جهت ادای توضیح حضور می یابند و یا به عنوان طراح و پیشنهاد دهنده در صحن علنی مجلس صحبت می کنند.

5) سئوال از وزراء و رئیس جمهور برابر اصل 88 قانون اساسی و مواد 209 و 212 قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی

6) استیضاح وزراء و رئیس جمهور برابر اصل 89 قانون اساسی و مواد 22 و 231 قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی

7) تحقیق و تفحص برابر ماده 214 قانون آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی

8)...

با استفاده از شاخص های هفت گانه و با عنایت به واقعیت موجود در ادوار مجلس می توان گفت:

الف) سهل ترین کاری که نیاز به تخصص و دانش خاصی ندارد استفاده از ابزار تذکر کتبی به مسئولین ذیربط است. به همین خاطر است که اکثریت نمایندگان در این شاخص اعداد و ارقام قابل ارائه دارند. اگرچه کم اثرترین ابزار نظارتی نمایندگان نیز همین تذکر کتبی است و عدم تأثیر یا اثربخشی اندک آن نیز دلائل متعددی دارد.

یکی از دلایل عدم تأثیر آن، کثرت تذکر صادره به مسئولین کشور است. به عنوان مثال برابر گزارش و اطلاعات واصله در مجلس نهم تا پایان اردیبهشت 94 تعداد تذکر کتبی نمایندگان به وزراء 6200 مورد و 1032 مورد نیز به رئیس جمهور تذکر داده شد. بدیهی است این حجم کثیر از تذکرات به دولت، بلااثر بوده و به نوعی نقش کارآمدی ابزار تذکر به عنوان یکی از ساز و کارهای نظارتی نمایندگان را زیر سوال می برد.

ب) ابزار دیگر نظارتی نمایندگان استفاده از سئوال از وزراء و رئیس جمهور است. این ابزار نیز بنابه تجربه ادوار مجلس اثربخشی جدی خود را از دست داده است و یکی از دلائل آن مقدار سئوالات متعدد از وزراء است.

در مجلس نهم تا پایان اردیبهشت 94 از وزرای دولت 1959 سئوال مطرح شد. صرف نظر از انگیزه های نمایندگان سئوال کننده، می توان پیش بینی کرد که طرح این تعداد از سطح سئوال با فلسفه وجودی سئوال از وزراء تناسب مقبولی ندارد.

ج) مهم ترین مولفه ای که دلالت بر توانمندی، کارآمدی و قابلیت یک نماینده دارد همان نقش فعال، عالمانه و هوشمندانه نماینده در اظهارات و ارائه نظر درخصوص دستور جلسه علنی و مشارکت منطقی در موافقت یا مخالفت و ارائه پیشنهادها، تذکرات آئین نامه ای و اخطار قانونی در موضوع مطروحه در جلسات علنی مجلس است.

با توجه به مطالب پیش گفته مهم ترین شاخص های ارزیابی عملکرد نمایندگان همان موارد هفت گانه با مصادیق ذیل هریک از آن خواهد بود. شاخص های ارائه شده علاوه بر اینکه معیاری برای سنجش کارنامه کسانی است که سابقه نمایندگی دارند بلکه محکم ترین معیار نیز برای سنجش ظرفیت ها و قابلیت های کاندیداهای مجلس با نوع وظائف و مسئولیت های خطیر نمایندگی است. زیرا به حکم عقل بین ظرف و مظروف باید تناسب وجود داشته باشد. مظروف هفتگانه در ظرفی قابل گنجایش است که قابلیت حمل، نقل و نگهبانی آن را داشته باشد والا مصداق تحویل ذوالفقار علی (ع) به شخص فاقد اهلیت است که هم قادر به استفاده کارآمد از ذوالفقار نیست و هم به خودزنی و ایجاد خسران به دیگران و جامعه منجر خواهد شد.

در پایان مروری بر سخنان رهبر معظم انقلاب در تاریخ 28/3/86 خطاب به نمایندگان مجلس هفتم،بدون تردید راه را به روشنی نشان می دهد و چراغ راه اینده خواهد بود:

«در مجلس نباید نماینده فلان منطقه تصور کند که هنر نمایندگی او در این است که برای آن منطقه دائماً پشتیبانی جلب کند. اصلاً مسأله نماینده مجلس این نیست. نباید فکر کنیم که چون ما نماینده فلان شهر یا فلان استانیم، مرتب باید برای آن شهر یا استان امتیاز بگیریم. این یک میدان رقابت غلط و بی برنامه و نادرستی است که تبعات بدی هم دارد. شما درست است که از فلان نقطه کشور انتخاب شده اید اما فقط نماینده آنجا نیستید، شما نماینده همه ملت ایرانید. شأن مجلس هم قانون گذاری است، نه گرفتن تسهیلات و کمک های عمرانی و غیره برای آن منطقه خود. به قانون اساسی هم نگاه کنید شأن شما این است که قانون بگذارید.»

ادامه دارد ...