میرزا فتحعلی آخوندزاده و جریان شبه روشنفکری در ایران

 

آخوندزاده در دوره ای از زندگی اش افسر ارتش تزاری بوده و با محافل ماسونی ارتباطاتی داشته و ایرانیان را دعوت به تشکیل این گونه انجمن ها می کرده است. او همچنین با برخی از شاهزادگان قاجاری و محافل درباری مراودات داشت و "سیره پیگلم" دختر وی عروس بهمن میرزا برادر محمد شاه بود.

 

آخوندزاده الگوی سیاسی حاکم مورد نظر خود را در پادشاهان مستبد قرن هجدهم یعنی فردریک (پادشاه پروس) و پطر کبیر جست و جو می کرد.

 

 

 

 

او از سال 1266 ه.ق شروع به نگارش نمایشنامه و داستان کرد و تا سال 1273 ه.ق به فعالیت های ادبی ادامه داد. «حکایت یوسف شاه» و چند نمایشنامه از آثار این دوره فعالیت او است. درون مایه این آثار ادبی ترویج تجدد غربی و مدرنیسم است. مجموعه این آثار با ترجمه میرزا جعفر قراچه داغی تحت عنوان «تمثیلات» به فارسی منتشر گردید.

 

 

 

 

در سال 1274 هجری قمری رساله «الفبای جدید» را نوشت. او الفبای کنونی را عامل عقب ماندگی ایران می دانست و در رساله الفبای جدید پیشنهاد تغییرآن را داده است. او ابتدا معتقد به تغییر الفبا و پس از آن معتقد به تغییر کامل خط فارسی و طرز نگارش آن گردید. او هدف خود را از تغییر رسم الخط رسیدن ایران به ترقی و اروپایی شدن می داند. آخوندزاده در سال 1279ه.ق رساله «مکتوبات» را می نویسد و تا پایان عمرش به تکمیل آن در قالب «ملحقات» می پردازد. مکتوبات مجموعه آرای سیاسی و اجتماعی و دینی آخوندزاده است. او در «ملحقات نسخه کمال الدوله» در خصوص اصلاح و مبانی دینی اسلام می نویسند: " حرف منصف این است که دین اسلام بنا بر تقاضای عصر و اوضاع زمانه به پروتستانتیسم محتاج است. پروتستانتیسم کامل و موافق مشروط و برای پیشرفت و سیویلیزاسیون (تمدن) متضمن آزادی است."

 

آخوندزاده بین دین اسلام و استبداد تلازم ذاتی قائل است و در تمثیلات نیز مسلمانان را به صورت افرادی خرافه پرست و راهزن  نشان می دهد که ماموران دولت تزاری به مبارزه با آنان می پردازد. او در رساله "مکتوبات کمال الدوله" دین اسلام را با تعبیر "خیالات جفنگ و عقاید پوچ" نام می برد و آن را موجب عقب ماندگی ایران می داند و به شدت به روحانیت شیعه می تازد. 

 

آخوندزاده در ابتدای مقدمه مکتوبات کمال الدوله به لیبرال بودن اذعان دارد و می نویسد: "لیبرال عبارت از آن کسی است که در خیالات خود را به کلی آزاد بوده و ابدا به تحریرات دینیه مقید نشده.." او از مروجان مشروطیت و تجدد در ایران بود.

 

میرزا فتحعلی آخوندزاده در سال 1257 خورشیدی در گذشت.