یک کارشناس دینی می گوید دولت تراز جعفری، دولتی است که با دشمنان خود رودربایستی ندارد و با آن‌ها با صلابت و قدرت برخورد می‌کند.

حجت‌الاسلام سرلک در این گفتگو ضمن برشمردن هشت ویژگی مهم دولت تراز جعفری، به مسأله حد مصلحت‌سنجی و تقیه در بیان ایدئولوژی دینی در حوزه بین‌الملل پرداخته است. بی‌درنگ شما را به مطالعه این گفتگو دعوت می‌کنیم.

مرآت- جناب آقای سرلک! با توجه به آن‌چه که از معارف رسیده از جانب امام صادق(ع) در ذهن دارید، از دیدگاه شما دولت تراز مکتب جعفری واجد چه ویژگی‌هایی است؟

اهل بیت(ع) برای اقامه دولت، هم خود علم مبارزه را به دوش کشیدند و هم تابعین و شیعیان خود را به این وظیفه فراخوانده‌اند. از مجموعه معارف جعفری این‌گونه برداشت می‌شود که دولت تراز و مطلوب مکتب جعفری، در یک جمله دولتی است که موازنه قدرت را به سود اعلای کلمه‌الله تغییر بدهد. دولت جعفری دولتی است که بتواند جبهه و عِده و عُده خود را در برابر جبهه باطل تعریف کند و به صحنه آورد.

دولت جعفری باید تمام ظرفیت دین را آشکار کند

برایند عملکرد دولت جعفری باید به «لیظهره علی‌الدین کله» منجر شود. چنین دولتی باید بتواند تمام ظرفیت دین را آشکار کند. این البته هدف عالی ماست. این هدف عالی، در دولت امام عصر(عج) تجلی و ظهور دارد. ما درباره حکومت امام زمان(عج) می‌گوییم «ملئت عدلا و قسطا کما ملئت ظلما و جورا» امتلاء و سرشاری جامعه از عدل اقتضائاتی دارد و این اقتضائات شاید شامل این چند موردی که باشد که در ادامه بیان خواهم کرد.

دولتمردان جعفری شیفته خدمت‌اند، نه تشنه قدرت

نخست این که دولتمردان معتقد به اقامه حق باشند و خود را در این زمینه مکلف بدانند. دوم این که دولتمردان باید دغدغه‌هایی فراتر از خود و تعلقات خود داشته باشند. در زیارت آل‌یاسین می‌خوانیم که «و نصرتی معده لکم: توان من آماده خدمتگزاری به شماست» بر این اساس، دولتمردان باید از خود گذشته و آماده برای خدمت باشند. به همین خاطر بود که شهید بهشتی می‌فرمود ما شیفتگان خدمتیم نه تشنگان قدرت و حضرت امام(ره) می‌فرمود به من خدمتگزار بگویید بهتر است تا رهبر بگویید.

توجه به محرومین و مستضعفین، سومین ویژگی دولت تراز جعفری

دولتمرد جعفری کسی است که خود را خادم مردم بداند. از همین‌روست که دولتمرد جعفری به اشرافی‌گری، ثروت‌اندوزی، رانت‌خواری امکاناتی و اطلاعاتی روی نمی‌آورد. سومین ویژه دولت جعفری و امام صادقی، توجه به محرومین و مستضعفین، نسبت به آن‌ها استراتژی رفع محرومیت داشتن و آن‌ها را در کانون دغدغه‌های خود دیدن است.

دولت جعفری در تولید ثروت موفق است

در دولت اسلامی و جعفری، محرومین و زاغه‌نشینان -که امام آن‌ها را ولی‌نعمتان ما می‌خواندند و یک تار موی آن‌ها را به تمام کاخ‌نشینان ترجیح می‌دادند- جایگاه ویژه‌ای دارند. چهارم آن که دولت جعفری در تولید ثروت موفق است. جامعه دینی و جعفری، جامعه‌ای ثروتمند و برخوردار است؛ چه ثروت علمی، چه ثروت هنری، چه ثروت اقتصادی و چه ثروت‌های اجتماعی.

دولت جعفری برای همه اقشار، به حقوقی قائل است

شاید ویژگی پنجم دولت جعفری این باشد که نسبت به تربیت انسان و نیروی انسانی اهتمام جدی دارد. دولت جعفری اصالت را به انسان می‌دهد و نه برنامه. ششم آن که دولت جعفری دولتی است که برای همه سلیقه‌ها، اقشار، صنوف و حتی برای پیروان همه ادیان و مذاهبی که تحت مدیریت آن دولت زندگی می‌کنند حق قائل است و برای آن‌ها جایگاه تعریف می‌کند.

