دیوید لاج یکی از نویسندگان و نقادان بزرگ معاصر است. او که در حوزه نقد داستان چهره‌ای مطرح و شناخته شده است، کتاب‌های متعددی در این موضوع دارد که «هنر داستان نویسی» یکی از جدیدترین آنهاست. «هنر داستان نویسی، با نمونه‌هایی از متن‌های کلاسیک و مدرن» مجموعه مقالاتی درباره جنبه‌های مختلف داستان نویسی است. لاج ابتدا این مقالات را در فاصله سال های ۱۹۹۱ و ۱۹۹۲ در ستون هفتگی ثابتی در روزنامه اینیپندنت آن ساندی منتشر کرده و در هرمقاله به اختصار درباره یکی از جنبه‌ها یا شیوه‌های داستان‌نویسی صحبت کرده است. روش جالب او در این مقالات این است که ابتدا چند پاراگراف از نمونه‌های موفق از رمان‌های مطرح در موضوع مورد بحث را نقل می‌کند و سپس با تکیه بر نکات همان نمونه‌ها، بحث خودش را شروع می‌کند. آغاز رمان، مولف مداخله گر، تعلیق، زاویه دید، معرفی کاراکتر، شکستن زمان و… بخشی از عناوین پنجاه فصل کتاب را تشکیل می‌دهند. موضوعاتی که در عالم داستان نویسی و داستان خوانی اهمیت دارند و هر نویسنده یا خواننده‌ای باید با آنها آشنایی داشته باشد.
نمونه‌های کتاب، طیف وسیعی از آثار نویسندگان انگلیسی زبان همچون جین آستین، تاماس هاردی، جیمز جویس و اسکات فیتزجرالد… تا سلینجر و پل آستر را دربر می‌گیرد. در مجموع پنجاه فصل کتاب، دیوید لاج به سراغ بیش از دویست اثر داستانی کلاسیک و مدرن رفته و قطعه‌های مختلفی از آنها را مثال زده است. کاری که هم درک موضوع مورد بحث را برای خواننده آسان ساخته، هم کتاب را از جنبه صرفا تئوریک بیرون آورده و استفاده از شاهکارهای دنیای ادبیات با تنوعی که دارند، حال و هوای خوبی به کتاب داده و آن را جذاب و دلنشین کرده است.
«رمان چه موقع شروع می‌شود؟ جوابش سخت است. به سختی جواب این سوال که جنین چه موقع می‌شود شخص. خلق رمان فقط در موارد استثنایی با نوشتن یا ماشین کردن کلمات اولیه شروع می‌شود. بیشتر نویسنده‌ها مقدماتی فراهم می‌آورند، ولو در ذهنشان. خیلی‌ها هم هفته‌ها یا ماه‌ها زمینه چینی می‌کنند، نمودارهایی از پیرنگ یا طرح داستانی می‌کشند، شرح حال و مشخصاتی برای کاراکترها می‌نویسند، و ایده‌ها، محیط ها، موقعیت‌ها، شوخی‌ها و چیزهای دیگری را یادداشت می‌کنند که در جریان نوشتن داستان به آنها نیاز دارند. هر نویسنده‌ای طرز کار خودش را دارد… به هرحال برای خواننده، رمان همیشه با همان جمله اول شروع می‌شود. (که البته این شاید همان جمله‌ای نباشد که رمان نویس قبل همه جمله‌ها نوشته است) سپس نوبت می‌رسد به جمله بعدی، باز هم جمله بعدی و… . یک سوال سخت دیگر هم این است که آغاز رمان کجا تمام می‌شود. در پاراگراف اول، چند صفحه اول، یا فصل اول؟ هر طور که تعریفش کنیم، آغاز رمان، نوعی آستانه یا درگاه است که جهان واقعی را که ما در آن زندگی می‌کنیم از جهانی که رمان نویس در خیالش ساخته است جدا می‌کند. به قول معروف «ما را می‌برد تو»… بیشتر خواننده‌ها لااقل تا چند صفحه نویسنده را سبک سنگین می‌کنند و دودل می‌مانند، بعد تصمیم می گیرند که از آستانه در برگردند یا نه. اما در این دو نمونه‌ای که آوردیم، احتمالا دودل نمی‌مانیم، یا دودلی‌مان خیلی کم است. در هر دو نمونه، با همان جمله اول به «قلاب» گیر می‌کنیم»