دولت جعفری با دشمنان رودربایستی ندارد

افراد در جامعه جعفری با وجود تفاوت‌ سلیقه‌ها و اختلاف‌نظرها می‌توانند احساس آرامش خاطر داشته باشند. هفتم آن که دولت جعفری، دولتی است که با دشمنان خود رودربایستی ندارد و با آن‌ها با صلابت و قدرت برخورد می‌کند و در برابر اخلالگران و اغتشاشگرانی که به امنیت عمومی آسیب می‌زنند به هیچ وجه کوتاه نمی‌آید و رحم و مروت به خرج نمی‌دهد.

جوانان در کانون توجهات دولت جعفری هستند

ویژگی هشتم و پایانی آن که دولت جعفری دولتی است که جوانان در آن نقش‌های موثر، بزرگ و مفیدی دارند. اگر به سیره رسول خدا(ص) نگاه کنید می‌بینید که ایشان بسیاری از مسئولیت‌های بزرگ را به جوانان سپرده‌اند. جوانان به عنوان نیروهایی که باید آینده را بسازند، مدنظر و بلکه در کانون توجهات دولت جعفری هستند. شاید بتوان خروجی و برایند اجرایی‌شدن این ویژگی‌های هشت‌گانه را اعتلای کلمه‌الله دانست.

اعتلای کلمه‌الله یعنی این که شهروندان دولت تراز مکتب جعفری، احساس سربلندی و سعادت کنند. در چنین جامعه‌ای مجموعه امکانات در خدمت رشد افراد جامعه است. افراد در سایه چنین دولتی، عرصه‌های مبارزه را می‌شناسند و در برابر جریانات مقابل، موضع بسیار فعال و شجاعانه‌ای اتخاذ می‌کنند.

شما اشاره کردید که دولت تراز جعفری، دولتی است که با دشمنان خود رودربایستی ندارد. در روزگار ما گاه چنین عنوان می‌شود که طرح ایدئولوژی‌های دینی در جهان می‌تواند برای ما تبعاتی به دنبال داشته باشد. جناب سرلک! در مکتب جعفری، حد مصلحت در اظهار ایدئولوژی کجاست؟ در چه موضعی در اظهار ایدئولوژی‌مان در جهان باید به نفع مصلحت کنار بکشیم و تقیه کنیم؟

این یک بحث بین‌المللی است که ارتباطی هم با افکار عمومی دارد. در منابع دینی هم قاعده نفی سبیل را داریم و هم گزاره کلیدی «الاسلام یعلوا و لایعلی علیه» را داریم. ترجمان امروزی این قاعده و این گزاره، «حکمت» است. ما باید نگرشی را بر مبنای این گزاره‌ها و قواعد و بر اساس حکمت اتخاذ کنیم که در عین حفظ اصول، دشمن‌تراشی هم نکرده باشیم. ما نباید بر لجاجت نابجای دیگران انگشت تحریک بگذاریم.

اختلاف در مبانی جهان‌شناختی؛ علت برخی اختلافات سیاسی

این کار در اصول نظری، بسیار مهم و در اجرا، بسیار دشوار است. گاهی بیان برخی دیدگاه‌ها مصداق حکمت و مصلحت نیست. اگر بخواهیم دقیق صحبت کنیم، باید وارد جزئیات شویم و بگوییم که بیان فلان موضع خاص،  بنابر کدام دلائل، مشمول قواعد تقیه می‌شود و به کدام دلایل، مشمول قواعد تقیه نیست؟ برخی اختلافات هم البته به اختلاف در مبانی جهان‌شناسی انسان‌ها مربوط می‌شود.

حکمت نامه سردار سلیمانی به رئیس‌جمهور چه بود؟

در ارتباط با اقدام آمریکا درباره نقض پیمان خود در برجام هم همین اختلاف دیدگاه‌ها وجود دارد؛ یا در ارتباط با نامه سردار سلیمانی درباره این سخن رئیس‌جمهور که اگر نفت ما فروش نرود هیچ کشور دیگری هم نمی‌تواند نفت خود را از تنگه هرمز منتقل کند،  این پرسش را مطرح می‌کنند که نوشتن این نامه چقدر به مصلحت بود؟ و برخی هم پاسخ می‌دهند که سخن رئیس‌جمهور نیازمند پشتوانه عملی از جانب یک چهره مقتدر نظامی بود و در چنین شرایطی نگارش این نامه به مصلحت نظام بود.

نامه سردار سلیمانی، روش انقلابی ما را تبیین می‌کند

اختلاف‌ها به نگرش ما به جهان بازمی‌گردد. ممکن است خیلی‌ها به دلیل نگرششان به جهان و دین، با نگارش این نامه مخالف باشند اما من به ضرس قاطع اعتقاد دارم که این نامه همان هویت انقلابی ما را توضیح می‌دهد. این نامه نشان می‌دهد که کشوری با اقتضائات و آرمان‌های خاص اسلامی، چه روش و متدی در برخورد با موضوعات مختلف دارد. ممکن است برخی بگویند باید در این دست مواضع باید تقیه کرد در صورتی که به نظر می‌رسد که تقیه‌های نابجا، هزینه‌های زیادی را متوجه ما می‌کند.

تقیه در ابعاد بین‌المللی به اقتضائات پیچیده‌ای بستگی دارد

قرآن می‌فرماید یهود و نصاری از شما راضی نمی‌شوند تا این که شما از آن‌ها تبعیت کنید. این که پیامبر خدا می‌فرماید «لااعبد ما تعبدون» و «لکم دینکم و لی دین» از همین جنس است. مسأله تقیه حقیقتا به اقتضائات پیچیده‌ای مربوط می‌شود کما این که امام صادق(ع) تعداد زیادی شاگرد داشتند و مجال سخن گفتن ظاهرا برای ایشان فراخ‌تر بود اما تعداد روایاتی که در باب تقیه از ایشان صادر شده است به نسبت دیگر ائمه(ع) بیش‌تر است.

به صورت کلی باید بدانیم که بخش مهمی از هویت شیعه و حکومت شیعه در فضای تبیینی شکل می‌گیرد.

در گفتگویی که پیش‌تر با هم داشتیم، شما اشاره کرده بودید که زیاد بودن تعداد پرونده‌های قضایی نشان می‌دهد که حال جامعه ما چندان خوب نیست. از دیدگاه شما راهبرد امام صادق(ع) برای کاهش تنش‌های اجتماعی چیست؟

من به ضرس قاطع معتقدم که فرهنگ مصرف‌گرایی ریشه بسیاری از تنازعات اجتماعی و کیفری و حقوقی است. پایه اختلافات، سوق دادن جامعه به سمت مصرف بیش‌تر و تجمل‌گرایی است. حتی اختلافات بسیاری از زوجین به زیاده‌خواهی دو طرف مربوط می‌شود. نقل شده است که امام صادق(ص) مبلغی را کنار گذاشته و فرموده بودند که اگر دیدید در جامعه کسانی به دلیل مشکلات مالی دچار درگیری هستند از این مبالغ به آن‌ها بدهید و به تعبیر امروزی شر را بخوابانید!

اگر افراد جامعه، مولد ثروت تربیت شوند...

اقداماتی که برای پرداخت غرامت جرائم غیرعمد صورت می‌گیرد از همین جنس است. بسیاری از منازعات با مدیریت اقتصادی قابل حل شدن است اما اصل ماجرا این است که افراد جامعه به گونه‌ای تربیت شوند که مولد ثروت باشند و در عین حال مصرف زیادی نداشته باشند. جامعه خوشبخت، جامعه‌ای است که بر قناعت بنا شده باشد. قناعت به معنای فقر نیست بلکه درست مصرف کردن و بیهوده چیزی را نخریدن از جمله معانی قناعت در بحث ماست.

جامعه مطلوب امام صادق(ع): جامعه‌ای واقع‌بین و ثروت‌آفرین که قناعت پیشه‌ کند

برخی در دنیای امروز به درد خریددرمانی و بازاردرمانی مبتلا شده‌اند! در مباحث روان‌شناسان نیز این تعابیر وجود دارد. در مکتب امام صادق(ع) انسان‌های بالغ و رشید به این درمان‌ها نیازی ندارند. جامعه مطلوب امام صادق(ع)، جامعه‌ای است واقع‌بین که قناعت پیشه کند و تلاش برای خلق ثروت بیش‌تر در آن نهادینه شده باشد. در چنین جامعه‌های سطح منازعات هم کاهش پیدا می‌کند.

اگر بخواهید از مجموع معارفی که از امام صادق(ع) به دست ما رسیده است، یک گزاره را انتخاب و به مردم جهان عرضه کنید، چه خواهید گفت؟

جامعه‌ای موفق خواهد بود که اهل تفکر و اندیشیدن باشد. امام صادق(ع) در روایتی فرموده‌اند که خصالی باید در انسان‌ها باشد و اگر این خصال در انسان‌ها نباشد کسی از آن‌ها بهره‌مند نخواهد شد. ایشان می‌فرماید از همه مهم‌تر این است که انسان حریت داشته باشد، آزاداندیش باشد و تواضع در آموختن را سرلوحه کار خودش قرار بدهد. امام صادق جوانانی را که در عمر خود صرف آموزش نمی‌کردند، مورد سرزنش قرار می‌دادند. ایشان می‌فرمود گاهی باید کار را بر جوانان دشوار گرفت تا بروند و آن‌چه نیاز دارند را بیاموزند. این موارد جزو حرف‌هایی است که امام صادق(ع) به دنیای امروز و دنیای هرروز توصیه می‌کنند. امیدوارم که همه جوامع به سمت درست فهمیدن و اندیشیدن حرکت کنند تا بتوانند از مزیت نسبی انسان بودن خود بهره‌مند شوند.

 بابت وقت ارزشمندی که در اختیارم قرار دادید سپاسگزارم.

من هم از شما و همکارانتان تشکر می‌کنم.