رضا رضایی یکی از مترجمان حرفه‌ای معاصر است که ترجمه‌های او همیشه دقیق و وفادار به متن اصلی و در عین حال روان و هنرمندانه بوده‌اند. وی مترجمی است که تا جای ممکن سعی می‌کند حال و هوای متن اصلی را در ترجمه رعایت کند. به همین دلیل است که مطالعه آثار او تمرین خوبی برای علاقه‌مندان به ترجمه است. یکی از ایده‌های مترجم در این کتاب این است که قبل از ترجمه بخش نمونه‌های رمان‌ها، عین متن انگلیسی آنها را هم نقل کرده است. همین اتفاق نادر که در نگاه اول برای خواننده فارسی زبان ممکن است کاری بیهوده به نظر بیاید، نمونه‌های فوق العاده‌ای برای تمرین ترجمه در اختیار علاقه مندان این حوزه قرار داده است. شما می‌توانید ابتدا متن انگلیسی را خوانده و آن را ترجمه کنید و سپس در صفحه بعد با ترجمه آقای رضایی از آن متن مقایسه کنید و هم چنانکه از اشکالات کارتان آگاه می‌شوید، زیر و بم‌های ترجمه را هم یاد بگیرید. باتوجه به کثرت و تنوع متون استفاده شده در متن اصلی، کتاب امکان تجربه و آشنایی با حدود دویست نمونه متفاوت از متون انگلیسی با سبک‌ها و قلم‌های مختلف و در دوره‌های زمانی گوناگون را در اختیار خواننده می‌گذارد.
«ساده‌ترین راه داستان گفتن، که هم نقالان دوره گرد در پیش می‌گرفتند و هم پدر و مادرها موقع خواب بچه‌ها در پیش می‌گیرند، این است که از ابتدا شروع کنید و ادامه بدهید تا برسید به آخر یا جایی که شنونده خوابش ببرد. اما حتی در قدیم هم قصه گوها متوجه بودند که با دورشدن از سیر تقویمی می‌شود نمودها و اثرهایی باقی گذاشت. روایت کلاسیک از وسط داستان شروع می‌شد. مثلا روایت اودیسه از وسط سفر پرخطر قهرمان از جنگ تروا به سوی وطنش آغاز می‌شود، بعد بر می‌گردد به توصیف ماجراهای قبلی، و سپس داستان را تا پایان آن در ایتاکا دنبال می‌کند. با شکستن زمان است که روایت به نمایش پیاپی وقایع خسته کننده بدل نمی‌شود، و ما امکان می‌یابیم میان وقایعی که بسیار مجزا از یکدیگرند رابطه علت و معلولی یا ربط کنایی پیدا کنیم. عقب گرد در کانون روایت می‌تواند تعبیر ما را از اتفاقی که بعدا در تقویم داستان می‌افتد ولی ما قبلا در متن آن را تجربه کرده‌ایم، دگرگون کند. این ترفند در سینما رواج دارد و به آن فلاش بک می‌گویند»
اگر به داستان نویسی علاقه مندید یا دستی برقلم دارید، اگر صرفا خواننده‌ای حرفه‌ای هستید که دوست دارد با فوت و فن‌های رمان نویسی آشنا شود، اگر به حوزه ترجمه علاقه‌مندید و دنبال نمونه‌هایی خوب و متنوع برای تمرین ترجمه می‌گردید، حتما از مطالعه کتاب «هنر داستان نویسی» لذت خواهید برد.
کتاب هنر داستان نویسی را نشر نی در ۴۲۰ صفحه منتشر کرده است. این کتاب در سال ۱۳۹۳ برای بار سوم تجدید چاپ شده است.
*عکس‌ها از غزاله صباغیان طوسی